Nadczłowiek: Różnice pomiędzy wersjami

'''Nadczłowiek''' ({{W języku|la|homo superior}}, {{W języku|de|Übermensch}}) – kategoria [[literatura|literacka]], [[filozofia|filozoficzna]], i [[ideologia|ideologiczna]] opisująca hipotetyczny "wyższy„wyższy etap"etap” rozwoju człowieka bądź wybitną jednostkę przewyższającą "zwyczajnych„zwyczajnych ludzi"ludzi” pod każdym względem. Pojęcie to zostało wprowadzone do filozofii przez niemieckiego filozofa, [[Friedrich Nietzsche|Fryderyka Nietzschego]], między innymi w dziele ''[[Tako rzecze Zaratustra]]''.

Ideę "nadczłowieka"„nadczłowieka” wprowadził do światowej literatury [[Fiodor Dostojewski]], rosyjski pisarz prekursor egzystencjalizmu, badacz "mrocznej„mrocznej strony"strony” natury ludzkiej. Należy jednak pamiętać, że pisarz zmarł w 1881 roku, na dwa lata przed pierwszym wydaniem ''[[Tako rzecze Zaratustra]]''. Ryszard Przybylski w pracy ''Dostojewski i "przeklęte„przeklęte problemy"problemy”'' wskazuje zatem na wykorzystanie przez Dostojewskiego Heglowskiej koncepcji wielkich jednostek.

[[Fiodor Dostojewski]] dokonał w swoich powieściach gruntownej analizy idei nadczłowieka. Najbardziej znaną pozycją dotyczącą tej idei jest ''[[Zbrodnia i kara]]''. Młody student -– [[Raskolnikow]] zabija starą lichwiarkę i swoją zbrodnię (popełnioną z pobudek finansowych) uzasadnia tym, że jest jednostką wybitną -– to jest taką, która może zdecydować się na dokonanie zbrodni -– w imię wyższych celów i nie krępują go przy tym wyrzuty sumienia i ogólnoludzkie normy moralne. Wzmiankowany jest tam podział na "ludzi"„ludzi” -– jednostki wybitne pokroju [[Napoleon Bonaparte|Napoleona]] czy [[Gajusz Juliusz Cezar|Cezara]] -– i "wszy"„wszy”- czyli motłoch. Raskolnikow gnębiony jednak wyrzutami sumienia nie dorasta do idei, której hołdował. Dostojewski jako alternatywę dla złudnego wzorca nadczłowieka wprowadza postać prostytutki Soni, która "nawróciła"„nawróciła” bohatera.

Inną powieścią Dostojewskiego z widocznym motywem nadczłowieka jest książka ''[[Bracia Karamazow]]''. Jeden z tytułowych bohaterów, [[Iwan Karamazow]] ma wszelkie cechy nadczłowieka- już nawet w wydaniu czysto niemal Nietzscheańskim. Prawie nie ma w powieści głosów idealizmu, które zadawałyby kłam tej idei. Znamienne są słowa padające w dyskusji między idealistą [[Alosza Karamazow|Aloszą]], i jego bratem [[Iwan Karamazow|Iwanem]], gdzie Dostojewski w osobie jednego z bohaterów mówi "Myślę„Myślę, że Iwan ma rację"rację”. Sposób w jaki [[Fiodor Dostojewski]] pojmował nadczłowieka obrazuje cytat z powieści:

''"„...wyobraź sobie, że sam budujesz gmach przeznaczenia ludzkości, aby w rezultacie uszczęśliwić ludzi (...), ale że w tym celu należy koniecznie zadręczyć tylko jedną małą istotkę, choćby to biedne dziecko, które biło się piąstkami w pierś, i na jego niepomszczonych łzach zbudować ów gmach- powiedz, czy zgodziłbyś się za taką cenę zostać budowniczym?"”''<ref>(cyt. za: [[Lew Szestow|L. Szestowem]], ''Dostojewski i Nietzsche- filozofia tragedii'', Warszawa 1987, s. 193).</ref> . Ten, kto zgodzi się nawet na taką cenę -– ten ma być prawdziwą jednostką wybitną.

Preludium do Nietzscheańskiej teorii nadczłowieka staje się ogłoszenie przez [[Friedrich Nietzsche|Fryderyka Nietzschego]] śmierci boga w dziele zatytułowanym ''Wiedza Radosna''. Nietzsche wychodzi z założenia, że ludzie zabili starego boga ("„[[Bóg nie żyje|Gott ist tot]]"”), nie zdając sobie z tego sprawy. Bóg został zamordowany, właściwie "zgnił"„zgnił”, a ludzie żyją sobie dalej tak samo, jak żyli. Wobec tego człowiek staje przed perspektywą nicości, poczucia bezcelowości i bezsensu istnienia. Wraca Nietzsche do tej koncepcji w najsłynniejszej chyba swojej książce -– ''[[Tako rzecze Zaratustra]]''. Mędrzec Zaratustra idzie między ludzi, głosząc im śmierć boga i nadejście nadczłowieka. Nadczłowiek jest czymś, do czego powinno się dążyć przez pokonanie w sobie człowieka. Jest to naturalna konsekwencja "zmierzchu„zmierzchu bożyszcz"bożyszcz”. Kiedy bowiem zabija się boga, trzeba sobie stworzyć nowego -– na tym polega słabość człowieka. ''Człowiek jest czemś, co pokonanem być powinno. Cóżeście uczynili, aby go pokonać?'' (''[[Tako rzecze Zaratustra]]''). Nadczłowiek miałby być bogiem sam dla siebie. Szalony człowiek głosi w [[Wiedza Radosna|Wiedzy Radosnej]], iż ludzie zabili Boga. Z ust jego padają słowa: "Nie„Nie jestże wielkość tego czynu za wielka dla nas? Czyż nie musimy sami stać się bogami, by tylko zdawać się jego godnymi?" ”

