Wersja z 10:30, 8 paź 2009 edytuj Julo (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 51 991 edycji →‎Monety: przeformatowanie tabelki ← poprzednia edycja		Wersja z 01:19, 4 lis 2009 edytuj anuluj edycję G.bot (dyskusja \| edycje) 21 135 edycji ort., dr. tech. następna edycja →
Linia 13: }} [[Plik:AHK 50 1914 obverse language detail.JPG\|thumb\|right\|200px\|Napisy w językach Przedlitawii na banknocie 50 koron austro-węgierskich]] '''Korona austro-węgierska''' – jednostka walutowa [[Austro-Węgry\|Austro-Węgier]] w latach 1892-1918. == Historia == Korona austro-węgierska została wprowadzona do obiegu w [[1892]] w związku z reformą walutową mającą zastąpić [[Gulden austro-węgierski\|srebrnego guldena austriackiego]]. Ostra dysproporcja między guldenem mającym oparcie w srebrze (którego ceny były nieproporcjonalnie niższe od cen złota), a obcymi walutami opartymi na złocie przynosiła Austrii spore straty w handlu i wymianie międzynarodowej. Zjawisko to pogłębiło się na pocz. lat 70~~-tych~~. XIX w. kiedy [[Cesarstwo Niemieckie\|Niemcy]] i [[Skandynawia\|kraje skandynawskie]] również przyłączyły się do systemu waluty złotej. W tym okresie prawie wszystkie kraje [[Europa\|Europy]] i [[USA]] przyjęły już system waluty złotej. Wprowadzenie nowej waluty opartej na złocie stało się więc dla Austro-Węgier nieodzowną koniecznością. Guldeny wymieniano na korony w relacji 1:2<ref>Dr Helmut Jungwirth: ''2500 Jahre Geldgeschite'', broszura Narodowego Banku Austrii i Muzeum Pieniądza, str. 19</ref>. Wymiana nie została przyjęta przez ludność monarchii z entuzjazmem i jeszcze przez wiele lat po wprowadzeniu korony wielu mieszkańców Austro-Węgier nadal liczyło w guldenach, do których byli przywiązani od dziesięcioleci. Korona odpowiadała 0,32258 g złota próby 900/1000<ref name="Szwagrzyk274"/> i dzieliła się w Austrii na 100 [[halerz]]y, na [[Węgry\|Węgrzech]] na 100 [[fillér]]ów. Emitentem nowej waluty był powołany do życia w 1878 r., a utworzony w 1880 r. Bank Austro-Węgierski ''(Oesterreichisch-Ungarische Bank)'', który jednak nie był zobowiązany do wymiany emitowanych przez siebie banknotów na złoto<ref name="Szwagrzyk274"/>. W latach 1900-1918 bank ten emitował wspólne dla [[Przedlitawia\|Przedlitawii]] i [[Zalitawia\|Zalitawii]] banknoty (do 1900 r. w obiegu były nadal stare banknoty guldenowe), oraz (w latach 1892-1918) odrębne monety: inne dla krajów austriackich, inne dla [[Kraje Korony Świętego Stefana\|krajów Korony Św. Stefana]]. Monety austriackie wybijane były w mennicach w [[Wiedeń\|Wiedniu]] (bez jakichkolwiek oznaczeń) i w [[Kremnica\|Kremnicy]] (oznaczane literami KB)<ref name="Szwagrzyk274">Józef Szwagrzyk: ''Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w.'', Wrocław 1990, str. 274</ref>. Na banknotach zwykle na awersie umieszczone były napisy w [[Język niemiecki\|języku niemieckim]] i językach Przedlitawii, najczęściej w następującej kolejności: [[Język czeski\|czeski]], [[Język polski\|polski]], [[Język rusiński\|rusiński]], [[Język włoski\|włoski]], [[Język słoweński\|słoweński]], [[Język chorwacki\|chorwacki]], [[Język serbski\|serbski]] i [[Język rumuński\|rumuński]]. Na rewersie umieszczone były napisy w [[Język węgierski\|języku węgierskim]]. Węgrzy nie dopuszczali napisów w innych językach Zalitawii. Większość z nich była jednak umieszczona na awersie banknotów, czyli na stronie austriackiej, (chorwacki, serbski, rumuński i rusiński), z tego powodu, że narodowości te zamieszkiwały również