Wersja z 22:50, 23 mar 2011 edytuj 83.11.48.153 (dyskusja) →‎Podział specyficzny dla danego kraju ← poprzednia edycja		Wersja z 17:55, 7 kwi 2011 edytuj anuluj edycję Elfhelm (dyskusja \| edycje) Redaktorzy, Rewizorzy, Administratorzy 244 989 edycji usunięcie WP:OR i odwołań do marginalnych ugrupowań (nie to hasło) następna edycja →
Linia 2: == Tradycyjny podział == Tradycyjnym podziałem jest podział na [[lewica\|lewicę]] i [[prawica\|prawicę]]. Określenia te wywodzą się z czasów [[rewolucja francuska\|Rewolucji Francuskiej]] ~~–~~– lewicę stanowili [[polityk\|politycy]] chcący wprowadzić nowy porządek [[społeczeństwo\|społeczny]] i [[ekonomia\|ekonomiczny]], prawicę zaś ci, którzy byli przeciwni radykalnym zmianom. Nazwy te są do dziś używane do określania [[partia polityczna\|partii politycznych]]. Kryteria te korelują ze sobą w niewielkim stopniu i wiele kwestii, które znacznie bardziej wyraźnie dzielą partie (np. stosunek do [[integracja europejska\|integracji europejskiej]], [[globalizacja\|globalizacji]]), w ogóle nie mieści się w tym podziale. Współcześnie operuje się też takimi pojęciami jak [[skrajna prawica]], [[prawica]], [[centroprawica]], [[centrum (opcja polityczna)\|centrum]], [[centrolewica]], [[lewica]] oraz [[skrajna lewica]], jednak coraz częściej ten sposób klasyfikacji okazuje się niewystarczający. Innym tradycyjnym kryterium podziału jest podział partii na [[konserwatyzm\|konserwatywne]] oraz [[liberalizm\|liberalne]], alternatywnie zwane progresywnymi. Kryterium podziału jest wówczas idea praw jednostki i roli państwa w życiu społecznym i gospodarce. W [[Europa\|Europie]] partie zwykle dzieli się na obozy zależnie od wyznawanej przez nie ideologii. Podział ten wywodzi się jeszcze z [[XIX wiek\|XIX]] wieku, kiedy między partiami występowały bardzo duże różnice. Współcześnie różnice te objawiają się w większym stopniu w nazwie i w stosowanej retoryce niż w programie. Można zatem mówić o podziale partii wg kryterium programowo-[[ideologia\|ideologicznego]]. W tym wypadku wobec partii przeważnie używa się następujących określeń: * '''[[monarchizm\|monarchistyczne]]''' -– wywodzące się z ideologii [[konserwatyzm\|konserwatywnej]], wyznają pogląd, że najlepszym [[ustrój polityczny\|ustrojem politycznym]] jest [[monarchia]], głoszą [[antykomunizm\|antysocjalizm]] i [[tradycjonalizm~~]] - np. [[Organizacja Monarchistów Polskich (1989)\|Organizacja Monarchistów Polskich]], [[Klub Zachowawczo-Monarchistyczny~~]] * '''[[konserwatyzm\|konserwatywne]]''' – opierają swą [[ideologia\|ideologię]] na tradycyjnym ładzie i wartościach utrwalonych w społeczeństwie (np. [[Partia Konserwatywna (brytyjska)\|Partia Konserwatywna]] w [[Wielka Brytania\|Wielkiej Brytanii]]~~, [[Prawica Rzeczypospolitej\|Prawica RP]] w Polsce~~) * '''[[konserwatywny liberalizm\|konserwatywno-liberalne]]''' -– zachowujące [[konserwatyzm\|konserwatywny]] światopogląd, lecz głoszące [[liberalizm]] w kwestiach gospodarczych~~, np. [[Unia Polityki Realnej]], [[Wolność i Praworządność]]~~ * '''[[liberalizm\|liberalne]]''' – akcentują [[wolność jednostki]], potrzebę ograniczenia władzy państwowej i jej ingerencji w życie społeczno-gospodarcze (np. [[Partia Liberalno-Demokratyczna (Japonia)\|Partia Liberalno-Demokratyczna]] w [[Japonia\|Japonii]]~~, [[Ruch Poparcia Janusza Palikota]] w [[Polska\|Polsce]])~~ * '''[[libertarianizm\|libertariańskie]]''' -– głoszące hasła [[minarchizm]]u i [[anarchokapitalizm]]u~~, np. [[Partia Libertariańska (USA)]]~~ * '''[[demoliberalizm\|liberalno-demokratyczne]]''' -– akcentujące wartości związane z funkcjonowaniem w państwie [[liberalny system polityczny\|liberalnego systemu politycznego]], [[demokracja\|demokracji]], [[wolność słowa\|wolności słowa]]~~, itp., np.