Wikipedia

Generalne Gubernatorstwo: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
(Pokaż wszystkie zmiany oczekujące na przejrzenie)
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Pilot Pirx (dyskusja | edycje)
17 623 edycje
uzupełnienie
WP:SK+ToS+mSI+Bn, drobne redakcyjne, drobne techniczne
Linia 5:
|p1 = II Rzeczpospolita
|p1_flaga = Flag of Poland.svg
|p3 =
|p3_flaga =
|p4 =
|p4_flaga =
|p5 =
|p5_flaga =
|lata_istnienia = 1939–1945
|n1 = Polska Ludowa
Linia 16 ⟶ 10:
|n2 = ZSRR
|n2_flaga = Flag of the Soviet Union.svg
|n3 =
|n3_flaga =
|n4 =
|n4_flaga =
|n5 =
|n5_flaga =
|flaga_obraz = Flag of German Reich (1935–1945).svg
|godło_obraz = Reichsadler.svg
Linia 82 ⟶ 70:
}}
 
[[Plik: Generalne gubernatorstwo 1945.png|thumb|Generalne Gubernatorstwo na tle ziem okupowanych II Rzeczypospolitej]]
'''Generalne Gubernatorstwo (1939–1945)''' (czasem Generalna Gubernia<ref>[http://so.pwn.pl/lista.php?co=Generalna+Gubernia Wielki słownik ortograficzny].</ref>, w skrócie GG; [[język niemiecki|niem.]] ''Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete'', dosłownie ''Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich'') – jednostka administracyjno-terytorialna utworzona na podstawie dekretu [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] z 12 października 1939 z mocą obowiązującą od 26 października 1939<ref>[[s:Proklamacja Generalnego Gubernatora Hansa Franka z 26 października 1939|Proklamacja Generalnego Gubernatora Hansa Franka z dnia 26 października 1939]].</ref><ref>Proklamacja podpisana przez Hansa Franka: „Zwycięski oręż niemiecki położył kres ostateczny istnieniu państwa polskiego. Macie za sobą epizod historyczny, o którym należy zapomnieć, ponieważ należy do przeszłości i już nigdy nie wróci. Żołnierza niemieckiego żadna siła nie jest w stanie usunąć z miejsca, gdzie raz postawił swoją stopę. Führer postanowił z części terytorium państwa polskiego utworzyć Generalne Gubernatorstwo, na którego czele mnie postawił. Generalne Gubernatorstwo może stać się schronieniem dla ludności polskiej, o ile lojalnie podporządkuje się ona całkowicie rozkazom władz niemieckich, wypełniając zadania wyznaczone jej w niemieckim wysiłku wojennym. Wszelkie próby przeciwstawienia się nowemu porządkowi niemieckiemu będą zwalczane z całą bezwzględnością”: [[Tadeusz Komorowski|Tadeusz Bór-Komorowski]], ''Armia Podziemna'', Londyn, 1979 s. 21.</ref>, obejmująca część [[Okupacja wojenna|okupowanego wojskowo]] przez Niemcy terytorium [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]], która nie została wcielona bezpośrednio do [[III Rzesza|Rzeszy]].
 
Część nazwy "„''dla okupowanych ziem polskich''"” została usunięta tajnym rozporządzeniem Generalnego Gubernatora z 31 lipca 1940 r. wydanym w oparciu o tajny dekret Hitlera z 8 lipca 1940<ref>[[Szymon Datner]], ''55 dni Wehrmachtu w Polsce 1 IX -– 25 X 1939'', Warszawa 1967, s. 63n.</ref>. [[OKW]] w dyrektywie z 15 kwietnia 1940 r. rozważając, czy istnieje jeszcze państwo polskie z którym Niemcy znajdują się w stanie wojny utrzymywało jakoby: ''Wojna zakończyła się wraz ze zmiażdżeniem Państwa Polskiego, sam Führer dał temu wyraz w październiku 1939 r., likwidując wojskową administrację i zastępując ją cywilną. Sprawy Generalnej Guberni są sprawami wewnętrznoniemieckimi.''<ref>Szymon Datner, ''Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych armii regularnych w II wojnie światowej'', Warszawa 1964, s. 18. [[Czesław Pilichowski]], ''Fałszerstwo czy prowokacja?'' Warszawa 1977, s. 32.</ref>.
{{Osobny artykuł|Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej anektowane przez III Rzeszę}}
 
Linia 91 ⟶ 79:
 
== Geneza ==
[[Plik:Europa Zukunfstkarte Albert Rymann.JPG|thumb|300pxupright=1.3|„Europa przyszłości”, autorstwa [[Albert Rymann|Alberta Rymanna]]. Tak miała wyglądać Europa po zwycięstwie [[Państwa centralne|państw centralnych]] w [[I wojna światowa|I wojnie światowej]].]]
[[Plik:28 Nazi Germany 1940.jpg|thumb|300pxupright=1.3|Generalne Gubernatorstwo – «Область Государственных Интересов Германии» ([[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], 1940)<ref>Błędnie zaznaczona granica na południowym zachodnie: m.in. Zagłębie Dąbrowskie i Śląsk Cieszyński należy tutaj do GG, a w rzeczywistości zostały włączone bezpośrednio do III Rzeszy.</ref>]]
{{Osobny artykuł|Mitteleuropa}}
Pomysł utworzenia Generalnego Gubernatorstwa ma swoje korzenie w idei [[Mitteleuropa|Mitteleuropy]]. Podczas I wojny światowej wykorzystały ją rządzące elity polityczne Niemiec, wytyczając cele wojenne oraz plany nowego porządku europejskiego po ewentualnym zwycięstwie [[Państwa centralne|państw centralnych]]<ref>Imanuel Geiss: „Tzw. polski pas graniczny 1914-1918”. Warszawa 1964.</ref>. Mitteleuropę miały tworzyć [[RządPaństwo marionetkowymarionetkowe|marionetkowe państwa]] (w tym [[Królestwo Polskie (1917–1918)|Królestwo Polskie]]) pod polityczną, gospodarczą i wojskową kontrolą Rzeszy. Region miał być wykorzystywanym gospodarczo zapleczem imperium niemieckiego, a jego zasoby miały służyć udanej rywalizacji z Anglią na arenie światowej w celu uzyskania pozycji wiodącego mocarstwa. Organizacja gospodarcza opierałaby się na dominacji Niemiec, które narzuciłyby szereg korzystnych dla siebie umów gospodarczych z podległymi im satelickimi państwami jak Ukraina i Polska. Liczono również na to, iż nastroje klasy pracującej w Niemczech mogą być uspokojone przy pomocy aneksji terytorialnych, osadnictwa oraz lepszej kondycji gospodarczej Niemiec<ref name="WaP">Hein Erich Goemans: „War and Punishment: The Causes of War Termination and the First World War” Princeton University Press 2000.</ref>. Populacja na podporządkowanych terenach stopniowo byłaby germanizowana, także poprzez [[czystka etniczna|czystki etniczne]] ludności rodzimej i równoległe osadnictwo niemieckie<ref name="Geiss">[[Imanuel Geiss]]: „Tzw. polski pas graniczny 1914-1918”. Warszawa 1964.</ref>. Niemiecki plan Mitteleuropy podczas I wojny światowej przewidywał aneksję znacznej części terytorium Polski i wypędzenie z tych ziem Polaków i [[Żydzi|Żydów]] zastępowanych stopniowo kolonistami niemieckimi<ref name="Geiss" />. Sama Polska miała być stopniowo germanizowana, także poprzez zmniejszenie populacji polskiej na skutek klęsk głodu<ref name="Horne">[http://www.firstworldwar.com/source/poland_walcott.htm ''Source Records of the Great War'', Vol. IV, ed. Charles F. Horne, National Alumni 1923].</ref><ref name="Nat">[http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje09/text18p.htm ''DEVASTATED POLAND'' Frederick Walcott National Geographic, May 1917].</ref>. Na miesiąc przed wybuchem II wojny światowej, w dniu 4 sierpnia 1939 roku, mapę pt. „Przyszła mapa Europy” z graficznym przedstawieniem Mitteleuropy z I wojny światowej opublikowała polska gazeta ''[[Ilustrowany Kuryer Codzienny]]''. Mapa autorstwa [[Albert Rymann|Alberta Rymanna]] przedstawiała Niemcy (niem. ''Deutsches Kaiserreich'') z przyległym do nich satelickim państewkiem Królestwem Polskim (niem. ''Koenigreich Polen'') z małym dopiskiem ''deutscher Bundesstaat'', czyli „państwo związkowe Rzeszy Niemieckiej”<ref>„Ilustrowany Kuryer Codzienny” nr 213, 4 sierpnia 1939, s. 2, art. „Przyszła mapa Europy”.</ref>.
 
