Konserwatyzm: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian Znaczniki: usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
m Wycofano edycje użytkownika 83.4.177.190 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Szoltys-bot. |
||
Linia 5:
== Prekonserwatyści przed 1789 rokiem ==
Za poprzedników konserwatystów można uznać wielu myślicieli i polityków będących zwolennikami hierarchicznego porządku społeczeństwa i silnej władzy wykonawczej lub przekładających poczucie bezpieczeństwa i ładu ponad niezależność, a jednocześnie szanujących tradycję. W takim ujęciu prekonserwatystami byliby m.in. [[Jean Bodin]], [[Armand Jean Richelieu]], [[Jonathan Swift]], [[William Pitt Młodszy]] oraz angielscy [[torysi]].
== Krytyka Oświecenia ==
Doktryna konserwatyzmu wyrosła na radykalnej krytyce oświecenia, przejawiającej się:
* krytyką oświeceniowego indywidualizmu ([[antyindywidualizm]]):
** Konserwatyści uważali, że człowiek jest z natury istotą społeczną i dlatego musi żyć w [[społeczeństwo|społeczeństwie]]. Odrzucali oświeceniową teorię umowy społecznej oraz koncepcje praw natury, uważali, że człowiek nigdy nie żył sam – zawsze otaczało go społeczeństwo, a nawet jeśli żył sam, to nie był człowiekiem{{fakt|data=2012-06}} – uczłowieczył się dopiero wtedy, kiedy się uspołecznił.
* krytyką oświeceniowego racjonalizmu ([[antyracjonalizm]]):
** Filozofowie oświecenia uważali, że człowiek kieruje się tylko i wyłącznie racjami [[rozum]]u, natomiast konserwatyści odrzucali ten pogląd. W ich przekonaniu człowiek jest istotą rozumną, ale jego działanie przede wszystkim jest determinowane przez namiętności i uczucia. Antyracjonalizm jest wizją człowieka, według której rozum jest hamowany przez uczucia.
* krytyką odrzucenia przez oświecenie [[grzech pierworodny|grzechu pierworodnego]]:
** Konserwatyści twierdzili, że w człowieku jest nieusuwalna doza zła, która jest właśnie wynikiem grzechu pierworodnego. Człowieka nie można pozostawić samemu sobie, ponieważ wytworzyłby się konflikt między ludźmi – swoista wojna wszystkich przeciw wszystkim. Niezbędna jest władza, która zapanuje nad społecznością. Bazując na takim założeniu, m.in. Hobbes, tłumaczył, że ludzie żyjący w [[Stan natury (filozofia)|stanie natury]] musieli powołać władzę, by móc zaprzestać wzajemne walki i wyniszczanie się. Władza opisywana była jako swego rodzaju misterium.
== Odmiany konserwatyzmu ==
=== [[ewolucjonizm (myśl polityczna)|Konserwatyzm ewolucyjny]] – [[ewolucjonizm (myśl polityczna)|ewolucjonizm]] ===
Jego ojcem jest [[Edmund Burke]], autor książki ''[[Rozważania o rewolucji we Francji]]'' (ang: ''[[Rozważania o rewolucji we Francji|Reflections on the Revolution in France]]''). Od czasu przełomu XVIII i XIX wieku był w rozkwicie w Anglii. Ewolucyjni konserwatyści akceptowali powolne zmiany systemu politycznego, lecz byli niechętni rewolucjom.
[[Edmund Burke]] martwił się o zachowanie tak zwanego „związku generacyjnego” między pokoleniami, by zbyt radykalna zmiana nie powodowała, że starsi i młodsi nie mogli już się zrozumieć. Rewolucję traktował jako niedozwolone zerwanie ciągłości historycznej. Naród jest dziełem wielu generacji, tych przeszłych, obecnych i przyszłych. Żadna generacja nie ma prawa podejmowania decyzji w imieniu pozostałych. Rewolucja jest właśnie taką nieuprawnioną decyzją.
Burke w swej książce potępiał rewolucję, gilotynę, anty-arystokratyzm i mordy, lecz nie negował potrzeby zmian. Francuzom radził skorzystać w obalaniu [[Absolutyzm władzy|absolutyzmu]] z dorobku „wolnościowego” Francji, tzn. z instytucji jaką były [[Stany Generalne (Francja)|Stany Generalne]] (zwołane we Francji w 1614, a potem dopiero w 1789).
Pisał to, jeszcze zanim [[jakobini]] urządzali swe masowe mordy, lecz wiedział z pism [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]] i [[Paul d'Holbach|Holbacha]], że francuskie wizje polityczne, jako zbyt abstrakcyjne, wyrozumowane i pełne pogardy dla tradycji są skazane na niepowodzenie.
