III Rzesza: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m infobox
m WP:SK+ToS+mSI, drobne techniczne
Linia 1:
{{Państwo infobox
|nazwa_oryginalna = Deutsches Reich (do 1943)<br />Großdeutsches Reich (1943–1945)
|nazwa_polska = Rzesza Niemiecka (do 1943), Rzesza Wielkoniemiecka (1943–1945)
|p1 = Republika Weimarska
|p1_flaga = Flag of Germany (3-2 aspect ratio).svg
|p2 = Federalne Państwo Austriackie
|p2_flaga = Flag of Austria.svg
|p3 = Terytorium Saary
|p3_flaga = Flag of Saar 1920-1935.svg
|p4 =
|p4_flaga =
|p5 =
|p5_flaga =
|lata_istnienia = 1933–1945
|n1 = Okupacja aliancka Niemiec
|n1_flaga = Flag of Germany (1946-1949).svg
|n2 = Okupacja aliancka Austrii
|n2_flaga = Flag of Austria.svg
|n3 = Protektorat Saary
|n3_flaga = Flag of Saar.svg
|n4 =
|n4_flaga =
|n5 =
|n5_flaga =
|flaga_obraz = Flag of German Reich (1935–1945).svg
|godło_obraz = Reichsadler.svg
|nazwa_dopełniacz = III Rzeszy
|dewiza = Ein Volk, ein Reich, ein Führer
|dewiza_język = [[język niemiecki|niem.]]
|dewiza_polski = Jeden Naród, jedna Rzesza, jeden Wódz
|lokalizacja_obraz = German Reich 1942.svg
|lokalizacja_obraz_opis = {{legenda|#336733|Niemcy i terytoria przyłączone do Rzeszy}}{{legenda|#55c255|[[Reichskommissariate|Tereny okupowane pod władzą cywilną]]}}{{legenda|#a5dfa5|[[Militärverwaltung|Tereny okupowane pod władzą wojskową]]}}
|konstytucja =
|państwo =
|język_urzędowy = [[Język niemiecki|niemiecki]]
|język_używany = [[Język niemiecki|niemiecki]], [[Język czeski|czeski]], [[Język francuski|francuski]], [[Język polski|polski]], [[Język słoweński|słoweński]] i inne.
|stolica = [[Berlin]]
|ustrój_polityczny = [[republika]] ([[totalitaryzm]])
|typ_państwa = [[dyktatura]] [[monopartia|monopartyjna]]
|głowa_państwa = [[Karl Dönitz]]
|głowa_państwa_opis = [[Prezydenci Niemiec#Republika Weimarska i III Rzesza (1919-1945)|Reichspräsident]]
|status_terytorium =
|zależne_od =
|głowa_terytorium =
|głowa_terytorium_opis =
|w_imieniu_tekst =
|w_imieniu_urząd =
|w_imieniu =
|szef_rządu = [[Lutz Schwerin von Krosigk]]
|szef_rządu_opis = [[Kanclerze Niemiec#Kanclerz III Rzeszy (Reichskanzler)|kanclerz]]
|w_imieniu_tekst2 =
|w_imieniu_urząd2 =
|w_imieniu2 =
|powierzchnia = 1939: 633 786 km²<br />1943: 907 047
|powierzchnia_wód =
|powierzchnia_miejsce =
|ludność = 69 314 000
|gęstość = 109,4
|ludność_rok = 1939
|narodowości = [[Niemcy (naród)|Niemcy]], [[Polacy]], [[Czesi]], [[Żydzi]], [[Ukraińcy]], [[Francuzi]], [[Słoweńcy]]
|ludność_miejsce =
|utworzenie_sposób = [[Proklamacja w Poczdamie]]
|od_kogo = powołująca Rzeszę Niemiecką na miejsce [[Republika Weimarska|Republiki Weimarskiej]]
|utworzenie_data = 15 marca 1933
|likwidacja_sposób = rozwiązanie
|przez_kogo = Rzeszy Wielkoniemieckiej
|likwidacja_data = 23 maja 1945
|religia_dominująca = [[katolicyzm]], [[protestantyzm]]
|waluta_nazwa = [[marka niemiecka]]
|waluta_symbol = [[Reichsmark]]
|UTC = +1 (zima)<br />UTC +2 (lato)
|hymn = [[Plik:Deutschlandlied played by USAREUR Band.ogg|center]][[Hymn Niemiec|Das Lied der Deutschen]]
|hymn_nazwa_polska = Pieśń Niemców
|kod_ISO = DE
|domena =
|kod_samochodowy =
|numer_kierunkowy =
|terytoria_zależne = Państwa okupowane:
* [[II Rzeczpospolita|Polska]]<br />wrzesień 1939 – luty 1945 <!-- Miasta portowe we Francji, tak jak rejon Cieszyn, był okupowane do maja 1945, ale uważa się sierpień 1944 roku za wyzwolenie Francji. Także w lutym 1945 oswobodzono terytorium II RP zajęte przez III Rzeszę we wrześniu 1939 roku. Dopiero potem, do tego rdzenia państwowego, przyłączono Śląsk, Ziemię Lubuską, Pomorze i południe Prus Wschodnich. -->,
* [[Norwegia]] i [[Dania]]<br />kwiecień 1940 – maj 1945,
Linia 93:
* [[Niepodległe Państwo Chorwackie|Niezależne Państwo Chorwackie]]<br />kwiecień 1941 – maj 1945,
* [[Serbia Nedicia|Serbia]]<br />kwiecień 1941 – maj 1944.
|terytoria_autonomiczne =
|mapa_obraz = NS administrative Gliederung 1944.png
|uwagi =
|commons = Category:Nazi Germany
}}
 