Identyczną koncepcję utworzenia satelickiego państewka polskiego Niemcy zawarli również w planach II wojny światowej<ref>Stanisław Dąbrowa-Kostka, „Hitlerowskie afisze śmierci”, KAW Warszawa 1983, s. 33-3433–34.</ref>. Koncepcja została zrealizowana w kształcie Generalnego Gubernatorstwa i była ona realizacją drugowojennych celów polityki niemieckiej w [[Europa Wschodnia|Europie Wschodniej]], określonych m.in. w [[Generalny Plan Wschodni|Generalnym Planie Wschodnim]]<ref name="Nowa Encyklopedia Powszechna PWN">{{Cytuj książkę |tytuł=Nowa Encyklopedia Powszechna PWN |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |rok=2004 |isbn = 83-01-14179-4 |strony= 267| tom=3}}<br />{{Cytuj książkę |tytuł=Nowa Encyklopedia Powszechna PWN |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |rok=2004 |isbn = 83-01-14179-4 |strony= 149| tom=6}}<br />{{Cytuj książkę |tytuł=Nowa Encyklopedia Powszechna PWN |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |rok=2004 |isbn = 83-01-14179-4 |strony= 330| tom=4}}</ref> oraz założeniach polityki okupacyjnej III Rzeszy na terytorium Polski. Realizowano je poprzez fizyczną eliminację większości polskiej [[Inteligencja (społeczeństwo)|inteligencji]] oraz tzw. warstw przywódczych w akcji ''„[[Intelligenzaktion]]”''{{r|Wardzynska}}, [[germanizacja|germanizację]]<ref>Zob. [[Instytut Niemieckich Prac na Wschodzie|Institut für Deutsche Ostarbeit]] – IDO. Sektion Rassen – und Volkstumforchung. [[Uniwersytet Jagielloński]]. Kraków. 1940–1943. [...] „Ich rezultatem są setki sprawozdań, raportów i ankiet, które często zawierają bardzo szczegółowe dane genealogiczne. Są wśród nich także niezidentyfikowane slajdy przedstawiające górali z Zakopanego, Kościeliska, negatywy z Szaflar i innych miejscowości podhalańskich (w tym fotografie szkół). Wśród uporządkowanych negatywów są 525 z Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem (sprzed rozgrabienia jego zbiorów), zdjęcia absolwentów tamtejszej szkoły stolarskiej itd. Materiały zdjęciowe z miejscowości [[Stary Sącz]], Borowa, [[Hańczowa]], [[Szaflary]], [[Wawrzyńczyce]], [[Witów (powiat tatrzański)|Witów]], [[Komańcza]], [[Nowotaniec]], [[Tarnów]], [[Zakopane]], [[Gałkowice]], [[Stadła (województwo małopolskie)|Stadło]], Dzianisz, [[Jurgów]], [[Miedzyczerwienne]], [[Murzasiehle]], [[Poronin]], [[Głowienka (województwo podkarpackie)|Głowienka]], [[Hańczowa]], [[Kraków]], [[Krynica-Zdrój|Krynica]], [[Leszczyny (Sierockie)|Leszczyny]], [[Nowy Sącz]], [[Sanok]] i inne [https://archive.is/20120707231328/www.nmnh.si.edu/naa/fa/ido-srv.pdf].</ref>, przesiedlenia i [[ludobójstwo|eksterminację]] ludności (w celu przygotowania tego obszaru do kolonizacji [[Germanie|germańskiej]]<ref name="Encyklopedia Białych Plam">{{cytuj książkę |tytuł=Encyklopedia Białych Plam |wydawca=Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne |miejsce=Radom |rok=2001 |isbn= 83-912068-0-7 |strony= 282, 286, 288}}</ref>) oraz maksymalną eksploatację gospodarczą na potrzeby wojenne III Rzeszy. W okresie do 1944 okupacyjne władze niemieckie traktowały Generalne Gubernatorstwo praktycznie jak [[Kolonia (geografia polityczna)|kolonię]], która dostarczała niewolniczej i nisko kwalifikowanej siły roboczej<ref name="Nowa Encyklopedia Powszechna PWN" />, surowców naturalnych dla przemysłu oraz żywności. W latach 1939–1940 planowano także utworzenie polskiego państwa szczątkowego ([[język niemiecki|niem.]] ''Reststaat'') zależnego od Rzeszy<ref>Czesław Madajczyk ''„Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Studia”'' Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1961, s. 9–37.</ref>, koncepcja ta jednak została porzucona wobec kilku istotnych czynników. Niemcy, mimo iż niektóre postacie ówczesnego życia politycznego w Polsce wyrażały gotowość do pewnych negocjacji, ostatecznie nie mogli znaleźć polskiego odpowiednika [[Emil Hácha|Hachy]] lub [[Vidkun Quisling|Quislinga]]<ref>„Zamiar Hitlera [niemieckiej koncepcji buforowego państewka polskiego] udaremniony został przez niemożność znalezienia polskiego przywódcy, który by chciał odegrać rolę Hachy lub Quislinga (...) I wreszcie brak było w Polsce potencjalnego Quislinga (...) inicjatywy tworzenia rządu z polskiej strony nie było”: Czesław Madajczyk ''„Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Studia”'' Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1961, s. 26.</ref> i elit chętnych do [[kolaboracja|kolaboracji]]. Decydującym czynnikiem uniemożliwiającym utworzenie „polskiego państwa szczątkowego” była negacja tych planów przez [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] (pozostający wówczas w [[sojusz]]u z III Rzeszą), negujący pomysł zachowania Polski w jakimkolwiek kształcie<ref name="O nowy porządek europejski">{{cytuj książkę |nazwisko=Głowiński |imię=Tomasz |tytuł=O nowy porządek europejski. Ewolucja hitlerowskiej propagandy politycznej wobec Polaków w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945 |wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego |miejsce=Wrocław |rok=2000 |isbn = 83-229-2121-7 |strony = 13, 45, 145–159}}</ref>. Do utworzenia '''ewentualnego''' rządu kolaboracyjnego „opierającego się na uciskanych dotąd przez polskie rządy chłopach” służyć miały prowadzone przez Niemców kilkakrotne rozmowy z liderem ludowców [[Wincenty Witos|Wincentym Witosem]], które zdecydowanie odrzucił<ref>Kazimierz Przybysz, Kazimierz Przybysz. Chłopi polscy wobec okupacji hitlerowskiej 1939–1945. 1983; Czesław Madajczyk. Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. 1961; „Sikorski raz przypomniał, żeby zrobić wszystko w celu ściągnięcia Witosa do Francji, obawiał się bowiem, aby Niemcy nie wykorzystali Witosa do tworzenia rządu kolaboracyjnego i by w kraju nie powstał rząd „z ludzi uczciwych i poważnych” w: [[Władysław Sikorski]]. Józef Szczypek. 1984.</ref>.
Siedzibą władz okupacyjnych Generalnego Gubernatorstwa na mocy rozporządzenia Hansa Franka z dnia 26 października został [[Kraków]], językiem urzędowym stał się język niemiecki. W Krakowie, mieście wówczas 200-tysięcznym, stacjonowały siły okupacyjne w liczbie 50 tys. uzbrojonych Niemców oraz ukraińskich policjantów. Na terenie miasta istniały wydzielone niemieckie dzielnice, w tym zbudowana od podstaw zamieszkała przez urzędników Generalnego Gubernatorstwa i oficerów (rejon [[Ulica Królewska w Krakowie|ul. Królewskiej]] – wówczas ''Reichstrasse''). Statystycznie co piąta osoba przechodząca krakowską ulicą była Niemcem<ref>[http://www.kedyw.info/wiki/Por%C4%99bski,_W_okupowanym_Krakowie Porębski, W okupowanym Krakowie – Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>.
Stolicę Polski, Warszawę, zamierzano zniszczyć<ref>„(...) niewiarygodna '''koncepcja zburzenia milionowego miasta''' i wzniesienia na jego miejsce nowego (...) zamysł tego planu (...) jego konsekwencji (...) '''polegających na wymuszaniu kolejnych masowych wyburzeń całych dzielnic''' miasta...”: Praca zbiorowa ''„Straty wojenne Warszawy 1939–1945. Raport”'' Zespół Doradców Prezydenta miasta stołecznego Warszawy, Warszawa, 2004.</ref><ref>Marian Marek Drozdowski, Marian Zahorski ''„Historia Warszawy”'', Wydawnictwo Jeden Świat, Warszawa, 2004 s. 322.</ref><ref>[http://web.archive.org/web/20090325161038/http://www.um.warszawa.pl/v_syrenka/ratusz/Raport_o_stratach_wojennych_Warszawy.pdf „Straty wojenne Warszawy 1939–1945. Raport” Zespół Doradców Prezydenta miasta stołecznego Warszawy, Warszawa, 2004].</ref> i sprowadzić do roli prowincjonalnego<ref>„(...) w ślad za tym szły z najwyższego szczebla decyzje polityczne. '''„Führer życzy sobie, aby Warszawa spadła do rzędu miast prowincjonalnych”''' – zapisał w swoim dzienniku [[Hans Frank]] w lipcu 1940 roku...”: Praca zbiorowa '' „Straty wojenne Warszawy 1939–1945. Raport”'' Zespół Doradców Prezydenta miasta stołecznego Warszawy, Warszawa, 2004.</ref> ośrodka tranzytowego (założenia te określono w tzw. [[Plan Pabsta|planie Pabsta]]), zlikwidowano polskie szkolnictwo wyższe i średnie, pozamykano muzea, teatry, większość bibliotek, planowo wywożono i niszczono dobra kulturalne, zagarnięto większość majątku należącego do Polaków i Żydów, skonfiskowano m.in. większość kluczowych zakładów przemysłowych i majątki ziemskie, zamierzano wywłaszczyć chłopów z gospodarstw o powierzchni od 2–10 hektarów, intensywnie eksploatowano rolnictwo systemem przymusowych kontyngentów. Pozostawiono niektóre elementy struktury państwa polskiego: [[Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa|Polską Policję]] podległą niemieckiej [[Ordnungspolizei|Policji Porządkowej]], walutę (polski złoty), silnie zredukowane szkolnictwo, samorząd gmin wiejskich i miejskich ([[wójt]]owie, [[burmistrz]]owie), ograniczone sądownictwo, aparat skarbowy, zezwolono na działanie [[Polski Czerwony Krzyż|Polskiego Czerwonego Krzyża]] oraz [[Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Społem”|Spółdzielni Spożywców „Społem”]].
Linia 110 ⟶ 98:
== Sądownictwo ==
{{Wikiźródła|Rozporządzenie Hansa Franka o zwalczaniu czynów gwałtu w Generalnym Gubernatorstwie (1939)|Rozporządzenie Hansa Franka o zwalczaniu czynów gwałtu w GG (1939)}}
W październiku 1939 władze niemieckie ogłosiły, że obok istniejącego sądownictwa polskiego będą działały również sądy niemieckie. Na początku roku 1940 wznowiono działalność sądów polskich w GG oraz przeprowadzono obsadę kadrową. Od początku utrzymano odpowiedni poziom orzecznictwa, przy braku poważniejszych ingerencji władz okupacyjnych, które dysponowały instrumentami prawnymi umożliwiającymi kontrolę prawomocnych orzeczeń sądów polskich. Sędziowie polscy zachowali swój dotychczasowy strój urzędowy, usunięto jednak łańcuchy, na których znajdowało się [[Godło Rzeczypospolitej Polskiej|godło Polski]]. W zakresie właściwego orzecznictwa funkcjonowały sądy grodzkie, okręgowe i apelacyjne, rozpatrujące sprawy nienależące do kompetencji sądownictwa niemieckiego.
 
