Pochówek łodziowy w Salme
Pochówek łodziowy w Salme – stanowisko archeologiczne z pochówkiem 41 wojowników w dwóch łodziach, we wsi Salme na wyspie Sarema w Estonii. Młodzi, rośli mężczyźni pochodzili najprawdopodobniej z okolic jeziora Melar w dzisiejszej Szwecji. Polegli w walce około 750 roku naszej ery i zostali rytualnie pochowani z licznymi darami grobowymi.
Odkrycie stanowiska edytuj
Pierwsze znalezisko kości ludzkich i elementów metalowych nastąpiło przypadkowo w trakcie prac nad budową sieci elektrycznej we wsi Salme w 2008 roku. W trakcie archeologicznych badań ratunkowych odkryto relikty drewnianej łodzi oraz częściowo zdekompletowane szczątki 7 mężczyzn[1][2]. W toku dalszych badań odkryto w 2010 roku drugą łódź, odległą od pierwszej o 30–50 metrów, a w niej ułożone w stos ciała 34 dalszych mężczyzn[3][4]. Datowanie radiowęglowe wskazało na okolice roku 750 naszej ery, zatem jest to okres kultury wendelskiej, jeszcze przed początkiem ery wikingów[5][4][a].
Łodzie edytuj
Łodzie zachowały się w postaci widocznych w gruncie cienkich warstw próchnicy powstałej z rozłożonego drewna oraz tkwiących w nich żelaznych nitów, którymi były połączone zachodzące na siebie cienkie klepki, tworzące kiedyś poszycie zakładkowe kadłubów[4][3].
Mniejsza z jednostek miała około 11,5 m długości i 2 m szerokości, była zapewne napędzana przez 6 par wioseł[4]. Większa łódź miała od 17 do 17,5 m długości i 3 m szerokości[4]. Ślady drewna jednoznacznie wskazują, że miała ona stępkę, niezbędną do stosowania napędu żaglowego[4][3]. Ciała pochowanych w niej ludzi przykryte były tkaniną lnianą, której pozostałości udało się odkryć – interpretuje się ją jako żagiel[4].
Pierwszą łódź znaleziono na lądzie, około 230 metrów od współczesnej linii brzegowej, na wysokości 4,58 m nad współczesnym poziomem morza. Uwzględniając zmiany poziomu morza łódź była pierwotnie położona około 1,2 metra nad poziomem morza[1], około 100 metrów od jego brzegu, na cyplu dziś już nieistniejącej wąskiej i płytkiej cieśniny oddzielającej Saremę od Półwyspu Sõrve, który wówczas był odrębną wyspą na Bałtyku[1]. Obie łodzie zostały ustawione wzdłuż osi SE–NW (40°), typowej dla skandynawskich pochówków łodziowych, pokrywającej się z kierunkiem widocznej w tym miejscu o północy Drogi Mlecznej[3]. Razem z pochówkami zostały następnie częściowo przysypane ziemią i kamieniami, ale bez tworzenia kurhanów. W krótkim czasie morze naniosło na nie warstwę piasku i żwiru[1][4].
W 2016 w specjalistycznym ośrodku badań nad małymi jednostkami pływającymi Uniwersytetu Technicznego w Tallinnie stworzono model większej z dwóch łodzi i rozpoczęto badania nad jej właściwościami żeglugowymi, przeprowadzając między innymi próby holowania w specjalnie wyposażonym basenie[6][7].
Pochowani wojownicy edytuj
W mniejszej łodzi znajdowało się 7 ciał, swobodnie ułożonych, być może pierwotnie w pozycjach siedzących. W większej łodzi 34 ciała zostały ułożone w czterowarstwowy stos na powierzchni o wymiarach 4 metry na 3 metry: najniższa warstwa leżała w poprzek kadłuba, pozostałe trzy składały się ze zwłok ułożonych wzdłużnie[4][3]. Jest to o tyle niezwykłe, że wcześniej znane pochówki łodziowe ze Skandynawii zwykle nie przekraczały dwóch osób jednocześnie w nich pochowanych, a jedynie w jednym znanym wypadku były to trzy osoby i w jednym cztery[1].
Wszyscy pochowani byli młodymi mężczyznami. W większości byli oni wysocy jak na ówczesne społeczeństwo, średni zrekonstruowany wzrost wynosił 174,3 cm i waga 76,6 kg. Wielu z nich cierpiało na problemy z zębami, typowe dla szkorbutu[2].
Z pięciu czaszek wyjęto po jednym zębie i wykorzystano je do analiz izotopowych. Wskazały one na to, że wojownicy nie pochodzili z Saremy, a prawie na pewno nawet nie ze wschodniej części Morza Bałtyckiego. Wyniki analiz pasują za to do okolic jeziora Melar w dzisiejszej Szwecji, na które wskazuje także stylistyka broni. Jest to zatem prawdopodobne miejsce pochodzenia wojowników[4]. Należałoby ich zatem uznać za Swearów[4].
