Beskid Mały: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Skoczwiski (dyskusja | edycje) |
drobne redakcyjne |
||
Linia 25:
[[Plik:Łamana Skała 4BMa2.jpg|thumb|[[Rezerwat przyrody Madohora]]]]
'''Beskid Mały''' ([[Regionalizacja fizycznogeograficzna Polski|513.47]]) – [[pasmo górskie]] w [[Polska|Polsce]], stanowiące część [[Beskidy Zachodnie|Beskidów Zachodnich]]. Ma długość ok. 35 km i szerokość 10-15 km. Jest przedłużeniem na wschód [[Beskid Śląski|Beskidu Śląskiego]], od którego oddziela go szeroka [[Brama Wilkowicka]]{{r|kondracki}}. Jest to niewielkie powierzchniowo (stąd jego nazwa), ale zwarte pasmo górskie{{r|musial}}.
== Topografia ==
Linia 33:
* na północy – z [[Pogórze Śląskie|Pogórzem Śląskim]] i [[Pogórze Wielickie|Pogórzem Wielickim]]
* na wschodzie – z [[Beskid Makowski|Beskidem Makowskim]], od którego oddziela go [[Skawa (rzeka)|Skawa]], ale tylko do ujścia [[Łękawka (dopływ Skawy)|Łękawki]]. Położona na prawym brzegu Skawy grupa [[Jaroszowicka Góra|Jaroszowickiej Góry]] i [[Wierzchowina (487 m)|Wierzchowiny]] należy do Beskidu Małego
* na południu – z [[Kotlina Żywiecka|Kotliną Żywiecką]] i Beskidem Makowskim, od którego oddzielają go [[Kocońka]], [[Lachówka (
Przełom rzeki [[Soła|Soły]] dzieli Beskid Mały na część zachodnią ([[Grupa Magurki Wilkowickiej]]) i wschodnią (tzw. [[Beskid Andrychowski]]{{r|glab}} lub Góry Zasolskie{{r|bm}}). W części wschodniej wyróżnia się jeszcze: [[Pasmo Bliźniaków]], [[Grupa Kocierza|Grupę Kocierza]], [[Pasmo Łamanej Skały]], [[Masyw Leskowca]] i [[Grupa Żurawnicy|Grupę Żurawnicy]]{{r|bm}}.
; Wyższe szczyty{{r|geoportal}}
* część zachodnia: grupa Magurki Wilkowickiej: [[Czupel]] (930 m), [[Magurka Wilkowicka]] (909 m), [[Groniczki]] (839 m), [[Chrobacza Łąka (szczyt)|Chrobacza Łąka]] (828 m), [[Gaiki (szczyt)|Gaiki]] (808 m), [[Łysa Góra (Pasmo Magurki Wilkowickiej)|Łysa Góra]] (653 m)
* część wschodnia: [[Łamana Skała]] (929 m), [[Leskowiec]] (922 m), [[Groń Jana Pawła II]] (890 m), [[Wielki Gibasów Groń]] (890 m), [[Smrekowica]] (885 m), [[Kocierz (Beskid Mały)|Kocierz]] (884 m), [[Potrójna (883 m)]] (883 m), [[Na Beskidzie]] (863 m), [[Jaworzyna (861 m)|Jaworzyna]] (861 m) – [[Wielka Cisowa Grapa]] (853 m), [[Potrójna (847 m)|Potrójna]] (847 m), [[Jawornica (szczyt)|Jawornica]] (830 m),
== Hydrografia ==
Beskid Mały znajduje się w dorzeczu [[Wisła|Wisły]], a dokładniej jej trzech dopływów – rzek Biała, Soła i Skawa. Wyróżnia się między nimi dwa [[dział wód|działy wodne]]{{r|geoportal}}:
* między Białą i Sołą – od Bramy Wilkowickiej przez grzbiet Magurki Wilkowickiej, Czupla, [[Sokołówka (szczyt)|Sokołówki]], [[Przełęcz Przegibek (Beskid Mały)|przełęcz Przegibek]], Gaiki i Kopiec Lipnicki do Krzemionek
* między Sołą i Skawą – od [[Przełęcz Przydawki|przełęczy Przydawki]] na północ przez [[Pietrasowa|Pietrasową]], [[Wielki Gibasów Groń]], Łamaną Skałę, Potrójną (883 m), [[Przełęcz Kocierska|Przełęcz Kocierską]], [[Wielka Bukowa (Beskid Mały)|Wielką Bukową]], [[Porębski Groń]] i [[Złota Góra (Beskid Mały)|Złotą Górę]] do [[Andrychów|Andrychowa]].
