|
'''Muzyka programowa''' -– rodzaj [[muzyka|muzyki]] o treści pozamuzycznej, która wskazana jest przez tytuł lub program [[Utwór programowy|utworu programowego]] (pobudzający wyobraźnię [[kompozytor]]a) -; jej przeciwieństwem jest [[muzyka absolutna]]. Treścią muzyki może być ciąg zdarzeń, sytuacji obrazów lub myśli. Muzyka taka ma za zadanie wywołać pewne skojarzenia i wyobrażenia - [[Fantazja (psychologia)|fantazje]] słuchaczy prowadzone są w określonym kierunku. Termin ten jest stosowany niemal wyłącznie do dzieł [[Muzyka poważna|muzyki poważnej]] (zwłaszcza w [[Muzyka romantyczna|muzyce romantycznej]] powstałej w [[XIX wiek]]u).
Do utworów muzyki programowej zalicza się m.in.:
* '''[[Uwertura|Uwerturyuwertury]]''' do [[opera (dzieło)|oper]], [[oratorium|oratoriów]] i [[dramat muzyczny|dramatów muzycznych]] (w przypadku kiedy odzwierciedlają ich treść),
* '''[[Uwertura koncertowa|Uwerturyuwertury koncertowe]]''' (w przypadku kiedy posiadają treść programową),
* Niektóre '''[[Utwór charakterystyczny|utwory charakterystyczne]]'''
* '''[[Poemat symfoniczny|Poematypoematy symfoniczne]]''' (przy uporządkowaniu części tego typu kompozycji ujawnia się formotwórcza rola programu) -– należy pamiętać, że poszczególne części poematów symfonicznych mogą być tworzone wg praw muzyki absolutnej (np. [[pieśń (forma muzyczna)|forma pieśni]] w ''Chłopskim weselu'' z '''[[Wełtawa (poemat symfoniczny)|Wełtawy]]''' [[Bedřich Smetana|Bedřicha SmetanaySmetany]]). Poematami symfonicznymi często nazywa się jednoczęściowe utwory programowe przeznaczone dla [[orkiestra|orkiestry]].
== Muzyka programowa w kanonie muzyki zachodniej ==
Muzyka tworzona na potrzeby [[opera (dzieło)|opery]] lub [[balet]]u jest także muzyką programową. [[Aaron Copland]] był rozbawiony, gdy pewna kobieta powiedziała mu po wysłuchaniu jego baletu [[Appalachian Spring]], że ''„mogła '''zobaczyć''' [[Appalachy]] i '''czuć''' [[Wiosna|Wiosnę]]”''. [[Muzyka filmowa]] jest zawsze muzyką programową i czasami (tak jak np. muzyka do filmu [[Aleksander Newski (film)|Alexander Nevsky]] skomponowana przez [[Siergiej Prokofjew|Siergieja Prokofjewa]]) znajduje miejsce w klasycznym repertuarze koncertowym.
=== Muzyka popularna ===
Określenie "muzyka programowa" nie jest powszechnie używane w odniesieniu do [[Muzyka rozrywkowa|muzyki popularnej]]. Ponieważ przeważającą większość tego typu muzyki stanowią [[piosenka|piosenki]], wydaje się, że muzyka taka ma jak najbardziej programowy charakter: mamy słowa piosenki, w związku z tym jest to coś więcej niż czysta muzyka. Tradycyjna czysto orkiestrowa muzyka programowa kontynuowana jest w utworach na [[big band]]y (szczególnie przyczynił się do tego [[Duke Ellington]]). Kompozycje instrumentalnejinstrumentalne w muzyce popularnej często opisywane są tytułami, które sugerują zakwalifikowanie ich do muzyki programowej. Istnieje także kilka całkowicie instrumentalnych [[album (wydawnictwo muzyczne)|albumów]] poświęconych treści pozamuzycznej -– noszą one nazwy [[Album koncepcyjny|albumów koncepcyjnych]] (np. '''[[China (album Vangelisa)|China]]''' - [[Vangelis]]a lub '''[[The Songs of Distant Earth]]''' - [[Mike Oldfield|Mike'a Oldfielda]]). Niektóre z popularnych [[gatunek muzyczny|gatunków muzycznych]] mają szczególnie więcej cech muzyki programowej niż inneinnej. Zalicza się do nich m.in.:
* [[Ambientambient]]
* [[New age (muzyka)|Newnew age]]
* Space music
* [[Surfsurf rock]]
* [[Jazzjazz-rock]]
* [[Rockrock progresywny]]
* [[Artart rock]]
Muzycy i zespoły [[rock progresywny|rocka progresywnego]] szczególnie eksperymentowałyeksperymentowali z muzyką programową w [[lata 70. XX wieku|latach 70.]] [[XX wiek]]u. Przykładem może być grupa [[Rush]] ze swoim albumem '''[[Permanent Waves]]''' posiadającym wyraźny wpływ cyklu sześciu poematów symfonicznych '''[[Má vlast]]''' Bedřicha Smetanay.