Ważniejsze miasta w Generalnym Gubernatorstwie były siedzibami powszechnych sądów niemieckich pierwszej i drugiej instancji, którym podlegali [[Volksdeutsche|Reichsdeutsche]], Volksdeutsche i osoby prowadzące działalność przeciwko Rzeszy, jej obywatelom i władzom Gubernatorstwa w tym zakresie funkcjonowały również sądy powszechne, [[Sondergericht|sądy specjalne]] i [[Standgericht|policyjne sądy doraźne]]. W przypadkach kolizji postanowień stosowano prawo niemieckie.
Linia 130 ⟶ 118:
<center>
<gallery widths="160" heights="200" perrow="5">
FilePlik:Hans Frank’s ordinance on counteracting the acts of violence in Generalgouvernement 01.jpg|Wykaz czynów karanych śmiercią w zarządzeniu Hansa Franka z 31 października 1939.
Plik:Hans Frank’s ordinance on counteracting the attempts to jeopardize German Reconstruction Plan in Generalgouvernement 01.jpg|Rozporządzenie Hansa Franka z 2 października 1943 „o zwalczaniu zamachów na niemieckie dzieło odbudowy”.
Plik:Goniec Krakowski.JPG|Obwieszczenie o wykonaniu wyroków śmierci za „zamachy na dzieło odbudowy” w codziennej gazecie krakowskiej „[[Goniec Krakowski (1939–1945)|Goniec Krakowski]]”, 1943 r.
Linia 139 ⟶ 127:
 