Przedlitawię. Zabrakło jedynie napisów w [[Język słowacki\|języku słowackim]], ponieważ Słowacy nie mieszkali w Przedlitawii. W następstwie [[I wojna światowa\|Wielkiej Wojny]] doszło do znacznego pogorszenia kursu korony i wyparcia z obiegu monet srebrnych i złotych przez pieniądz papierowy. W schyłkowych latach wojny z rynku pieniężnego zaczęły znikać nawet drobne monety wykonane z metali nieszlachetnych, co spowodowało wydanie monet halerzowych bitych z żelaza, a w końcu nawet dochodziło do tego, że rozrywano banknoty mniejszych nominałów na połówki lub ćwiartki, aby zrekompensować nimi brak bilonu. Wydatki wojenne Austro-Węgier były tylko w niewielkiej części finansowane z podatków, a większość funduszy pochodziła z obligacji wojennych. Rosło zadłużenie rządu, kładąc się cieniem na kondycję Banku Austro-Węgierskiego. Wartość pieniędzy pozostających w obiegu niemal eksplodowała z 3.4 miliardów koron w okresie poprzedzającym wybuch wojny, do 42.6 miliardów podczas trwania wojny. Pociągnęło to za sobą natychmiastowy szesnastokrotny wzrost cen w okresie trwania wojny. Władze doprowadziły do zwiększenia inflacji poprzez masowe drukowanie pieniędzy. Linia 140: == Po rozpadzie monarchii == Korona austro-węgierska obowiązywała na całym terytorium monarchii do [[1918]], a w samej [[Austria\|Austrii]] (po rozpadzie Austro-Węgier po [[I wojna światowa\|I wojnie światowej]]) – do 20 grudnia [[1924]], kiedy zastąpił ją [[szyling austriacki]] (wymieniany po kursie 10.000 koron = 1 szyling). W samej Austrii od marca 1919 r. banknoty koronowe były stemplowane nadrukiem ''Deutschösterreich'', aby odróżnić je od banknotów używanych nadal w krajach sukcesyjnych monarchii, które już wcześniej wdrożyły takie procedury ([[Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców\|Królestwo SHS]] w styczniu 1919 r., a Czechosłowacja w lutym). Nie udało się jednak doprowadzić do stabilizacji kursu korony. Wymiana korony na szylingi spowodowana była szalejącą [[Hiperinflacja\|hiperinflacją]], która wymknęła się spod kontroli latem 1921 r., i gwałtownym spadkiem wartości korony. Na sytuację tę wpłynęła klęska Austro-Węgier w wojnie, załamanie się produkcji przemysłowej i klęska nieurodzaju w rolnictwie. Na dodatek gospodarka austriacka musiała dopasować się do nowych warunków polityczno-gospodarczych stworzonych przez upadek monarchii i utratę większości terytorium tego do niedawna rozległego kraju: mała Austria została odcięta od krajowych źródeł surowców, które teraz musiała sprowadzać z zagranicy. Podobnie zmuszona została do importu energii i żywności. Subsydia na żywność, wydatki administracyjne i zasiłki socjalne w znacznym stopniu obciążały budżet młodej republiki i prowadziły do nieustannego powiększania się deficytu finansowego, co z kolei prowadziło do dewaluacji korony i galopującej inflacji. Doszło do tego, że w 1922 r. Austriacy zaczęli drukować banknoty o nominale 500 tysięcy koron. Banknoty w walucie koronowej wydane w Austrii po rozpadzie Austro-Węgier w 1918 r. i będące środkiem płatniczym jedynie na terytorium Republiki Austrii: Linia 182: \|[[Plik:AHK 1 heller 1899 reverse.jpg\|center\|100px]] \|\| \| 1 halerz \| 1916 <small>(jak poprzednie, lecz z uproszczonym herbem [[Habsburgowie\|Habsburgów]] na piersi orła)<small> \| brąz Linia 213: \|- \| 10 halerzy \| 1916 <small>(jak poprzednia, lecz z uproszczonym herbem Habsburgów na piersi orła)<small> \| miedzionikiel \| 3,0 g Linia 230: \|[[Plik:AHK 20 heller 1918 