Nadczłowiek jest u Nietzschego "prawdziwą„prawdziwą jednostką"jednostką” przeciwstawioną "człowiekowi„człowiekowi stadnemu"stadnemu”, czyli człowiekowi uformowanemu przez społeczeństwo i przestrzegającego społecznych norm moralnych. Jako taki jest efektem połączenia procesów ewolucji biologicznej, która uformowała człowieka "społecznego"„społecznego”, oraz procesu rozwoju duchowego, który powołuje do życia: człowieka -– jednostkę<ref>Wiktor Werner, ''Historyczność kultury. W poszukiwaniu myślowego fundamentu współczesnej historiografii'', Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2009, s. 35 - 3735–37.</ref>.

Pojęcie ''nadczłowieka'' w zdeformowanej i uproszczonej wersji wykorzystali zwolennicy [[Pan-Europa|Pan-Europy]], ukazując jako rasę panów naród [[Niemcy|niemiecki]] ([[Richard Coudenhove-Kalergi|Richard Hr. Coudenhove-Kalergi]]- [[Austria]]). Oni też wprowadzili jako pierwsi pojęcie ''[[Rasa panów|Herrenvolk]]''. Ideę "nadczłowieka"„nadczłowieka” i "rasy„rasy Panów"Panów” przejęli ideologowie [[Narodowy socjalizm|hitleryzmunazizmu]], odwracając wszelako "piramidę„piramidę ras"ras” stworzoną przez hrabiego [[Richard Coudenhove-Kalergi|Coudenhove-Kalergi]]. Według ich teorii nadludźmi była rasa aryjska zagrożona przez kosmopolitycznych [[Żydzi|Żydów]]<ref>A. Szcześniak ''Holocaust''.</ref>.

Do przyjęcia przez NSnarodowy socjalizm teorii quasi-Nietzscheańskichnietzscheańskich przyczyniła się w dużej mierze siostra filozofa, która zebrała notatki, zredagowała je zmieniając często sens ich treści i wydała w książce ''Wola mocy''. Należy tu dodać, że jej mąż oraz ona byli sympatykami narodowego socjalizmu<ref>Prof. Steven E. Aschheim, Nietzsche, ''Anti-semitism and the Holocaust'', [w:] Jacob Colomb [(red.]): Nietzsche and Jewish culture, London, New York 1997, s. 3 -213–21.</ref>.

== Rasa "nadludzi"„nadludzi” ==

Idea ''nadczłowieka'' w interpretacji [[Narodowy socjalizm|nazistowskiej]] uzyskała wymowę biologiczną, stało się tak za sprawą [[Houston Stewart Chamberlain|Houstona Stewarta Chamberlaina]] i jego pracy ''Die Grundlagen des neunzehnten Jahrhunderts'' (1912). Praca Chamberlaina opisuje powszechne dzieje [[cywilizacja|cywilizacji]], posługując się [[darwinizm|darwinowskimi]], naturalistycznymi pojęciami takimi jak [[rasa]] (''Rasse''), w tym „czysta” (''rein'') i „mieszana” rasa, wreszcie charakterystyczny dla „czystej rasy” typ antropomorficzny wąskoczaszkowy (''Dolichocephal-Typus'') i odpowiadający rasom „mieszanym” szerokoczaszkowy (''Brachycephal-Typus''). Naturalistyczny, biologizujący aparat pojęciowy nakłada się na kategorię nadczłowieka zaczerpniętą z [[romantyzm|romantycznej]] [[historiografia|historiografii]] i [[modernizm (sztuka)|neoromantycznej]] filozofii (Nietzsche). Cechą charakterystyczną jest stwierdzenie o prawie ''nadczłowieka'', który znajduje się w liczebnej "mniejszości"„mniejszości” do przeciwstawienia się siłą ilościowejliczebnej przewadze "„[[Untermensch|podludzi"]]”<ref>Wiktor Werner, ''Od „małpiego procesu” do mechanizmów władzy. Metafora „mniejszości” jako narzędzie ideologizacji świata''. [w:] Marek Troszyński, Dorota Mroczkowska [(red.]) Raport mniejszości. Głosy spoza dyskursu dominującego, Bogucki Wydawnictwo Naukowe Poznań 2004, s. 127-137[http://www.scribd.com/doc/23843632/Wiktor-Werner-Od-%E2%80%9Ema%C5%82piego-procesu%E2%80%9D-do-mechanizmow-w%C5%82adzy].</ref>.

* ''Dostojewski i Nietzsche -– filozofia tragedii'' -– [[Lew Szestow]]