== Podział administracyjny ==
[[Plik:GeneralGovernement.1940.jpg|thumb|upright=1.23|Podział administracyjny GG, styczeń 1940]]
{{Osobny artykuł|Podział administracyjny Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945}}
Generalne Gubernatorstwo podzielono na cztery (później pięć) jednostki administracyjne (dystrykty, [[język niemiecki|niem.]] ''Distrikt''):
Linia 150 ⟶ 138:
Dystrykty dzieliły się na powiaty ([[język niemiecki|niem.]] ''Kreis''). Zlikwidowano polską administrację, pozostawiając tylko polską policję jako jednostkę pomocniczą przy policji niemieckiej oraz sądy rozpatrujące drobne sprawy karne dot. Polaków oraz sprawy cywilne między Polakami. Jednak sądy niemieckie mogły przejąć do swojej właściwości każdą sprawę. Jedyne jednostki samorządowe pozostawione w Generalnego Gubernatorstwa to gminy i sołectwa. Niemcy dopuścili działanie straży pożarnej, [[Polski Czerwony Krzyż|PCK]], a od roku 1940 [[Rada Główna Opiekuńcza|Rady Głównej Opiekuńczej]].
 
[[Plik:Bundesarchiv Bild 183-L16175, Krakau, Parade von SS und Polizei.jpg|thumb|left|upright|left|Parada wojsk niemieckich w [[Kraków|Krakowie]] 25 października 1940 r. (niedziela) z okazji pierwszej rocznicy utworzenia GG]]
 
=== PopulacjaDemografia ===
Z uwagi na migracje wojenne nie uwzględniane w żadnych statystykach, przymusowe przesiedlenia stosowane przez władze niemieckie na polskich terytoriach okupowanych oraz politykę systematycznej eksterminacji różnych grup ludnościowych precyzyjne określenie struktury demograficznej na terenie Generalnego Gubernatorstwa jest problematyczne.
 
Linia 177 ⟶ 165:
[[Plik:Krzeszowice 6.jpg|thumb|Pałac Potockich w [[Krzeszowice|Krzeszowicach]], rezydencja Hansa Franka do roku 1944]]
{{Osobny artykuł|Rząd Generalnego Gubernatorstwa}}
Naczelną władzę sprawował generalny gubernator ([[język niemiecki|niem.]] ''Generalgouverneur''), mający swą siedzibę w [[Kraków|Krakowie]]. [[Warszawa]] została zredukowana do roli siedziby władz dystryktu warszawskiego. Generalny Gubernator sprawował władzę przy pomocy Urzędu Generalnego Gubernatora (niem. ''Amt des Generalgouverneurs''), przemianowanego 9 grudnia 1940 r. na [[rząd Generalnego Gubernatorstwa]] (''Regierung des Generalgouvernements''). Główny urząd Generalnego Gubernatorstwa mieścił się od 1940 roku w budynkach [[Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie|Akademii Górniczo-Hutniczej]] w [[Kraków|Krakowie]]{{odn|Estreicher|1971|s=129}}
 
Stanowisko generalnego gubernatora przez cały czas istnienia pełnił [[Hans Frank]]. Jego zastępcą i sekretarzem stanu w rządzie Generalnego Gubernatorstwa był [[Josef Bühler]].
Linia 205 ⟶ 193:
 
== Kolaboracja ==
[[Plik:Wiec warszawskich volksdeutschów w sali Roma.jpg|thumb|350px|Wiec warszawskich [[volksdeutsch]]ów w [[Teatr Muzyczny „Roma”|sali teatru Roma]] w 1940 roku.]]
[[Plik:Igo Sym.jpg|thumb|upright|[[Igo Sym]], na którym na mocy wyroku Wojskowego Sądu Specjalnego [[Związek Walki Zbrojnej|ZWZ]] za współpracę z [[Gestapo]] został 7 marca 1941 wykonany wyrok śmierci]]
 
Linia 238 ⟶ 226:
| Plik:GGstamps.jpg|Znaczki pocztowe GG: [[nadruk]] obejmujący napis „General-Gouvernement” z godłem niemieckim ze [[swastyka|swastyką]] na polskim znaczku z serii historycznej z 1938 r. (1940); znaczek z widokiem [[Wawel]]u i dopłatą na [[Niemiecki Czerwony Krzyż]] (1940); znaczek z widokiem [[Lwów|Lwowa]] (1944)}}
 
W październiku 1939 r. generalny gubernator powołał ''Niemiecką Pocztę Wschód'' (''[[Deutsche Post Osten]]''), która przejęła cały majątek i wszelkie prawa przedwojennego przedsiębiorstwa państwowego ''Polska Poczta, Telegraf i Telefon''<ref name="Historia poczty polskiej">{{cytuj książkę |nazwisko=Chronowski |imię=Tomasz |tytuł=Historia poczty polskiej |url=http://poczta-polska.pl/iiwojna.htm |wydawca=[[Poczta Polska]] |data=2007}}</ref>. Kierownictwo miało siedzibę w Krakowie. Jak podaje [[Tomasz Chronowski]]: ''W placówkach Deutsche Post Osten obowiązywało prawo pocztowo-telegraficzne III Rzeszy. Sieć placówek poczty niemieckiej tworzyły:
* urzędy pocztowe I klasy samodzielne, obsługiwane przez niemiecki personel;
* urzędy pocztowe II klasy z personelem niemieckim;
Linia 258 ⟶ 246:
* ostatni znaczek z 1944 (gdy [[Armia Czerwona]] stała już nad Wisłą), wydano z okazji 5. rocznicy utworzenia Generalnego Gubernatorstwa.
 
