Pomniki granic getta w Warszawie: Różnice pomiędzy wersjami

* Ulica [[Ulica gen. Władysława Andersa w Warszawie|gen. Władysława Andersa]] róg ulicy [[Ulica Świętojerska w Warszawie|Świętojerskiej]] – pomnik upamiętnia jedną z najważniejszych bram getta znajdującą się na ówczesnej ulicy [[Ulica Bohaterów Getta w Warszawie|Nalewki]]. Przez tę bramę o 5.30 rano 19 kwietnia 1943 wojska niemieckie oraz kolaborujące z nimi oddziały łotewskie i ukraińskie pod dowództwem [[Ferdinand von Sammern-Frankenegg|Ferdinanda von Sammern-Frankenegga]] wkroczyły do getta napotykając na zbrojny opór żydowskich bojowców<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Mark | imię = Bernard | tytuł = Walka i zagłada warszawskiego getta | wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej | miejsce = Warszawa | data = 1959 | strony = 257}}</ref>. Walki rozpoczęły [[powstanie w getcie warszawskim]].

* Ulica [[Ulica Bielańska w Warszawie|Bielańska]] róg ulicy A. Corazziego – tutaj getto obejmowało [[Wielka Synagoga w Warszawie|Wielką Synagogę na Tłomackiem]] oraz [[Centralna Biblioteka Judaistyczna|Główną Bibliotekę Judaistyczną]]. Ten fragment Śródmieścia został wyłączony z getta 20 marca 1942.

* Ulica [[Ulica Bonifraterska w Warszawie|Bonifraterska]] przy ulicy [[Ulica Międzyparkowa w Warszawie|Międzyparkowej]] – w tym miejscu, przy skrzyżowaniu ulic Bonifraterskiej i Żoliborskiej, znajdował się północno-wschodni narożnik getta. Nad wyłączonym z niego północnym odcinkiem ulicy Przebieg przerzucono drewnianą kładkę – jedną z czterech tego typu budowli wzniesionych na rozkaz Niemców w warszawskim getcie<ref>Trzy pozostałe to kładki nad ulicą Mławską, nad ulicą Żelazną przy skrzyżowaniu z Lesznem oraz nad ulicą Chłodną przy skrzyżowaniu z Żelazną. Zob. {{cytuj książkę | nazwisko = Engelking | imię = Barbara | tytuł = Getto warszawskie – przewodnik po nieistniejącym mieście | wydawca = Wydawnictwo IFiS PAN | miejsce = Warszawa | data = 2001 | strony = 121 | isbn = 83-87632-83-X | nazwisko2 = Leociak | imię2 = Jacek}}</ref>.

* Ulica [[Ulica Chłodna w Warszawie|Chłodna]] róg ulicy [[Ulica Elektoralna w Warszawie|Elektoralnej]] – upamiętnia wyłączony z getta gmach [[Sąd Okręgowy w Warszawie|Sądów Grodzkich na Lesznie]] wraz z prowadzącą do niego ulicą [[Ulica Biała w Warszawie|Białą]]. Budynek Sądów był miejscem spotkań dla osób z obu stron muru getta oraz do września 1942 jednym z najważniejszych punktów ucieczki Żydów na stronę aryjską<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Nalewajko-Kulikov | imię = Joanna | tytuł = Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy | wydawca = Wydawnictwo Neriton i Instytut Historii PAN | miejsce = Warszawa | data = 2004 | strony = 26 | isbn = 83-88973-80-0}}</ref>. Po wojnie ulica Biała została odbudowana ok. 200 metrów na zachód.

* Ulica Chłodna przy ulicy [[Ulica Żelazna w Warszawie|Żelaznej]] – pomnik upamiętnia wyłączenie z getta w grudniu 1941 obszaru ograniczonego ulicami [[Ulica Leszno w Warszawie|Leszno]], Wronią, [[Ulica Grzybowska w Warszawie|Grzybowską]] i Żelazną, w wyniku czego dzielnica zamknięta podzieliło się na tzw. duże i małe getto. W tym miejscu znajdował się również jeden z symboli [[Holocaust]]u – drewniana kładka przerzucona nad ulicą Chłodną, udostępniona mieszkańcom getta 26 stycznia 1942<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Fuks | imię = Marian | tytuł = Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego 6.IX.1939 - 23.VII.1942 | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1983 | strony = 243 | isbn = 83-01-03042-9}}</ref>.

* Ulica Chłodna 41 – tutaj do grudnia 1941 biegła zachodnia granica getta, wytyczona na tyłach posesji przy ulicy Wroniej, oraz znajdowała się jedna z jego pierwszych 22 bram (czynna do listopada 1941). Po wyłączeniu z getta w grudniu 1941 tej części [[Wola (Warszawa)|Woli]] jego granicę przesunięto na środek ulicy Żelaznej.