'''III Rzesza''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Drittes Reich'') – nieoficjalna nazwa [[Niemcy|państwa niemieckiego]] pod rządami [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] i [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]] w latach 1933–1945. Oficjalnie państwo nosiło nazwę '''Rzesza Niemiecka''' (''Deutsches Reich''), od 1938 (po [[Anschluss|Anschlussie Austrii]]) używano także nazwy '''[[Wielkie Niemcy|Rzesza Wielkoniemiecka]]''' (''Großdeutsches Reich''). W III Rzeszy partia nazistowska sprawowała [[Totalitaryzm|totalitarną]] [[Gleichschaltung|kontrolę]] nad niemal wszystkimi aspektami życia obywateli. Reżim nazistowski dobiegł końca po ataku [[alianci (II wojna światowa)|wojsk alianckich]] na Niemcy w maju 1945 roku, kończąc II wojnę światową w Europie.
 
Linia 110 ⟶ 109:
 
== Nazwa ==
Państwo Niemcy przyjmowało termin Rzesza w poprzednich wiekach swojego istnienia. Jako '''I Rzesza''' istniało [[Święte Cesarstwo Rzymskie]] (niem. ''Heiliges Römisches Reich'') w latach 962-1806, zaś następnie jako '''II Rzesza''' istniało [[Cesarstwo Niemieckie]] (niem. ''Deutsches Kaiserreich'') w latach 1871–1918. Po [[I wojna światowa|I wojnie światowej]] została powołana do życia [[Republika Weimarska]] (1918–1933). Niemieckie słowo „Reich” oznacza w zasadzie „imperium”, jest używane także w stosunku do innych dużych monarchii jak Cesarstwo Rzymskie czy Japonia. Pojęcie „Republika Weimarska” jest terminem historycznym, a nie urzędową nazwą państwa. Urzędowa nazwa niemieckiego państwa w latach 1919–1945 brzmiała „Deutsches Reich” (pol. „Rzesza Niemiecka”<ref>Zob. np. ''Deklaracja między Polską a Niemcami o niestosowaniu przemocy, podpisana w Berlinie dnia 26 stycznia 1934 r.'', {{Dziennik Ustaw|rok=1934|numer=16|pozycja=124}}.</ref>). Ustrój Niemiec w czasie dyktatury Hitlera oficjalnie nazywano „republiką o ustroju wodzowskim”, ponieważ parlament (Reichstag) formalnie istniał.
 
Formalnie [[państwo]] niemieckie przyjęło nazwę III [[Rzesza|Rzeszy]] 15 marca 1933 (proklamacja w [[Poczdam]]ie), niemniej nazwy tej używa się często do określenia Niemiec od objęcia przez [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] funkcji kanclerza (30 stycznia 1933 – tzw. [[Machtergreifung]]) do podpisania [[Kapitulacja III Rzeszy|kapitulacji III Rzeszy]] (8 maja 1945). Po raz pierwszy nazwa ta pojawiła się w 1923 roku w książce [[Arthur Moeller van den Bruck|Arthura Moellera van den Brucka]] pod takim samym tytułem. Wyrażała ona ideę obalenia [[Republika Weimarska|republiki weimarskiej]] oraz wskrzeszenia zjednoczonej monarchii niemieckiej (I Rzeszą było [[Święte Cesarstwo Rzymskie]], a II Rzeszą – [[Cesarstwo Niemieckie]] istniejące w latach 1871–1918). Później, obszar Niemiec i przyłączone tereny austriackie, od marca 1938 nazywano mianem '''Rzesza Wielkoniemiecka''' (''Großdeutsches Reich'') bądź '''Wielkie Niemcy'''. Termin III Rzesza, a także Tysiącletnia Rzesza był szeroko wykorzystywany przez [[propaganda|propagandę]] [[narodowy socjalizm|narodowosocjalistyczną]].