== EdukacjaOświata i kultura ==
[[Plik:Plac Zamkowy and Royal Castle in Warsaw winter 1939.jpg|thumb|[[Zamek Królewski w Warszawie]] wyrabowany przez Niemców, z celowo usuniętym dachem; zima 1939/40]]
[[Plik:Fall of Mickiewicz Monument (1940).jpg|thumb|Demontaż przez Niemców [[Pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie|pomnika Adama Mickiewicza]], [[Rynek Główny w Krakowie]] (17 sierpnia 1940)]]
Linia 287 ⟶ 275:
W zmiennych kolejach wojny polityka bankowa przyjmowała różne formy. ''Andrzej Gójski'' wyróżnia następujące etapy w drodze do totalnej klęski:
* Początkowo od września do listopada 1939 roku okupant podejmował próby likwidacji polskich instytucji kredytowych. W pierwszej kolejności zlikwidowano i obrabowano żydowskie spółdzielnie kredytowe oraz domy bankowe. W większych bankach zwalniano pracowników (przede wszystkim pochodzenia żydowskiego), ograniczano płace i zawieszano lub ograniczano wypłaty. Jednocześnie na polskim rynku bankowym pojawiły się filie banków niemieckich, a [[Dresdner Bank]] odzyskał utracone, na mocy przedwojennej decyzji polskiego Ministerstwa Skarbu, wpływy w [[Bank Komercjalny|Banku Komercjalnym]].
* Od listopada 1939 do kwietnia 1940 r. wprowadzano nowe elementy [[System bankowy|systemu bankowego]], który, podobnie jak przemysł i rolnictwo, miał wspierać gospodarkę Niemiec. Dnia 15 grudnia 1939 utworzono [[Bank Emisyjny w Polsce]]. Obok [[Polski Czerwony Krzyż|PCK]], była to jedyna instytucja w GG, której oficjalna nazwa zawierała nazwę Polski. W połowie grudnia powołano [[Urząd Nadzoru Bankowego]] (UNB), jednak instytucje te zaczęły działać dopiero po kilku miesiącach. Utworzono nowy Związek Banków (''[[Verband der Finanzinstitute]]'') w Generalnym Gubernatorstwie.
** Uruchomiono [[Bank Gospodarstwa Krajowego]], [[Państwowy Bank Rolny]] tudzież [[Bank Akceptacyjny]]. Instytucje, które nie otrzymały zezwolenia na prowadzenie działalności, faktycznie znalazły się w stanie likwidacji, jak na przykład [[Pocztowa Kasa Oszczędności]]. Szerokie kręgi ludności straciły przedwojenne wkłady w PKO.
** Nadal istniał przedwojenny [[Bank Polski Spółka Akcyjna|Bank Polski]]. Powodem były nadzieje Niemców na odzyskanie złota tego banku wywiezionego na tereny zamorskie Francji.
** W połowie grudnia 1939, wobec zamknięcia giełdy, rozwinął się nieoficjalny handel polskimi [[Papier wartościowy (finanse)|papierami wartościowymi]] metodą ''z ręki do ręki''. Dopiero w końcu stycznia 1940 niemieckie władze okupacyjne wydały zezwolenie na prowadzenie przez banki biur komisowej sprzedaży i kupna papierów wartościowych.
** Na początku 1940 roku pojawiły się na terenie GG duże ilości przedwojennych banknotów ''złotych'', które zostały wycofane z obiegu na terenach przyłączonych do Rzeszy oraz na terenach zajętych przez Związek Sowiecki. Aby zapobiec inflacji, niemieckie władze okupacyjne w GG nakazały banknoty 100- i 500-złotowe zdeponować w banku, jednak od 1 lutego 1940 wprowadzono do obiegu ponownie banknoty 100-złotowe opatrzone nadrukiem ''Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete''. Naturalnie nie wszyscy oddali te banknoty władzom niemieckim, toteż wkrótce pojawiły się stuzłotówki z nadrukiem wykonywanym poza obiegiem bankowym.
* Od kwietnia 1940 do maja 1942 r. nastąpiła względna stabilizacja w bankowości GG. Nadal głównym celem polityki bankowej było wspieranie niemieckiej gospodarki wojennej. W kwietniu 1940 uruchomiono formalnie powołany jeszcze w 1939 roku Bank Emisyjny w Polsce oraz Urząd Nadzoru Bankowego (UNB). Kierownikiem UNB został [[Fritz Paersch]], który jednocześnie był ''konsultantem'' Banku Emisyjnego, a faktycznie był przedstawicielem [[Reichsbank|Banku Rzeszy]] (''Reichsbank'') w GG.
Linia 408 ⟶ 396:
{{Osobny artykuł|Holocaust w okupowanej Polsce 1939–1945}}
 
Praktyczną realizacją planu zagłady Żydów zajęły się SS i policja, ustawowo kompetentnymi do wydawania wszelkich decyzji w tej sprawie były niemieckie władze administracyjne. Na wiosnę 1942 rozpoczęto w GG pod kryptonimem [[Einsatz Reinhardt|Akcja Reinhard]] (niem. ''Aktion Reinhardt'') wywózki do obozów zagłady w [[Obóz zagłady w Bełżcu|Bełżcu]], [[Obóz zagłady w Sobiborze|SobiborSobiborze]]ze, [[Lublin (KL)|Majdanku]] i [[Obóz zagłady w Treblince|Treblince]], gdzie następnie wymordowano 1280 tys.<ref name="Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce">{{cytuj książkę |nazwisko= Madajczyk |imię= Czesław |tytuł=Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce= Warszawa |rok= 1970 |strony = 165–176, 247, 259, 328 (tom 2), s. 241, 533, 631 (tom 1)}}</ref> Żydów z 4 dystryktów Generalnego Gubernatorstwa, 530 tys.<ref name="Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce" /> Żydów z [[dystrykt Galicja|dystryktu Galicja]] (włączony do GG 1 sierpnia 1941), 130 000<ref name="Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce" /> Żydów z rejonu białostockiego których przewieziono do Treblinki oraz wiele mniejszych grup z obszaru GG. Łącznie w czasie Akcji Reinhardt na terenie Generalnego Gubernatorstwa wymordowano ok. 2 mln ludności żydowskiej.
 
Przez cały okres okupacji na terenie Generalnego Gubernatorstwa śmierć poniosło prawie 4 mln obywateli polskich narodowości żydowskiej. Oprócz tego w różnych okresach Żydów wywożono i eksterminowano także poza granicami Generalnego Gubernatorstwa w obozie zagłady [[Auschwitz-Birkenau]].
Linia 421 ⟶ 409:
=== Grabież dzieł sztuki i dóbr kultury narodowej ===
{{Osobny artykuł|Grabież polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej}}
[[Plik:Raphael-Young man-1.jpg|thumb|left|upright|left|[[Rafael Santi|Rafael]] – „[[Portret młodzieńca]]” – obraz ukradziony przez Niemców ([[Hans Frank]]) w roku 1940 z kolekcji [[Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie|Muzeum Czartoryskich]] w Krakowie; do 2013 nie odnaleziony i nie zwrócony właścicielom]]
{{Commonscat|Polish_War_losses_during_World_War_II|Katalog dzieł sztuki zagrabionych w Polsce w czasie II wojny światowej}}
Od chwili zajęcia przez wojska niemieckie głównych miast na terenie Generalnego Gubernatorstwa trwała systematyczna grabież dóbr kultury narodowej, podczas której nie dbano o ustalenia [[s:konwencja haska IV (1907)|IV konwencji haskiej (1907)]] zakazującej takich praktyk. Można wyodrębnić trzy zasadnicze okresy nasilenia grabieży, 1939 do 1940, grabież mienia Żydów polskich podczas [[Zagłada Żydów|likwidacji głównych gett]] w okresie 1942–1943 oraz okres wycofywania się pobitych wojsk niemieckich z Polski w latach 1944–1945.
 
Ocenę i procedurę rabunku zabytków kultury polskich z muzeów, bibliotek, zamków, dworów i mieszkań prywatnych prowadziły instytucje ''SS-[[Ahnenerbe]]'' (w ramach [[Einsatzgruppen]]), ''Haupttreuhandstelle Ost (HTO)'' oraz ekipy rzeczoznawców, niemieckich historyków sztuki, ekspertów i [[kustosz]]y z ''SS-Kommando Paulsen'' (pod kierownictwem profesora prehistorii Petera Paulsena). Działania tych organizacji koordynował minister Rzeszy [[Arthur Seyss-Inquart]] oraz [[Otto von Wächter]] (w zastępstwie Seyss-Inquarta).
 