* [[Plac Defilad w Warszawie|Plac Defilad]] 1 na wschodniej ścianie północno-wschodniego skrzydła [[Pałac Kultury i Nauki|Pałacu Kultury i Nauki]] mieszczącego [[Teatr Studio]] – tutaj pomiędzy posesjami biegła południowo-wschodnia granica getta, przesunięta 5 października 1941 na środek ulicy [[Ulica Sienna w Warszawie|Siennej]].

* Aleja P. Drzewieckiego przy [[Plac Za Żelazną Bramą|placu Żelaznej Bramy]] – stąd w kierunku zachodnim aż do ulicy Żelaznej ciągnął się pas niewłączonego do getta korytarza z [[Hale Mirowskie (Warszawa)|Halami Mirowskimi]], [[Koszary Gwardii Konnej Koronnej|Koszarami Mirowskimi]], [[Kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie (Wola)|kościołem św. Karola Boromeusza]] i przelotową ulicą Chłodną wchodzącą aryjskim klinem w obszar dzielnicy zamkniętej i rozcinająca ją na dwie części<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Leociak | imię = Jacek | tytuł = Spojrzenia na warszawskie getto. Krochmalna | wydawca = Dom Spotkań z Historią | miejsce = Warszawa | data = 2011 | strony = 40 | isbn = 978-83-62020-26-3}}</ref>.

* Aleja P. Drzewieckiego przy [[Aleja Jana Pawła II w Warszawie|alei Jana Pawła II]] – umieszczone na południowej ścianie Pasażu Handlowego „Hale Mirowskie” tablice upamiętniają północną granicę tzw. małego getta, która biegła tutaj z wykorzystaniem murów granicznych między posesjami.

* Ulica [[Ulica Dzika w Warszawie|Dzika]] przy alei Jana Pawła II – w tym miejscu, po nieznacznym przesunięciu w styczniu 1942 granicy dzielnicy zamkniętej w kierunku północnym na linię ulicy Dzikiej, znajdował się północno-zachodni narożnik getta.

* Ulica Dzika róg ulicy [[Ulica Stawki w Warszawie|Stawki]] – pomnik upamiętnia miejsce, w którym od stycznia 1942 znajdowała się jedna z bram prowadzących na teren [[Warszawski Umschlagplatz|Umschlagplatzu]].

* Ulica [[Ulica Freta w Warszawie|Freta]] 55 (od strony ulicy [[Ulica Franciszkańska w Warszawie|Franciszkańskiej]]) – tutaj znajdowała się najdalej na wschód wysunięta część dzielnicy zamkniętej. Cały obszar [[Nowe Miasto (Warszawa)|Nowego Miasta]] na wschód od ulicy [[Ulica Bonifraterska w Warszawie|Bonifraterskiej]] został wyłączony z getta w grudniu 1941.

* Ulica [[Ulica Młynarska w Warszawie|Młynarska]] na murze [[Cmentarz żydowski w Warszawie (Wola)|cmentarza żydowskiego]] (przy granicy nekropolii z [[Muzułmański Cmentarz Kaukaski|Muzułmańskim Cmentarzem Kaukaskim]]) – upamiętnia cmentarz żydowski, którego mur wzdłuż ulicy Młynarskiej i [[Cmentarz Powązkowski w Warszawie|Cmentarza Powązkowskiego]] wyznaczał, do wyłączenia cmentarza z getta w grudniu 1941, północno-zachodnią granicę dzielnicy zamkniętej.

* Ulica [[Ulica Okopowa w Warszawie|Okopowa]] 49/51 na murze cmentarza żydowskiego (od strony ulicy [[Ulica Mordechaja Anielewicza w Warszawie|Anielewicza]]) – drugie upamiętnienie największej żydowskiej nekropolii Warszawy oraz przylegającego do niej od południa stadionu klubu sportowego [[Skra Warszawa|Skra]]. Stadion był jedynym większym terenem niezabudowanym w getcie. Stał się miejscem grobów indywidualnych i zbiorowych oraz egzekucji, co upamiętnia znajdujący się w pobliżu [[Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie|Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków]]. Chowano tutaj również poległych w czasie [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]].

* Ulica Sienna 53 – upamiętnienie od strony aryjskiej (obecnie dziedziniec XII LO im. Henryka Sienkiewicza) granicy getta utworzonej z istniejącego muru pomiędzy posesjami Sienna 53 i 55. Południowa granica dzielnicy zamkniętej 5 października 1941 została przesunięta na środek ulicy Siennej.