Każdą z warstw ciał przysypano ziemią przed ułożeniem następnej. Cały stos przykryto tarczami oraz tkaniną lnianą, przypuszczalnie z żagla[4][3].
Przy ciałach wojowników leżały żelazne miecze (łącznie około 40), zarówno jednosieczne (scramasax; było ich 10) jak i obosieczne (spatha), niektóre z kosztownymi zdobieniami rękojeści, wykonanymi z brązu, złoconymi i wysadzanymi kamieniami. Większość mieczów, w tym wszystkie obosieczne, rytualnie uszkodzono[3][4]. Z broni znaleziono także groty strzał, noże i kilka grotów włóczni oraz tylko jeden toporek[3][4]. Rekonstrukcje tarcz zachowanych w postaci również rytualnie uszkodzonych umb, nitów oraz warstw próchnicy pochodzącej z rozkładu elementów drewnianych pozwoliły ustalić, że były one okrągłe, o średnicy około 90–110 cm[5].
Przy ciałach znaleziono także 326 pionków i kostek do gier wykonanych z kłów morsa i fiszbinu, 15 zdobionych grzebieni z rogu, dwa naszyjniki z kłów niedźwiedzia, dwie brosze, garść paciorków wykonanych z różnych materiałów[4]. Nie znaleziono żadnej ceramiki[1][5][3][2][4].
Zwłokom towarzyszyły ofiary grobowe ze zwierząt. Znaleziono szczątki dwóch pozbawionych głów jastrzębi, przerąbanych zwłok psów, a także kości owiec, kóz, cieląt, świń i ryb[4][3].
Ślady walki edytuj
Wiele szkieletów nosi ślady ran zadanych mieczami, w tym także śmiertelnych. Znaleziono także ślady ran zadanych strzałami z łuku[3]. Niektóre zwłoki mają też oznaki wskazujące na dekapitację[4]. Pochowano je jednak z szacunkiem, układając odcięte części w pozycji anatomicznej. Ponadto w pozostałościach burt łodzi znaleziono groty strzał, które najwyraźniej wbiły się w nie w czasie walki. Podobnie zidentyfikowano groty, które kiedyś utkwiły w tarczach[3].
Interpretacja edytuj
Pierwotnie archeolodzy skłaniali się do hipotezy, że Skandynawowie udali się ze zbrojną misją z planem opodatkowania ówczesnych mieszkańców Saremy, jednak zostali odparci, po czym poległych napastników pochowano wedle rytuału skandynawskiego[5].
W późniejszych publikacjach przeważa pogląd, że Swearowie stanowili misję o charakterze dyplomatycznym i handlowym, podróżującą w eskorcie elitarnego oddziału wojowników, która została zaatakowana i zwyciężona przez konkurentów do kontroli nad bałtyckimi szlakami komunikacyjnymi, zapewne Gotów. Jako potencjalny cel wyprawy wskazuje się domniemane skandynawskie osiedle na Półwyspie Sõrve na Saremie, po którym pozostały ślady archeologiczne[4].
Uwagi edytuj
- ↑ Za jej początek przyjmuje się napad na klasztor Lindisfarne w 793 roku.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Konsa, M., Allmäe, R., Maldre, L., Vassiljev, J.. Rescue excavations of a Vendel Era boat-grave in Salme, Saaremaa. „Archaeological fieldwork in Estonia”, s. 53–64, 2008. (ang.).
- ↑ a b c Raili Allmäe. Human Bones In Salme I Boat-Grave, The Island Of Saaremaa; Estonia. „Papers on Anthropology”. 20, s. 24–37, 2011. DOI: 10.12697/poa.2011.20.05. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l J. Peets i inni, Research results of the Salme ship burials in 2011-2012, „Archaeological fieldwork in Estonia”, 2012, s. 43–60 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s T. Douglas Price, Jüri Peets, Raili Allmäe, Liina Maldre i inni. Isotopic provenancing of the Salme ship burials in Pre-Viking Age Estonia. „Antiquity”. 90 (352), s. 1022–1037, 2016. DOI: 10.15184/aqy.2016.106. (ang.).
- ↑ a b c d Peets, J., Allmäe, R., Maldre, L.. Archaeological Investigations Of Pre-Viking Age Burial Boat In Salme Village At Saaremaa. „Archaeological fieldwork in Estonia”, s. 29–48, 2010. (ang.).
- ↑ Researchers inspect the Salme viking ship. Small Craft Competence Centre, Tallinn University of Technology. [dostęp 2016-10-15]. (ang.).
- ↑ Kalju Saar: Model test of Salme ship. YouTube. [dostęp 2016-10-15]. (ang.).