reverse.jpg\|center\|100px]] \|\| \| 1 korona \| 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907 \| srebro 835 Linia 236: \|[[Plik:AHK 1 corona 1901 reverse.jpg\|center\|100px]] \|- \| 1 korona \| 1908 <small>(60 rocznica panowania [[Franciszek Józef I\|Franciszka Józefa I]])<small> \| srebro 835 \| 5,0 g \|[[Plik:AHK 1 corona 1908 60th anniversary reverse.jpg\|center\|100px]] \|\| \| 1 korona \| 1912, 1913, 1914, 1915, 1916 <small>(jak 1 korona z lat 1892-1907, lecz ze zmienionym wizerunkiem cesarza Franciszka Józefa I)<small> \| srebro 835 Linia 248: \|[[Plik:AHK 2 coronae 1913 obverse.jpg\|center\|100px]] \|- \| 2 korony \| 1912, 1913 \| srebro 835 Linia 254: \|[[Plik:AHK 2 coronae 1913 reverse.jpg\|center\|100px]] \|\| \| 5 koron \| 1900, 1907 \| srebro 900 Linia 260: \|[[Plik:AHK 5 coronae 1900 reverse.jpg\|center\|100px]] \|- \| 5 koron \| 1908 <small>(60 rocznica panowania Franciszka Józefa I)<small> \| srebro 900 Linia 266: \|[[Plik:AHK 5 coronae 1908 60th anniversary reverse.jpg\|center\|100px]] \|\| \| 5 koron \| 1909 <small>(jak 5 koron z 1907 r., lecz z powiększonym wizerunkiem Franciszka Józefa I)<small> \| srebro 900 Linia 272: \|[[Plik:AHK 5 coronae 1909 Schwartz obverse.jpg\|center\|100px]] \|- \| 10 koron \| 1892, 1893, 1896, 1897, 1905, 1906 \| złoto 900 Linia 278: \|[[Plik:AHK 10 coronae 1896 reverse.jpg\|center\|100px]] \|\| \| 10 koron \| 1908 <small>(60 rocznica panowania Franciszka Józefa I)<small> \| złoto 900 Linia 284: \|[[Plik:AHK 10 coronae 1908 60th anniversary reverse.jpg\|center\|100px]] \|- \| 10 koron \| 1909 <small>(jak monety z lat 1892-1906, lecz ze zmienionym wizerunkiem Franciszka Jozefa I)<small> \| złoto 900 Linia 290: \|[[Plik:AHK 10 coronae 1909 Marschall obverse.jpg\|center\|100px]] \|\| \| 10 koron \| 1909, 1910, 1911, 1912 <small>(jak poprzednia, lecz z powiększonym wizerunkiem Franciszka Józefa I)<small> \| złoto 900 Linia 296: \|[[Plik:AHK 10 coronae 1912 obverse.jpg\|center\|100px]] \|- \| 20 koron \| 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905 \| złoto 900 Linia 302: \|[[Plik:AHK 20 coronae 1905 reverse.jpg\|center\|100px]] \|\| \| 20 koron \| 1908 <small>(60 rocznica panowania Franciszka Józefa I)<small> \| złoto 900 \| 6,7751 g \|[[Plik:AHK 20 coronae 1908 60th anniversary reverse.jpg\|center\|100px]] \|- \| 20 koron \| 1909 <small>(jak monety z lat 1892-1905, lecz ze zmienionym wizerunkiem Franciszka Józefa I)<small> \| złoto 900 \| 6,7751 g \|[[Plik:AHK 20 coronae 1909 Marschall obverse.jpg\|center\|100px]] \|\| \| 20 koron \| 1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, 1915, 1916 <small>(jak monety z lat 1892-1905, lecz z powiększonym wizerunkiem Franciszka Józefa I)<small> \| złoto 900 \| 6,7751 g \|[[Plik:AHK 20 coronae 1910 obverse.jpg\|center\|100px]] \|- \| 20 koron \| 1916 <small>(jak poprzednia, lecz z uproszczonym herbem Habsburgów na piersi orła)<small> \| złoto 900 \| 6,7751 g \|[[Plik:AHK 20 coronae 1916 reverse.jpg\|center\|100px]] \|\| \| 100 koron \| 1908 <small>(60 rocznica panowania Franciszka Józefa I)<small> \| złoto 900 \| 33,8753 g \|[[Plik:AHK 100 coronae 1908 60th anniversary reverse.jpg\|center\|100px]] \|- \| 100 koron \| 1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, 1915 \| złoto 900 \| 33,8753 g Linia 352: [[Kategoria:Gospodarka Austro-Węgier]] [[Kategoria:Korona (waluta)\|Austro-~~Węgry~~Wegry]] [[Kategoria:Historyczne jednostki monetarne]]

Korona austro-węgierska: Różnice pomiędzy wersjami