Wszelkie najważniejsze ustalenia i rozkazy rozpoczęły się od ustnego polecenia [[Hermann Göring|Hermanna Göringa]], który chciał uporządkować początkowo chaotyczny proceder grabieży. Na ich mocy utworzono sieć centralnych magazynów: w Warszawie ([[Muzeum Narodowe w Warszawie]] i [[Pałac w Wilanowie|Muzeum Wilanowskie]]) oraz Krakowie ([[Biblioteka Jagiellońska]]). Proceder rabunku usankcjonował Hans Frank rozporządzeniem ''„o zajęciu przedmiotów sztuki”'' z dnia 16 grudnia 1939, ustanawiając dziewięcioosobowy sztab pod kierownictwem specjalnego pełnomocnika do „zabezpieczenia” dzieł sztuki i dóbr kultury w Generalnym Gubernatorstwie, SS-Hauptsturmführera dr. Kajetana Mühlmanna (mianowany przez Göringa i realizujący bezpośrednio jego wcześniejsze wytyczne).
Linia 440 ⟶ 428:
[[Plik:Warsaw August 1944 -civilians burned by German Army.jpg|thumb|Ludzie spaleni na warszawskiej [[Wola (Warszawa)|Woli]] w trakcie pacyfikacji [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]]]]
{{Osobny artykuł|Volksdeutscher Selbstschutz|Einsatzgruppen w Polsce}}
Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej dzięki współpracy niemieckiej mniejszości narodowej oraz [[kontrwywiad]]u służby bezpieczeństwa [[Schutzstaffel|SS]] tzw. [[Sicherheitsdienst]] i [[Gestapo]] w Berlinie powstała tzw. „Lista wrogów Rzeszy” – niem. ''[[Sonderfahndungsbuch Polen]]'', na której umieszczono przedstawicieli polskiej inteligencji, księży, działaczy społecznych i politycznych, powstańców wielkopolskich i śląskich<ref>Ryszard Majewski: ''Waffen SS. Mity i rzeczywistość.'' Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977, s. 53. Cytat: Poczynając od maja 1939 r. specjalna komórka wywiadu SS przystąpiła do sporządzania listy osób w Polsce, które należało aresztować lub wymordować od razu po wkroczeniu wojsk niemieckich. Na listach tych, zestawionych przy wybitnym udziale niemieckiej mniejszości narodowej, znajdowało się ponad 61 tys. nazwisk ludzi zaliczonych do tzw. „polskiej warstwy kierowniczej”.</ref>. Osoby te były wyznaczone do eliminacji i po aresztowaniu mordowane w masowych egzekucjach przez oddziały [[Einsatzgruppen]] oraz paramilitarne bojówki mniejszości niemieckiej [[Volksdeutscher Selbstschutz]]<ref>{{Cytuj|autor = Jochen Böhler; Klaus-Michael Mallmann; Jürgen Matthäus |tytuł = Einsatzgruppen w Polsce |data = 2009 |isbn = 978-83-11-11588-0 |inni = Ewa Ziegler-Brodnicka (tłum.) |miejsce = Warszawa |wydawca = Bellona |oclc = 750967085 }}</ref><ref>Włodzimierz Jastrzębski, „Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945”, Warszawa: Interpress, 1974.</ref>.
 
{{Osobny artykuł|Sonderfahndungsbuch Polen|Intelligenzaktion}}
Linia 450 ⟶ 438:
Miejscami największego nasilenia egzekucji masowych na terenie Generalnego Gubernatorstwa były:
 
* Okolice [[Warszawa|Warszawy]]. Egzekucje mieszkańców stolicy Niemcy przeprowadzali początkowo w miejscach takich jak: [[Egzekucje w ogrodach sejmowych|ogrody sejmowe]] przy [[Ulica Wiejska w Warszawie|ul. Wiejskiej]]; [[Egzekucje w Lesie Kabackim|Las Kabacki]]; [[Egzekucja na Szwedzkich Górach|Szwedzkie Góry]] na terenie [[Bemowo|Bemowa]]; [[Egzekucja w Lesie Sękocińskim|Las Sękociński]] koło [[Magdalenka (województwo mazowieckie)|Magdalenki]]; [[Egzekucje w Lasach Chojnowskich|Lasy Chojnowskie]] koło Stefanowa; [[Egzekucje w Laskach pod Warszawą|Laski]], [[Egzekucje na Wydmach Łuże|Wydmy Łuże]] i [[Egzekucja w Wólce Węglowej|Wólka Węglowa]] na obrzeżach [[Puszcza Kampinoska|Kampinosu]]; a przede wszystkim – osławione [[Zbrodnia w Palmirach|Palmiry]]. Od wiosny 1943 polskich więźniów politycznych masowo mordowano natomiast w [[Egzekucje w ruinach getta warszawskiego (1943–1944)|ruinach getta warszawskiego]]. Ponadto między październikiem 1943 a lutym 1944 okupanci przeprowadzili w Warszawie [[Egzekucje uliczne w Warszawie (1943–1944)|szereg egzekucji ulicznych]]. Łączna liczba ofiar tzw. egzekucji pierścienia warszawskiego oceniana jest na 32 000<ref name="Historia WarszawyKD61">{{cytuj książkę |nazwisko = Dunin-Wąsowicz | imię = Krzysztof | autor link = | tytuł = Warszawa w latach 1939–1945| wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1984 | strony = 61 | isbn = 83-01-04207-9}}</ref>.
 