* [[Aleja „Solidarności” w Warszawie|Aleja „Solidarności”]] pomiędzy gmachem [[Warszawska Opera Kameralna|Warszawskiej Opery Kameralnej]] (nr 76b) a budynkiem tzw. domu Dysydentów (nr 76a), w której mieści się siedziba [[Parafia Ewangelicko-Reformowana w Warszawie|parafii ewangelicko-reformowanej]] – pomnik upamiętnia wyłączoną z getta tzw. enklawę ewangelicką z kościołem, domem Dysydentów, [[Pałac Działyńskich w Warszawie|pałacem Działyńskich]], [[Szpital Ewangelicki w Warszawie|Szpitalem Ewangelickim]] oraz kilkoma budynkami przy nieistniejącej ulicy Mylnej. Otoczona z każdej strony murem getta enklawa była połączona od wschodu z dzielnicą aryjską wąskim przejściem przez zniszczoną we [[Obrona Warszawy (1939)|wrześniu 1939]] posesję przy ulicy Przejazd 5. To szczególne położenie ułatwiało parafianom i duchownym niesienie pomocy Żydom w getcie<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Stahlowa | imię = Barbara | tytuł = Parafia Ewangelicko – Reformowana w Warszawie (Informator) | wydawca = Parafia Ewangelicko – Reformowana w Warszawie | miejsce = Warszawa | data = 2009 | strony = 3}}</ref>.

* Ulica [[Ulica Stawki w Warszawie|Stawki]] przy ulicy Okopowej – w tym miejscu granica getta biegła wzdłuż południowej granicy niewłączonej do getta Fabryki Garbarskiej Temler i Szwede (ul. Okopowa 78).

* Ulica [[Ulica Świętojerska w Warszawie|Świętojerska]] róg ulicy [[Ulica Nowiniarska w Warszawie|Nowiniarskiej]] – znajduje się tutaj jedyny zachowany fragment muru północnej części getta.

* Ulica [[Ulica Świętokrzyska w Warszawie|Świętokrzyska]] na skwerze [[Bolesław Kontrym|mjr. B. Kontryma „Żmudzina”]] – tutaj między posesjami biegła wschodnia granica południowej części dzielnicy zamkniętej. W marcu 1941 mur getta został przesunięty na zachód na linię ulicy [[Ulica Bagno w Warszawie|Bagno]].

* Ulica [[Ulica Twarda w Warszawie|Twarda]] przy skrzyżowaniu z ulicą [[Ulica Złota w Warszawie|Złotą]] – w tym miejscu znajdował się południowo-zachodni narożnik getta oraz jedna z jego bram, funkcjonująca od 16 listopada 1940 do 20 stycznia 1941.

* Ulica Żelazna 63 na budynku niewłączonej do getta<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Krasuski | imię = Michał | tytuł = Warszawskie dziedzictwo postindustrialne | wydawca = Fundacja Hereditas | miejsce = Warszawa | data = 2011 | strony = 318 | isbn = 978-83-931723-5-1}}</ref> Fabryki Wyrobów Żelaznych „Duschik i Szolce” (od strony ulicy [[Ulica Grzybowska w Warszawie|Grzybowskiej]]) – tutaj znajdowała się jedna z głównych bram prowadzących do małego getta.

* Ulica Żelazna róg [[Aleja „Solidarności” w Warszawie|al. Solidarności]] – umieszczone na ścianie przedwojennego gmachu mieszczącego szkoły powszechne nr 10, 17, 56 i 119<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Mączewski | imię = Ryszard | tytuł = Warszawa między wojnami | wydawca = Dom Wydawniczy Księży Młyn | miejsce = Łódź | data = 2009 | strony = 124 | isbn = 978-83-61253-51-8}}</ref> przy Żelaznej 88 (obecnie Urząd Dzielnicy Wola z adresem al. „Solidarności” 90) tablice upamiętniają jedną z najważniejszych bram getta, znajdującą się na skrzyżowaniu Żelaznej i ówczesnego Leszna, a także włączony do getta w kwietniu 1941 budynek Towarzystwa Szkoły Średniej „Collegium” (ul. Leszno 84), w którym ulokowano Wydział Pracy i Wydział Statystyczny Rady Żydowskiej<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Leociak | imię = Jacek | tytuł = Spojrzenia na warszawskie getto. Leszno | wydawca = Dom Spotkań z Historią | miejsce = Warszawa | data = 2011 | strony = 20 | isbn = 978-83-62020-26-3}}</ref>. Gmach stanowił enklawę getta po stronie aryjskiej. We wrześniu 1941 został połączony z dzielnicą zamkniętą drewnianą kładką na wysokości pierwszego piętra zbudowaną ponad murem getta biegnącym środkiem ulicy Żelaznej.