~~ * '''[[~~Stronnictwo Demokratyczne~~socjalliberalizm\|socjalliberalne]],''' ~~[[Partia~~– ~~Demokratyczna - demokraci~~np.~~pl]],~~ ~~[[Platforma~~holenderska ~~Obywatelska]],~~partia [[~~Ruch Poparcia Janusza~~Demokraci ~~Palikota~~66]] * '''[[Chrześcijańska demokracja\|chrześcijańsko-demokratyczne]]''' -– odwołujące się do ideologii [[Chrześcijańska demokracja\|chadeckiej]], czyli np. do [[subsydiarność\|zasady pomocniczości]], czy też [[korporacjonizm]]u. Poza tym akcentują przywiązanie do tradycyjnych wartości [[chrześcijaństwo\|chrześcijańskich]], np. niemieckie [[Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Niemcy)\|CDU]]/[[Unia Chrześcijańsko-Społeczna w Bawarii\|CSU]], czy też przedwojenna polska [[Chrześcijański Związek Jedności Narodowej\|Chjena~~]]; obecnie w Polsce: [[Polskie Stronnictwo Ludowe]], [[Prawo i Sprawiedliwość~~]]▼ * '''[[socjalliberalizm\|socjalliberalne]]''' - np. holenderska partia [[Demokraci 66]], w Polsce [[Stronnictwo Demokratyczne]], [[Partia Demokratyczna - demokraci.pl]] * '''[[partia chłopska\|chłopskie]]''' – zwane też agrarnymi, skupiają elektorat chłopski i reprezentują jego interesy w konflikcie [[miasto]]-[[wieś]], walcząc o ubezpieczenia w [[rolnictwo\|rolnictwie]], zrównanie praw wsi i miasta, poprawę infrastruktury wiejskiej. Często odwołują się do doktryny [[agraryzm]]u. Partie te na ogół charakteryzują się licznym elektoratem, a ich powstanie jest często reakcją na [[industrializacja\|industrializację]]. Ponadto odwołują się do wartości [[konserwatyzm\|konserwatywnych]], co na scenie politycznej sytuuje je blisko ugrupowań [[Chrześcijańska demokracja\|chadeckich~~]], np. [[Polskie Stronnictwo Ludowe]], [[Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej\|Samoobrona RP]], a także australijska [[Narodowa Partia Australii\|Country Party~~]]▼ ▲* '''[[Chrześcijańska demokracja\|chrześcijańsko-demokratyczne]]''' - odwołujące się do ideologii [[Chrześcijańska demokracja\|chadeckiej]], czyli np. do [[subsydiarność\|zasady pomocniczości]], czy też [[korporacjonizm]]u. Poza tym akcentują przywiązanie do tradycyjnych wartości [[chrześcijaństwo\|chrześcijańskich]], np. niemieckie [[Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Niemcy)\|CDU]]/[[Unia Chrześcijańsko-Społeczna w Bawarii\|CSU]], czy też przedwojenna polska [[Chrześcijański Związek Jedności Narodowej\|Chjena]]; obecnie w Polsce: [[Polskie Stronnictwo Ludowe]], [[Prawo i Sprawiedliwość]] * '''chrześcijańsko-narodowe''' – to partie, które swoją ideologię opierają na autorytetach [[Kościół (organizacja)\|kościołów]] i [[związek wyznaniowy\|związków wyznaniowych]] związanych z [[chrześcijaństwo\|chrześcijaństwem]], przedstawiają się jako odpowiedź na głoszone ideologie [[socjalizm\|socjalistyczne]] i [[liberalizm\|liberalne]]; powołują się na uniwersalne wartości pochodzące z religii [[chrześcijaństwo\|chrześcijańskiej]], utożsamiane są z ideologią [[konserwatyzm\|konserwatywną]], akcentują swój [[tradycjonalizm~~]], np. [[Naprzód Polsko~~]]▼ ▲* '''[[partia chłopska\|chłopskie]]''' – zwane też agrarnymi, skupiają elektorat chłopski i reprezentują jego interesy w konflikcie [[miasto]]-[[wieś]], walcząc o ubezpieczenia w [[rolnictwo\|rolnictwie]], zrównanie praw wsi i miasta, poprawę infrastruktury wiejskiej. Często odwołują się do doktryny [[agraryzm]]u. Partie te na ogół charakteryzują się licznym elektoratem, a ich powstanie jest często reakcją na [[industrializacja\|industrializację]]. Ponadto odwołują się do wartości [[konserwatyzm\|konserwatywnych]], co na scenie politycznej sytuuje je blisko ugrupowań [[Chrześcijańska demokracja\|chadeckich]], np. [[Polskie Stronnictwo Ludowe]], [[Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej\|Samoobrona RP]], a także australijska [[Narodowa Partia Australii\|Country Party]] * '''narodowe''' – w polsce głoszące idee narodowo-demokratyczne ▲* '''chrześcijańsko-narodowe''' – to partie, które swoją ideologię opierają na autorytetach [[Kościół (organizacja)\|kościołów]] i [[związek wyznaniowy\|związków wyznaniowych]] związanych z [[chrześcijaństwo\|chrześcijaństwem]], przedstawiają się jako odpowiedź na głoszone ideologie [[socjalizm\|socjalistyczne]] i [[liberalizm\|liberalne]]; powołują się na uniwersalne wartości pochodzące z religii [[chrześcijaństwo\|chrześcijańskiej]], utożsamiane są z ideologią [[konserwatyzm\|konserwatywną]], akcentują swój [[tradycjonalizm]], np. [[Naprzód Polsko]] * '''[[nacjonalizm\|nacjonalistyczne]]''' -– będące często wyrazem dążeń danej społeczności do uzyskania niezależności jak np. [[Nacjonalistyczna Partia Basków]] w [[Hiszpania\|Hiszpanii]], lecz również np. francuski [[Front Narodowy~~]], polskie [[Narodowe Odrodzenie Polski]] i [[Obóz Narodowo-Radykalny~~]]▼ * '''narodowe''' - w polsce głoszące idee narodowo-demokratyczne, np. [[Liga Polskich Rodzin]], [[Ruch Patriotyczny]], [[Ruch Ludowo-Narodowy]], [[Narodowy Kongres Polski]], [[Naprzód Polsko]] * '''protestu''' – wywodzące się z [[Związek zawodowy\|ruchu związkowego]], często oskarżane o [[populizm]], używające haseł negujących pozycję [[Elita\|elit politycznych~~]], wśród obecnych partii do takiej grupy można zaliczyć [[Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej\|Samoobronę RP~~]]▼ ▲* '''[[nacjonalizm\|nacjonalistyczne]]''' - będące często wyrazem dążeń danej społeczności do uzyskania niezależności jak np. [[Nacjonalistyczna Partia Basków]] w [[Hiszpania\|Hiszpanii]], lecz również np. francuski [[Front Narodowy]], polskie [[Narodowe Odrodzenie Polski]] i [[Obóz Narodowo-Radykalny]] ▲* '''protestu''' – wywodzące się z [[Związek zawodowy\|ruchu związkowego]], często oskarżane o [[populizm]], używające haseł negujących pozycję [[Elita\|elit politycznych]], wśród obecnych partii do takiej grupy można zaliczyć [[Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej\|Samoobronę RP]] * '''[[faszyzm\|faszystowskie]]''' (obecnie nielegalne) – powstawały w opozycji do systemu [[demokracja\|demokratycznego]]; ich doktryna opiera się na [[absolutyzm państwowy\|absolutyzmie państwowym]], [[elitaryzm]]u oraz [[idea wodzostwa\|idei wodzostwa]]; partie te głoszą [[kult czynu]] i [[kult silnego człowieka\|silnego człowieka]], który zdolny jest do realizacji tego czynu; przykładem może być [[Narodowa Partia Faszystowska]] [[Benito Mussolini\|Mussoliniego]] we [[Włochy\|Włoszech]] * '''robotnicze''' – są odpowiedzią na pojawianie się mechanizmów wyzysku związanych z [[rewolucja burżuazyjna\|rewolucją burżuazyjną]]. Przekształciły się w większości w partie [[socjaldemokracja\|partie socjaldemokratyczne]], np. brytyjscy [[Partia Pracy (~~brytyjska~~Wielka Brytania)\|laburzyści]], wywodzący się od [[trust]]ów, czyli pierwszych [[związek zawodowy\|związków zawodowych]] utworzyli [[Partia Pracy (~~brytyjska~~Wielka Brytania)\|Partię Pracy]]. Dawniej skupiały głównie masy robotnicze, których głównymi żądaniami była poprawa życia i warunków pracy robotników oraz walka o wprowadzenie [[zaplecze socjalne\|zaplecza socjalnego]], [[ubezpieczenia społeczne\|ubezpieczeń społecznych]], bezpłatnej [[służba zdrowia\|służby zdrowia]]. Do partii robotniczych