{{Osobny artykuł|Egzekucje pierścienia warszawskiego}}
 
* Okolice [[Nowy Sącz|Nowego Sącza]] (Cmentarz Żydowski przy ul. Tarnowskiej, ok. 25 000 ofiar, Żydów i Polaków), [[Ciechanów|Ciechanowa]], [[Zakopane]]go, [[Lublin]]a (Lasy [[Krępiec (województwo lubelskie)|krępieckie]], ok. 30 000 ofiar), [[Zamość|Zamościa]] ([[Rotunda Zamojska]]), [[Lwów|Lwowa]], [[Iwano-Frankiwsk|Stanisławowa]], [[Równe]]go, [[Radomia]] (tylko w pobliżu dwóch miejscowości radomskich, [[Firlej (Radom)|Firleja]] i [[Wincentów (powiat radomski)|Wincentowa]], rozstrzelano w latach 1940–1945 ok. 12 000<ref name="Zbrodnie hitlerowskie w Polsce">{{cytuj książkę |nazwisko=Cieniuszek |imię=Hanna |tytuł=Zbrodnie hitlerowskie w Polsce |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce=Warszawa |rok=1971 |strony = 14–19}}</ref> ludzi, dalsze 18-2318–23 tys.<ref name="Skarżysko w latach 1918–1939, s. 302-304302–304.">S. Piątkowski, ''Skarżysko-Kamienna w latach wojny i okupacji (1939–1945)'', w: ''Dzieje Skarżyska-Kamiennej. Monografia z okazji 90-lecia nadania praw miejskich'', pod red. K. Zemeły i P. Kardysia, Skarżysko-Kamienna 2013, s. 304-308304–308.</ref> zamordowano w [[historia Żydów w Skarżysku-Kamiennej#Obóz pracy przymusowej|niemieckich Zakładach Metalowych HASAG]] (Hugo Schneider Aktiengesellschaft Metalwarenfabrik) w [[Skarżysko-Kamienna|Skarżysku-Kamiennej]]), [[Kraków|Krakowa]] (m.in. [[Zbrodnia w Bochni]]), [[Tarnów|Tarnowa]] (m.in. [[Egzekucje w lesie Buczyna pod Zbylitowską Górą|las Buczyna w Zbylitowskiej Górze]], ok. 8 tys. ofiar).
* Egzekucje publiczne jawne, dokonywane na oczach przymusowo spędzonej ludności.
* Masowe mordy podczas tłumienia [[powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]], do których dochodziło przede wszystkim na warszawskiej [[Wola (Warszawa)|Woli]] ([[Rzeź Woli]], ok. 65 000 ofiar), [[Ochota|Ochocie]] ([[Rzeź Ochoty]], ok. 10 000 ofiar) oraz w [[Śródmieście Południowe (Warszawa)|Śródmieściu Południowym]] ([[Egzekucje w „dzielnicy policyjnej” w Warszawie (1944)|Egzekucje w „dzielnicy policyjnej”]], od 5000 do 10 000 ofiar<ref>W zależności od źródeł.</ref>). Na mniejszą skalę do zbiorowych egzekucji dochodziło ponadto w części [[Śródmieście Północne (Warszawa)|północnego Śródmieścia]] (w [[Zbrodnie niemieckie w rejonie placu Teatralnego w Warszawie (1944)|rejonie pl. Teatralnego]], [[Hale Mirowskie (Warszawa)|Halach Mirowskich]], na [[Egzekucja przy ulicy Powązkowskiej|Powązkach]]), jak również na [[Likwidacja powstańczych szpitali na warszawskiej Starówce|Starym Mieście]], [[Pacyfikacja Mokotowa|Mokotowie]], [[Zbrodnie niemieckie na warszawskim Powiślu (1944)|Powiślu]], [[Pacyfikacja Czerniakowa|Górnym Czerniakowie]] i [[Pacyfikacja Marymontu|Marymoncie]].
Linia 503 ⟶ 491:
Zatrudnianie ludności odbywało się za pośrednictwem sieci 21 Urzędów Pracy (niem. ''Arbeitsamt''), 85 ekspozytur i 250 placówek, podlegających Oddziałowi Zatrudnienia Głównego Wydziału Pracy w rządzie Generalnego Gubernatorstwa. Placówki te w porozumieniu z niemiecką policją i [[Schutzstaffel|SS]] organizowały system pracy przymusowej i eksploatacji darmowej siły roboczej. Skierowanie do pracy oznaczało nakaz do pracy przymusowej na warunkach określanych przez pracodawcę bez możliwości zmiany miejsca pracy. Sporządzano specjalne listy młodzieży która była następnie kierowana do Służby Budowlanej (''[[Baudienst]]'') i obozów pracy. Przeprowadzano masowe [[łapanka|łapanki]], których celem było dostarczenie robotników do przymusowej pracy w niemieckiej gospodarce (rolnictwo, przemysł, transport itd.).
 
Warunki pracy przymusowych robotników wywiezionych do Rzeszy pozostawały surowe, np. polskim robotnikom rolnym w [[Badenia|Badenii]] zakazano praktyk religijnych, korzystania ze środków komunikacji (kolej, autobusy oraz rowery), uczęszczania do restauracji, teatrów, kin oraz uczestniczenia w innych rozrywkach kulturalnych, opuszczania miejsca pracy bez specjalnego zezwolenia policyjnego, obowiązywał także zakaz zgromadzeń oraz [[godzina policyjna]], zakaz zgłaszania zażaleń, kontaktów intymnych z kobietami, dopuszczano kary cielesne wobec robotników oraz przekazywanie ich organom bezpieczeństwa (np. [[Gestapo]]), wskutek donosów pracodawcy o „przestępstwach”, np. typu „zwolnienie tempa pracy” lub „niechęć do pracy”<ref>[http[S://pl.wikisource.org/wiki/Dyrektywy_obchodzenia_si%C4%99_z_obcymi_robotnikami_rolnymi_narodowo%C5%9Bci_polskiejDyrektywy obchodzenia się z obcymi robotnikami rolnymi narodowości polskiej Dyrektywy obchodzenia się z obcymi robotnikami rolnymi narodowości polskiej”, wydane 6 marca 1941 przez ministra finansów i gospodarki Badenii]].</ref>.
 
Przymusowa praca będąca przejawem wyzysku ekonomicznego (utrzymywano celowo niski poziom płac lub w ogóle nie wypłacano wynagrodzeń) stanowiła ogromne źródło dochodów dla niemieckich przedsiębiorstw, będąc jednocześnie elementem terroru, fizycznego wyniszczenia społeczeństwa i osłabiania woli oporu – umożliwiała to m.in. [[reglamentacja]] żywności, w 1941 Niemiec otrzymywał dziennie 2300 [[kaloria|kalorii]], Polak 700, a Żyd 400. Skutki niedoboru żywności rekompensował w pewnym stopniu [[czarny rynek]] i działalność [[Rada Główna Opiekuńcza|Rady Głównej Opiekuńczej]].
Linia 524 ⟶ 512:
 
=== Niemieckie obozy koncentracyjne w GG ===
W systemie [[Obozy niemieckie (1933–1945)|niemieckich obozów koncentracyjnych]] teren Generalnego Gubernatorstwa odgrywał istotną rolę, zwłaszcza w planach [[Zagłada Żydów|zagłady narodu żydowskiego]]. Największe obozy koncentracyjne na terenie GG znajdowały się w [[Obóz zagłady w Treblince|Treblince]] (ok. 750–900 tys. ofiar śmiertelnych), [[Lublin (KL)|Majdanku]] (ok. 360 tys.), [[Obóz zagłady w Sobiborze|SobiborSobiborze]]ze (ok. 250–300 tys.), [[Obóz zagłady w Bełżcu|Bełżcu]] (ok. 600 tys. ofiar), [[Warschau (KL)|Warszawie]] (ok. 40–50 tys.<ref>Niektóre szacunki, nie potwierdzone jednoznacznie przez większość historyków, sugerują liczbę ofiar KL Warschau na ok. 200 tys. ludzi.</ref>). Żydzi z Polski i całej Europy stanowili większość ofiar śmiertelnych obozów, zwłaszcza w utworzonych specjalnie dla nich i częściowo dla [[Romowie|Romów]], obozach zagłady (niem. ''Vernichtungslager'') w Treblince, Bełżcu i Sobiborze.
 