Soła dokonała [[Przełom rzeki|przełomu]] przez Beskid Mały dzieląc go na część zachodnią i wschodnią. Przełom ten powstał podczas jednego z [[interglacjał|okresów międzylodowcowych]] w [[plejstocen]]ie, w wyniku [[erozja wsteczna|erozji wstecznej]] prawobrzeżnego dopływu Wisły, który wypływał niegdyś w okolicy [[Porąbka (województwo śląskie)|Porąbki]]. Dawniej Soła płynęła przez Bramę Wilkowicką, świadczą o tym znajdujące się na jej obszarze pokłady [[żwir]]u. Są one starsze, niż pokłady żwiru w obecnym korycie Soły{{r|bm}}. Obecne koryto rzeczne Soły charakteryzuje się ogromnymi wahaniami poziomu przepływu. Sięgają one od 1 m
Sztuczny zbiornik wodny powstaje również na Skawie. Jak dotąd nie ustalono jeszcze jego nazwy, wstępnie nazywa się [[Zbiornik Świnna Poręba|zbiornikiem Świnna Poręba]], Już wkrótce zacznie się jego napełnianie<ref>{{Cytuj stronę
Źródła mineralne występują tylko w nieznacznych ilościach. Na stokach Złotej Góry jest źródło siarczanowe. Wiele jest natomiast zwykłych źródeł. Największe z nich to [[Zimna Woda (Beskid Mały)|Zimna Woda]] na wschodnich stokach Smrekowicy. Według miejscowej ludności niektóre z tych źródeł mają cudowne własności lecznicze i zazwyczaj stoją przy nich kapliczki. Oprócz Zimnej Wody jest to np. źródło na przełęczy [[Przełęcz u Panienki|U Panienki]], źródło pod Bujakowskim Groniem, źródło przy [[sanktuarium Jasna Górka]] w [[Ślemień|Ślemieniu]]. Jedynym większym wodospadem jest [[Dusiołek (wodospad)|Dusiołek]] na potoku [[Dusica]] nad [[Krzeszów (województwo małopolskie)|Krzeszowem]]{{r|bm}}.
== Geologia i rzeźba terenu ==
Beskid Mały geologicznie jest jednorodny z [[Beskid Śląski|Beskidem Śląskim]]. Zbudowany jest z trzech jednostek tektonicznych:
Beskid Mały zbudowany jest w 95% z [[piaskowiec|piaskowców]] płaszczowiny śląskiej. Ewenementem geologicznym są
Beskid Mały ma urozmaiconą rzeźbę terenu, główny grzbiet i jego odnogi głęboko wcinają się w doliny rzeczne, zbocza są strome (czasem przekraczają nachylenie 30 stopni), [[deniwelacja|deniwelacje]] przekraczają 500 m. Występują małe [[jaskinia|jaskinie]], [[Schronisko (jaskinia)|schrony]], [[Baszta skalna|baszty]] i [[Ostaniec|ostańce skalne]]. Na stromych stokach występują typowe dla Karpat [[Osuwisko|osuwiska]]. Jednym z nich jest [[Osuwisko w Czarnych Działach]]{{r|bm}}.