zaliczała się np. przedwojenna [[Polska Partia Socjalistyczna\|PPS]] * '''[[socjaldemokracja\|socjaldemokratyczne]]''' -– np. [[Socjaldemokracja Polska]] oraz [[Sojusz Lewicy Demokratycznej]] * '''[[zielona polityka\|zielonych]]''' – wspierające oddolną demokrację partycypacyjną, prawa człowieka, [[zrównoważony rozwój]], równe szanse kobiet i mężczyzn, prawa mniejszości; wskazują na globalne zagrożenia związane z [[militaryzm]]em, wyzyskiem ekonomicznym, zanieczyszczeniami środowiska~~; np. [[Zieloni 2004]]~~ * '''[[feminizm\|feministyczne]]''' -– głoszące w programach [[równouprawnienie]] płci, potrzebę [[edukacja seksualna\|edukacji seksualnej]], rozszerzenia prawa do [[aborcja\|aborcji]], często także [[antyklerykalizm]] i [[pacyfizm]] * '''[[socjalizm\|socjalistyczne]]''' ~~- np. [[Polska Partia Pracy]], [[Polska Partia Socjalistyczna]]~~ * '''[[komunizm\|komunistyczne]]''' – powstały wskutek podziałów w [[ruch robotniczy\|ruchu robotniczym]] w opozycji do partii socjaldemokratycznych; według polskiej konstytucji legalne, o ile nie odnoszą się do [[totalitaryzm]]u; walczą o emancypację klasy robotniczej i w konsekwencji o osiągnięcie większej sprawiedliwości społecznej przez zniesienie klasowości społeczeństwa. Należy przy tym odróżnić partie rządzące w [[Blok wschodni\|krajach socjalistycznych]] takie jak dawne [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza\|PZPR]] czy [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego\|KPZR]], od [[eurokomunizm\|partii komunistycznych w zachodniej Europie]], które nie mają w swoich programach elementów [[totalitaryzm]]u, np. ~~[[Komunistyczna Partia Polski]]), czy~~ francuska [[Francuska Partia Komunistyczna\|FPK]], która zdystansowała się od [[Moskwa\|Moskwy]], po wydarzeniach [[1968]] roku. Nurt odrzucający [[leninizm]], a pragnący pozostać jedynie na gruncie [[marksizm]]u nazwano w Europie [[eurokomunizm]]em~~. Obecna [[Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej\|Konstytucja RP]] nie dopuszcza działalności partii komunistycznych odwołujących się do praktyk totalitarnych~~ * '''[[islamizm\|islamistyczne]]''' -– walczą o wprowadzenie prawa [[szariat]]u, np. [[Hizb at-Tahrir]], [[Talibowie]] w Afganistanie; bardziej umiarkowaną partią tego typu jest [[Partia Sprawiedliwości i Rozwoju]] w Turcji Osobny rodzaj partii stanowią partie regionalne, powstałe w związku ze [[centralizacja\|scentralizowaniem]] władzy, a także procesami odnajdowania tożsamości i odrębności pewnych [[region (podział administracyjny)\|regionów]]. Reprezentują one [[społeczność lokalna\|społeczności lokalne]], które walczą o rozwój infrastruktury swojego regionu, specjalne przywileje dla niego, czy dodatkowe [[Subwencja\|subsydia]]. Ponadto posiadają programy ogólnokrajowe zbliżone do innych partii i odwołujące się do głównych ideologii. Ugrupowania regionalne są mocno rozwinięte zwłaszcza w [[Hiszpania\|Hiszpanii]], np. [[Koalicja Kanaryjska]] ([[liberalizm\|liberalna]]), czy [[Rada Aragońska]] ([[socjaldemokracja\|socjaldemokratyczna]]). Warto też dodać, że w historii występowały partie, których identyfikacja z danym nurtem ideologicznym nie może być jednoznaczna. Do takich zaliczają się np.: * tzw. ~~partia~~partie [[Charles de Gaulle\|~~gaullistowska~~gaullistowskie]], ~~czyli [[Rassemblement du Peuple Français]] (RPF);~~ * [[Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem]]. == Alternatywne sposoby podziału == === Ugrupowania populistyczne i merytoryczne === Coraz częściej występuje natomiast podział na ugrupowania [[populizm\|populistyczne]] i ugrupowania merytoryczne. Pierwsze charakteryzują się głoszeniem