== Wyrażanie zjawisk pozamuzycznych ==
=== Naśladowanie wrażeń słuchowych ===
Naśladowanie wrażeń słuchowych polega na [[akustyka|akustycznym]] naśladownictwie. Za ich pomocą można oddać tylko treści brzmieniowe.
==== Przykłady ====
[[Plik:The Four Seasons - Summer (several bars).gif|400px|thumb|Cztery pory roku -– II Lato (kilka taktów) -– ''Grzmot'']]
* Imitacja [[Grom dźwiękowy|grzmotu]] w II części (''"Lato"'') '''Czterech pór roku''' Antonio Vivaldiego ([[szesnastka|szesnastki]] w niskim [[Rejestr (muzyka)|rejestrze]] [[Instrument smyczkowy|instrumentów smyczkowych]])
[[Plik:Symphony No. 6 - IV. Allegro (several bars).gif|400px|thumb|VI Symfonia -– IV. ''"Burza"'', Allegro (kilka taktów) -– ''Grzmot'']]
* Imitacja grzmotu w IV części (''"Burza"'') '''VII Symfonii F-dur op. 68''' Ludwiga van Beethovena ([[dysonans|dysonujące]] nakładanie się [[dźwięk]]ów [[orkiestra symfoniczna|orkiestry symfonicznej]], [[tremolo]] na [[Kotły (instrument muzyczny)|kotłach]] w [[Dynamika (muzyka)|fortissimo]])
[[Plik:Symphony No. 6 - II. Andante molto mosso (several bars).gif|400px|thumb|VI Symfonia -– II. ''"Scena nad strumykiem"'', Andante molto mosso (kilka taktów) -– ''śpiew ptaków'']]
* Imitacja śpiewu [[Ptaki|ptaków]] w II części (''"Scena nad strumykiem"'') w '''[[VI symfonia Beethovena|VI Symfonii F-dur op. 68]]''' [[Ludwig van Beethoven|Ludwiga van Beethovena]] (charakterystyczny [[rytm (muzyka)|rytm]], [[metrum (muzyka)|metrum]] -– 6/8, tonacja - [[B-dur]] oraz specyficzna [[barwa dźwięku]] -– [[Instrument dęty drewniany|instrumenty dęte drewniane]])
=== Symbolika dźwiękowa ===
==== Niektóre analogie w symbolice dźwiękowej ====
* Analogia [[Ruch (fizyka)|ruchu]] -– szybkie lub wolne [[tempo (muzyka)|tempo]] (''bieg'' lub ''zatrzymanie'', ''szybko'' lub ''wolno''), [[crescendo]] lub [[diminuendo]] (''zbliżanie'' lub ''oddalanie''), wysoki lub niski rejestr (ruch ''w górę'' lub ''w dół'')
* Analogia [[Położenie|położenia]] -– głośna lub cicha [[dynamika (muzyka)|dynamika]] (''bliskość'' lub ''dal''), wysoki lub niski rejestr (''wysoko'' lub ''nisko'')
* Analogia [[światło|światła]] - wysoki lub niski rejestr (''jasno'' lub ''ciemno'')
==== Przykłady ====
[[Plik:The Four Seasons - III Autumn (several bars).gif|400px|thumb|Cztery pory roku -– III Jesień (kilka taktów) -– "''Dzik ucieka i ginie''"]]
* III część (''"Jesień"'') '''Czterech pór roku''' Antonio Vivaldiego
[[Plik:Symphony No. 6 - IV. Allegro (several bars) 2.gif|400px|thumb||VI Symfonia - IV. ''"Burza"'', Allegro (kilka taktów) -– ''Błyskawica'']]
* IV część (''"Burza"'') '''VI Symfonii F-dur op. 68''' Ludwiga van Beethovena
[[Plik:Prelude - Fireworks (several bars).gif|400px|thumb|Preludia -– Sztuczne ognie (kilka taktów)]]
* XII [[Preludium (muzyka)|preludium]] (''"Feux d'artifice"'' - [[język francuski|fr.]] ''Sztuczne ognie'') z II tomu '''[[Préludes (Debussy)|Préludes]]''' [[Claude Debussy|Claudego Debussyego]]
=== Przedstawianie uczuć i nastrojów ===
==== Przykłady ====
* Nastrój i odczucia podczas podziwiania starego zamku w II części (''"Stary zamek"'') '''[[Obrazki z wystawy|Obrazków z wystawy]]''' [[Modest Musorgski|Modesta Musorgskiego]] ([[melancholia|melancholijna]] i smutna [[melodia]])
== Przykłady ==
[[Plik:The Four Seasons - I Spring (several bars).gif|400px|thumb|Cztery pory roku -– I ''Wiosna'' (kilka taktów) - ''Błyskawica'']]
* '''[[Symfonia fantastyczna]]''' -– [[Hector Berlioz]]
* '''[[Noc na Łysej Górze]]''' -– [[Modest Musorgski]]
* '''[[Till Eulenspiegels lustige Streiche]]''' ('''Figle Dyla Sowizdrzała''') -– [[Richard Strauss]]
* '''[[Uczeń czarnoksiężnika (Dukas)|Uczeń czarnoksiężnika]]''' -– [[Paul Dukas]]
== Źródła ==
| 