== Klimat ==
Klimat właściwy strefie górskiej, w dużej mierze zależący od wysokości danego miejsca n.p.m. Tereny położone na wysokości do 700 m n.p.m. mają klimat umiarkowany ciepły o średniej rocznej temperaturze od +4
Średnia roczna ilość opadów wynosi 800-1400 mm i jest dużo niższa, niż w sąsiednim Beskidzie Sląskim – wynika to z faktu, że szczyty Beskidu Małego są dużo niższe{{r|beskidy}}. Częste jest zjawisko [[inwersja temperatury|inwersji temperatur]]. Mgła występuje przez 50-100 dni w roku i częściej
Zimy w górach są nieco łagodniejsze niż na nizinach, ale pokrywa śnieżna zalega dłużej – od 65 do 140 dni. W wyższych partiach śnieg pojawia się już pod koniec listopada, a topnieje zazwyczaj z początkiem kwietnia. Najbardziej obfite opady śniegu mają miejsce na przełomie lutego i marca. Grubość śniegu rzadko przekracza 50 cm{{r|beskidy
== Jaskinie ==
Budowa podłoża (pofałdowany [[flisz karpacki]]) powoduje, że występują osuwiska i jaskinie. Są to jaskinie dylatacyjne,
Samodzielne zwiedzanie jaskiń Beskidu Małego jest niebezpieczne. Są one bowiem zwykle niestabilne, grożące obsunięciem kamieni, ponadto grozi utknięcie w ciasnych zaciskach lub upadek z pionowych studni. Można jednak skorzystać z pomocy doświadczonych speleologów z Klubu Speleologów W Bielsku Białej{{r|bm}}.
== Przyroda ==
W wyniku działalności człowieka przyroda została silnie przekształcona. Obszary leśne to obszary [[regiel dolny|typu dolnoreglowego]]. Wyjątkiem są szczytowe partie Łamanej Skały, gdzie występuje naturalny, porośnięty świerkiem [[regiel górny]]. Przyczyną jest bardzo tutaj skaliste i ubogie w glebę podłoże. Dawniej przeważały [[buczyna|lasy bukowe]], zniszczone zostały jednak na skutek wypalań i wyrębów. Obecnie jest to [[las wtórny]], w którym przeważają zespoły świerkowo-bukowo-jodłowe. Pozostałości pierwotnej buczyny ostały się jeszcze w niektórych miejscach, głównie w obrębie rezerwatów przyrody.
Na terenie Beskidu Małego znajduje się [[Park Krajobrazowy Beskidu Małego]], [[Beskid Mały (obszar Natura 2000)|obszar Natura 2000]] oraz cztery rezerwaty przyrody: [[Rezerwat przyrody Madohora|Madohora]], [[Rezerwat przyrody Szeroka|Szeroka]], [[Rezerwat przyrody Zasolnica|Zasolnica]] i [[Rezerwat przyrody Grapa|Grapa]]. Projektowane są także następne rezerwaty: na Żurawnicy, Łysinie, Leskowcu i w dolinie potoku Dusica. Istnieje kilka [[stanowisko dokumentacyjne|stanowisk dokumentacyjnych]]: odcinek potoku [[Rzyczanka]], wychodnie czarnych łupków w korycie [[Wieprzówka|Wieprzówki]] i [[Zamczysko na Łysinie]]. Jako [[pomnik przyrody|pomniki przyrody]] chronione są liczne drzewa i parki{{r|bm}}. Zagrożeniem dla regionu są zanieczyszczone masy powietrza przynoszone przez zachodnie wiatry z uprzemysłowionego [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]]<ref name=kondracki />.