popularnych haseł, którymi chcą skusić do siebie wyborców, jednak zwykle bez głębokiej i całościowej analizy sytuacji społeczno-gospodarczej i przygotowania kadr. Drugie cenią pragmatyzm i kompleksowe rozwiązania proponując całościowe podejście do zagadnień związanych z rządzeniem. ▼ Znamienne dla współczesnych systemów wielopartyjnych jest, że podział ten w znacznej mierze jest podziałem subiektywnym, względnym, uzależnionym od światopoglądu, orientacji politycznej, statusu społeczno-materialnego i korzeni społecznych osoby go dokonującej. Populizm w programach partii politycznych zwykle przybiera charakter fokusowy -– skierowany do konkretnego elektoratu. Partie cieszące się szerokim poparciem społecznym z reguły w swych programach umieszczają postulaty oraz tezy noszące znamiona populizmu -– nośne hasła trafiające w oczekiwania danej grupy wyborców. ▼ ▲Coraz częściej występuje natomiast podział na ugrupowania [[populizm\|populistyczne]] i ugrupowania merytoryczne. Pierwsze charakteryzują się głoszeniem popularnych haseł, którymi chcą skusić do siebie wyborców, jednak zwykle bez głębokiej i całościowej analizy sytuacji społeczno-gospodarczej i przygotowania kadr. Drugie cenią pragmatyzm i kompleksowe rozwiązania proponując całościowe podejście do zagadnień związanych z rządzeniem. ▲Znamienne dla współczesnych systemów wielopartyjnych jest, że podział ten w znacznej mierze jest podziałem subiektywnym, względnym, uzależnionym od światopoglądu, orientacji politycznej, statusu społeczno-materialnego i korzeni społecznych osoby go dokonującej. Populizm w programach partii politycznych zwykle przybiera charakter fokusowy - skierowany do konkretnego elektoratu. Partie cieszące się szerokim poparciem społecznym z reguły w swych programach umieszczają postulaty oraz tezy noszące znamiona populizmu - nośne hasła trafiające w oczekiwania danej grupy wyborców. Mimo w znacznej mierze subiektywnego charakteru, to właśnie podział na partie merytorycznie przygotowane i populistów staje się często ważniejszym kluczem wyborczym, niż klasyczny podział na lewicę i prawicę. Linia 47 ⟶ 46: * partie patronażu – mają na celu zdobycie władzy dla przywódcy i obsadzenie stanowisk państwowych przez elity partyjne (pewne cechy tego typu partii mają: [[Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej\|Samoobrona RP]], [[Liga Polskich Rodzin]], [[Polskie Stronnictwo Ludowe]]) * partie interesu – dążą do realizacji interesów pewnych grup społecznych ([[Krajowa Partia Emerytów i Rencistów]], [[Polska Partia Pracy]]) * partie światopoglądowe – dążą do realizacji programu opartego na określonym światopoglądzie, (religijnym, filozoficznym lub ideologicznym, np. w Polsce -– [[Ruch Patriotyczny]], [[Sojusz Lewicy Demokratycznej]], [[Prawo i Sprawiedliwość]]) === Podział specyficzny dla danego kraju === Linia 53 ⟶ 52: === [[Podział dwuosiowy]] === [[Plik:Diagram davida nolana.svg~~\|200px~~\|thumb\|~~right~~200px\|Dwuosiowy diagram Nolana]] W związku z sytuacją opisaną powyżej popularność zyskuje tzw. [[podział dwuosiowy]], który zdaniem zwolenników obejmuje o wiele więcej zagadnień niż dotychczasowe metody klasyfikacji. W tym wypadku jedna z osi oznacza poglądy gospodarcze ([[socjalizm]] -– [[leseferyzm]]), druga natomiast światopogląd ([[konserwatyzm]] -– [[liberalizm]]) == Kontrowersje == Linia 65 ⟶ 64: == Linki zewnętrzne == * [http://www.self-gov.org/quiz.html World's Smallest Political Quiz ~~–~~– jeden z popularniejszych klasyfikatorów dwuosiowych] * [http://scenapolityczna.friko.pl/ Unikalny, graficzny wykres sceny politycznej]

Scena polityczna: Różnice pomiędzy wersjami