Kontynuatorami Burke’a byli w tym znaczeniu tacy myśliciele jak [[Alexis de Tocqueville]] czy [[Herbert Spencer]], a w polityce [[William Pitt Młodszy]], [[Otto von Bismarck]], [[Benjamin Disraeli]] czy [[Margaret Thatcher]].
=== [[Tradycjonalizm|Konserwatyzm tradycjonalistyczny]] – [[tradycjonalizm]] ===
Jego twórcą jest [[Joseph de Maistre]]. Tradycjonaliści starali się odbudować i przywrócić stary ład polityczny, który zburzyła w 1789 [[rewolucja francuska]]. Gdy okazało się to niemożliwe, starali się odbudować choć część tradycji politycznej. Tradycjonaliści byli zwolennikami [[Ancien régime|Ancien régime’u]] i [[feudalizm]]u. W odróżnieniu od konserwatystów-ewolucjonistów, nie zadowalało ich konserwowanie społeczeństwa i tradycji, lecz dążyli do zniszczenia idei rewolucyjnych i ich zwolenników siłą. Ulubioną metodą tradycjonalistów bywał [[zamach stanu]]{{fakt|data=2014-03}}.
Kontynuatorami de Maiste’a byli w tym znaczeniu tacy myśliciele jak [[Friedrich von Gentz]], [[Karl Ludwig von Haller]], czy [[Louis Gabriel Ambroise de Bonald]], a w polityce [[Klemens Lothar von Metternich]] czy [[Francisco Franco]].
Niemcy mają własną tradycję konserwatyzmu tradycjonalistycznego, którego główne hasła podnosił już [[Justus Möser]] (1720-1794).
[[Kongres wiedeński]] (1814-1815) był najbliższą sukcesu próbą przywrócenia starego ładu.
Niektórzy myśliciele konserwatywni za właściwy konserwatyzm uważali i uważają jedynie tradycjonalizm, a [[ewolucjonizm (myśl polityczna)|konserwatyzm ewolucyjny]] jest dla nich wcieleniem [[liberalizm]]u. Takie poglądy ma wśród polskich autorów [[Adam Wielomski]].
Tradycjonaliści szanowali i szanują takie instytucje jak [[monarchia dziedziczna]] czy [[arystokracja]]. Ewolucjoniści „konserwują” dawne wartości nawet w warunkach demokracji, niemożliwej do zaakceptowania dla tradycjonalistów.
=== [[Neokonserwatyzm]] a [[Tradycjonalizm|konserwatyzm tradycjonalistyczny]] (w USA: [[paleokonserwatyzm]]) ===
Neokonserwatyści (XX wiek [[Stany Zjednoczone|USA]]) dostosowali swą ideologię do realiów życia społeczno-politycznego również w kwestiach ustrojowych. Zgodnie z ideologią neokonserwatyzmu [[demokracja pośrednia]] jest ustrojem najlepiej godzącym autorytet państwa i wolność obywateli.
Natomiast tradycyjni konserwatyści (dziś w USA zwani „Paleokonserwatystami”) opowiadają się za władzą elit lub monarchy oraz odczuwają sceptycyzm do „rządów wielu”. Władzę ludu uważają za „dyktaturę większości” w skutkach zgubną dla całego społeczeństwa.
== Konserwatyzm a ustroje polityczne ==
{{dopracować|sekcja|źródła=2016-03|2016-03}}
Wszyscy konserwatyści są przeciwnikami wszelkich „rozwiązań jedynie słusznych”. To co jest dobre dla jednego społeczeństwa, może nie pasować do innego. Nie ma bowiem ustrojów i instytucji politycznych dobrych w każdych warunkach. Dla Europejczyków czy Amerykanów dobra jest demokracja, republika lub monarchia, gdyż jest ona naturalnym efektem rozwoju tych społeczeństw. Dla mieszkańców Azji czy Afryki właściwsze mogą być różne formy autorytaryzmu, gdyż głęboko tkwią w ich tradycji i kulturze. Żadne społeczeństwo nie ma więc prawa narzucać innym swoich wzorców.
== Zobacz też ==
{{Siostrzane projekty
|słownik = konserwatyzm
|cytaty = konserwatyzm
|commons = Category:Conservatism
}}
* [[Chrześcijańska demokracja|Chadecja]]
* [[Konserwatywny liberalizm]]
* [[Fundamentalizm]]
* [[Narodowy konserwatyzm]]
== Bibliografia ==
* [[Roger Scruton]], ''Co znaczy konserwatyzm'', Zysk i S-ka, Grudzień 2002, {{ISBN|83-7150-993-6}}.
* [[Adam Wielomski]], ''Konserwatyzm. Główne idee, nurty i postacie'', Fijor Publishing Warszawa 2007.
== Linki zewnętrzne ==
* [https://plato.stanford.edu/entries/conservatism/ Artykuł] na [[Stanford Encyclopedia of Philosophy]]
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Konserwatyzm| ]]
| |||