Linia 80:
; Zabytki:
W rejonie Beskidu Małego jest wiele zabytków sztuki, architektury i kultury materialnej. Są to dzwonnice loretańskie, stare chałupy, zabytkowe figurki, kapliczki, krzyże i niespotykane gdzie indziej [[Kamienne szałasy w Beskidzie Małym|kamienne szałasy]]{{r|musial}}. W górach zabytków tych jest niewiele, większość znajduje się w dolinach. Z kościołów najstarszy jest pochodzący z XII wieku kościół św. Stanisława w Starym Bielsku. Zabytkowe drewniane kościoły znajdują się w [[Mikluszowice|Mikluszowicach]], [[Łodygowice|Łodygowicach]]. W [[Sucha Beskidzka|Suchej Beskidzkiej]] znajduje się renesansowy [[Zamek w Suchej Beskidzkiej|Zamek Komorowskich]] i drewniana, pochodząca z XVIII wieku [[
; Schroniska turystyczne:
Linia 87:
|[[Schronisko turystyczne]] || Wysokość [m n.p.m.] || zdjęcie
|-
|[[Schronisko PTTK na Magurce Wilkowickiej]] || 909 m || [[Plik:Magurka Wilkowicka - schronisko PTTK.jpg|center|130px]]
|-
|[[Schronisko PTTK Leskowiec]] || 890 m || [[Plik:Leskowiec.jpg|center|130px]]
|-
|[[Schronisko „Rogacz”|Schronisko Turystyczne „Rogacz”]] || 828 m || [[Plik:Schronisko Rogacz 2016 A 334.jpg|center|130px]]
|-
|[[Chatka pod Potrójną]] || 883 m || [[Plik:Chatka pod Potrójną.JPG|center|130px]]
|-
|[[Schronisko na Chrobaczej Łące]] || ok. 800 m ||
|-
|[[Chatka na Trzonce]] || ok. 680 m ||
|-
|[[Chatka Gibasówka]] || 810 m || [[Plik:Gibasy zimą.JPG|center|130px]]
|}
Linia 107:
: {{szlak|zielony}} [[Straconka (Bielsko-Biała)|Bielsko-Biała Straconka]] – [[Magurka Wilkowicka]] – [[Wilkowice (powiat bielski)|Wilkowice]] dw. PKP
: {{szlak|czarny}} [[Straconka (Bielsko-Biała)|Bielsko-Biała Straconka]] – [[Przełęcz Przegibek (Beskid Mały)|przełęcz Przegibek]]
: {{szlak|czerwony}} [[Mikuszowice (Bielsko-Biała)|Bielsko-Biała Mikuszowice]] – [[Łysa Przełęcz|Przełęcz Łysa]] – [[Magurka Wilkowicka]] – [[Schronisko „Rogacz”]] –
: {{szlak|czarny}} [[Mikuszowice (Bielsko-Biała)|Bielsko-Biała Mikuszowice]] „Stalownik” – [[Łysa Przełęcz|Przełęcz Łysa]]
: {{szlak|niebieski}} [[Lipnik (Bielsko-Biała)|Bielsko-Biała Lipnik Górny]] – [[Gaiki (szczyt)|Gaiki]] – [[Przełęcz Przegibek (Beskid Mały)|przełęcz Przegibek]] – [[Magurka Wilkowicka]] – [[Czupel]] – [[Czernichów (województwo śląskie)|Czernichów]] – [[Tresna]] – [[Kościelec (Beskid Mały)|Kościelec]] – [[Przysłop Cisowy]]
Linia 129:
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name=kondracki>{{Cytuj książkę |nazwisko=Kondracki |imię=Jerzy |tytuł=Geografia regionalna Polski |wydawca=Wyd. Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |rok= 1998 |isbn=83-01-12479-2}}</ref>
<ref name=musial>{{Cytuj książkę |nazwisko= Musiał |imię= Marcin |tytuł= Śladami kultury góralskiej w Beskidzie Małym |wydawca= |miejsce=Andrychów |rok=2010
<ref name=glab>{{cytuj książkę |
<ref name=bm>{{Cytuj książkę |
<ref name=geoportal>{{cytuj stronę |url=http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/ |tytuł=Geoportal. Mapa topograficzna i satelitarna |data dostępu=2015-10-12}}</ref>
<ref name=beskidy>{{Cytuj książkę |nazwisko=Figiel |imię=Natalia
<ref name=sosnowski>K. Sosnowski. Beskid Mały. „Wierchy”, 1925.</ref>
}}
Linia 148 ⟶ 149:
{{Pasma Beskidów}}
[[Kategoria:Beskid Mały|
|