Kolejną najliczniejszą grupą eksterminowanych byli Polacy oraz obywatele krajów okupowanych przez III Rzeszę. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa mieściło się także wiele innych obozów. W większości były to tzw. obozy pracy (niem. ''Arbeitslager''), obozy te dzieliły się na: karne obozy pracy (niem. ''Straflager''), obozy pracy dla Żydów (niem. ''Judenlager''), obozy pracy zwykłe (niem. ''Arbeitslager''). Funkcjonowały także liczne obozy dla jeńców [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|sowieckich]] oraz tzw. obozy dorywcze, organizowane na bieżąco w celu np. prac fortyfikacyjnych w strefie przyfrontowej.
Linia 618 ⟶ 606:
 
== Epilog ==
[[Plik:Dead hansfrank.jpg|thumb|Zwłoki [[Hans Frank|Hansa Franka]] po wykonaniu egzekucji w dniu 16 października 1946]]
Wobec systematycznych porażek niemieckich na [[front wschodni (II wojna światowa)|froncie wschodnim]], zapoczątkowanych po przegranej [[Bitwa stalingradzka|bitwie pod Stalingradem]], już w styczniu 1944 rozpoczęły się przygotowania do ewakuacji niemieckich władz okupacyjnych ze wschodnich obszarów Generalnego Gubernatorstwa. Po nieoczekiwanie szybkim dotarciu [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] do [[Lwów|Lwowa]] i [[Kowel|Kowla]] w marcu 1944, ewakuacja Niemców była niejednokrotnie nacechowana paniką (np. wśród administracji niemieckiej [[Lublin]]a). Na początku kwietnia rozpoczęła się ewakuacja magazynów wojskowych, w końcu czerwca 1944 ewakuacja zakładów przemysłowych z terenu Generalnego Gubernatorstwa (połączona z ich dewastacją i niszczeniem), ewakuacja więźniów z aresztów oraz pośpieszne zacieranie śladów zbrodni niemieckich.
 
Linia 634 ⟶ 621:
{{Wikiźródła|Konwencja haska IV (1907)|konwencji haskiej IV z 18 października 1907 dotyczącej praw i zwyczajów wojny lądowej}}
{{Wikiźródła|Proklamacja Generalnego Gubernatora Hansa Franka z 26 października 1939|Proklamacja Generalnego Gubernatora Hansa Franka z 26 października 1939}}
{{Wikiźródła|Dyrektywy obchodzenia się z obcymi robotnikami rolnymi narodowości polskiej|„Dyrektywy obchodzenia się z obcymi robotnikami rolnymi narodowości polskiej”, wydane 6 marca 1941 przez ministra finansów i gospodarki Badenii.}}
{{Wikiźródła|Rozporządzenie Hansa Franka o obowiązku noszenia opasek przez Żydów (1939)}}
{{Wikiźródła|Rozporządzenie Hansa Franka o zwalczaniu zamachów na niemieckie dzieło odbudowy w Generalnym Gubernatorstwie (1943)|Rozporządzenie Hansa Franka o zwalczaniu zamachów na niemieckie dzieło odbudowy w Generalnym Gubernatorstwie, z 2 października 1943}}
{{Wikiźródła|Przedmowa z okazji zezwolenia na utworzenie „SS Schutzende Division Galizien”|Przemówienia Włodzimierza Kubijowicza z dnia 28 kwietnia 1943 roku z okazji udzielonego przez Hitlera zezwolenia na utworzenie „SS Schutzende Division Galizien”}}
{{Wikicytaty|Generalne Gubernatorstwo}}
* [[Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa]]
* [[Zbrodnie niemieckie w Polsce (1939–1945)]]
* [[Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej]]
* [[Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939–1946]]
* [[Kampania wrześniowa]]
* [[Zentralhandelsgesellschaft Ost]]
* [[Generalna Dyrekcja Kolei Wschodniej|Ostbahn]]
Linia 650 ⟶ 633:
== Przypisy ==
{{Przypisy|
* <ref name=Wardzynska>{{Cytuj książkę | autor = [[Maria Wardzyńska]] | tytuł = Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion | strony = 39–75 | miejsce = Kraków | wydawca = Instytut Pamięci Narodowej | data = 2009 | isbn = 978-83-7629-063-8}}</ref>
}}
 
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |imię=Karol |nazwisko = Estreicher|imię=Karol |tytuł = Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie| wydawca = Interpress| miejsce = Warszawa| rok = 1971| strony = |odn= tak}}
* {{Cytuj|autor = [[Dariusz Matelski]]; |tytuł = Polityka Niemiec wobec polskich dóbr kultury w XX wieku |data = 2007 |isbn = 978-83-7441-584-2 |wydanie = Wyd. 2 popr |miejsce = Toruń |wydawca = Wydawnictwo Adam Marszałek |oclc = 169981722 }}
* [[Helena Kubica]], ''Zagłada w KL Auschwitz Polaków wysiedlonych z Zamojszczyzny w latach 1942–1943'', Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau (Instytut Pamięci Narodowej), Warszawa 2004.
* {{Cytuj|autor = [[Wojciech Roszkowski]]; |tytuł = Najnowsza historia Polski 1914–1945 |data = 2003 |isbn = 83-7311-991-4 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Świat Książki |oclc = 177001481 }}
* {{Cytuj|autor = Andrzej Friszke |tytuł = Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989 |data = 2003 |isbn = 83-207-1711-6 |miejsce = Warszawa |wydawca = Iskry |oclc = 830466024 }}
* {{Cytuj|autor = [[Tomasz Głowiński]]; |tytuł = O nowy porządek europejski. Ewolucja hitlerowskiej propagandy politycznej wobec Polaków w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945 |data = 2000 |isbn = 83-229-2121-7 |miejsce = Wrocław |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego |oclc = 956592567 }}
* [[Wiesław Głębocki]], Karol Mórawski, ''Kultura walcząca 1939–1945'', Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1986, {{ISBN|83-02-00773-0}}.
* {{Cytuj|autor = [[Władysław Góra]]; |tytuł = Wojna i okupacja na ziemiach polskich 1939–1945 |data = 1984 |isbn = 83-05-11290-X |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Książka i Wiedza |oclc = 13526350 }}
* [[Czesław Madajczyk]], ''Zamojszczyzna. Sonderlaboratorium SS'', Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1977.
* [[Stanisław Płoski]], [[Lucjan Dobroszycki]], [[Józef Garas]], [[Marek Getter]], [[Leon Herzog]], ''Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka'', Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1970.
Linia 679 ⟶ 662:
* [http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_z_Dziejow_Panstwa_i_Prawa_Polskiego/Studia_z_Dziejow_Panstwa_i_Prawa_Polskiego-r2006-t9-n2/Studia_z_Dziejow_Panstwa_i_Prawa_Polskiego-r2006-t9-n2-s445-452/Studia_z_Dziejow_Panstwa_i_Prawa_Polskiego-r2006-t9-n2-s445-452.pdf Uwagi o prawie łaski w Generalnym Gubernatorstwie (1939-1945)]
* [http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_17951_sil_2014_22_0_695 Hierarchia aktów prawnych wprowadzonych przez okupanta niemieckiego w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945]
* [http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_z_Dziejow_Panstwa_i_Prawa_Polskiego/Studia_z_Dziejow_Panstwa_i_Prawa_Polskiego-r2003-t8/Studia_z_Dziejow_Panstwa_i_Prawa_Polskiego-r2003-t8-s247-270/Studia_z_Dziejow_Panstwa_i_Prawa_Polskiego-r2003-t8-s247-270.pdf Tworzenie okupacyjnego wymiaru sprawiedliwości w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939 - 19401939–1940]
* [http://czasopisma.tnkul.pl/index.php/rnp/article/viewFile/2549/2657 Organizacja administracji władz okupacyjnych na ziemiach polskich w latach 1939-19451939–1945]
* [http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/publication?id=7523 ''Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów 1939 -– 40'']
* [http://dlibra.umcs.lublin.pl/publication/11395 ''Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa 1940 -– 43'']
{{Dawne powiaty Generalnego Gubernatorstwa}}
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Generalne_Gubernatorstwo”