Ulica Piotrkowska w Łodzi: Różnice pomiędzy wersjami

W 1824 roku rozpoczęto zaludnianie ulicy Piotrkowskiej: w osadzie Nowe Miasto osiedlali się [[Sukiennictwo|sukiennicy]] przybywający głównie z [[Wielkie Księstwo Poznańskie|Wielkiego Księstwa Poznańskiego]] i [[Dolny Śląsk|Dolnego Śląska]], a w osadzie Łódka tkacze lnu i bawełny z [[Saksonia|Saksonii]], [[Czechy|Czech]], Dolnego Śląska i [[Prusy (państwo)|Prus]]. Przybywający otrzymywali parcelę na własność „dziedziczno-czynszową” tytułem [[użytkowanie wieczyste|użytkowania wieczystego]], zapomogę finansową na zagospodarowanie, drewno na budowę domu i zwolnienie z podatków na 6 lat. Przydzielane parcele przy Piotrkowskiej miały zwykle powierzchnię od niecałej [[morga|morgi]] do prawie 2 mórg (czyli od 0,5 do 1 [[hektar|ha]] wg przelicznika morgi nowopolskiej), a ich szerokość przy ulicy wahała się od 17 do 22 metrów. W 1827 roku wschodnia strona ulicy liczyła 143 działki, a zachodnia 153. Oprócz pierwszych domów budowanych przez tkaczy, przy Piotrkowskiej (w okolicach rzeki Jasień nieopodal [[Bielnik Kopischa|bielnika]] przy ulicy Tymienieckiego) zostały wybudowane domy rządowe (12 drewnianych i 28 murowanych) z myślą o ich wynajmie rękodzielnikom. Domy te były znormalizowane i służyły za wzorce, wg których rzemieślnicy winni byli stawiać własne. Pomimo dużych udogodnień zabudowa parcel postępowała wolniej niż zakładano – rzemieślnicy najpierw stawiali małe drewniane budynki na tyłach parcel, pozostawiając fronty od ulicy puste pod przyszłą okazalszą zabudowę. W 1832 roku przy Piotrkowskiej niezabudowanych było 228 działek{{odn|Rynkowska|1970|s=9–15}}. W latach 1827–1828 przy Rynku Nowego Miasta u wylotu Piotrkowskiej zostały wybudowane dwa [[Architektura klasycystyczna|klasycystyczne]] budynki: [[Ratusz w Łodzi|ratusz]] (będący siedzibą władz miejskich w latach 1830–1915) oraz [[Kościół Zesłania Ducha Świętego w Łodzi|kościół ewangelicki]] (przebudowany pod koniec XIX wieku), który został wystawiony na żądanie kolonistów (głównie niemieckich tkaczy){{odn|Rynkowska|1970|s=22}}. WRozwijało rokusię 1839również przy ulszkolnictwo. PiotrkowskiejZe otwartowzględu pierwsząna prywatnąniedostateczną szkołęliczbę elementarnąmiejsc prowadzonąw szkołach rządowych otwierano prywatne szkoły elementarne. Pierwszą taką, zatwierdzoną przez [[Mikołajwładze, była założona w 1839 roku przez Olszewski|Mikołaja Olszewskiego]] szkoła przy Piotrkowskiej 178{{odn|Rynkowska|1970|s=77–78}}.

Budowa [[Linia kolejowa nr 17|linii kolejowej Fabryczno-Łódzkiej]] (1865), będącej połączeniem z [[Kolej Warszawsko-Wiedeńska|Koleją Warszawsko-Wiedeńską]], oraz lokalizacja [[Stacja czołowa (kolejnictwo)|stacji czołowej]] [[Łódź Fabryczna]] „ile można najbliżej ulicy Piotrkowskiej” (stanowiącej rodzaj wewnętrznego dziedzińca i rynku dla wielkiej „manufaktury łódzkiej”), spowodowało przesunięcie centrum Łodzi z Rynku Nowego Miasta na ulicę Piotrkowską, pomiędzy ulice Narutowicza a Nawrot{{odn|Rynkowska|1970|s=103–104}}. W 1869 roku, na odcinku od Rynku Nowego Miasta do ul. Dzielnej (obecnie ul. Narutowicza), położono chodniki asfaltowe{{odn|Rynkowska|1970|s=111}}, choć jezdnia nadal wyłożona była szabrem. Podczas układania nowych chodników wycinano stare topole zastępując je kasztanowcami i akacjami{{odn|Rynkowska|1970|s=110}}. W latach 1874–1876 wybrukowano całą jezdnię ulicytraktu fabrycznego{{odn|Rynkowska|1970|s=112}} (utworzonego w 1829 roku na części Piotrkowskiej od ulicy Narutowicza do Placu Niepodległości i będącego we władaniu rządu{{odn|Rynkowska|1970|s=19}}), a od roku 1890 wymieniano nawierzchnię chodników na płyty kamienne, które okazały się praktyczniejsze niż asfalt{{odn|Rynkowska|1970|s=111}}.

W 1860 roku przy Piotrkowskiej 286 otwarto pierwszą w mieście instytucję bankową. Była to filia (kantor i magazyny) [[Bank Polski (Królestwo Polskie)|Banku Polskiego]]. Została ona ulokowana w pałacu fabrykanckim, który na ten cel, wraz z częścią parceli, bank odkupił od [[Ludwik Geyer|Ludwika Geyera]] za 480 tys. złotych polskich{{odn|Rynkowska|1970|s=32, 113}}. Pojawienie się w Łodzi również innych instytucji finansowych, m.in. Banku Handlowego (1872) oraz Towarzystwa Kredytowego m. Łodzi (1872), które udzielały kredytów nie tylko pod przyszłą produkcję włókienniczą, spowodowało, że po 1870 roku władze zaprzestały rozdawania gruntów i udzielania pomocy finansowej{{odn|Rynkowska|1970|s=115}}. Od połowy lat 70. XIX wieku rozpoczął się szybki rozwój budownictwa mieszkaniowego, który był szczególnie widoczny na głównej ulicy miasta, gdzie zaczęły powstawać kilkupiętrowe kamienice{{odn|Rynkowska|1970|s=116}} – Piotrkowska z ulicy o charakterze wiejskim z domkami tkaczy zmieniała się w ulicę wielkomiejską{{odn|Rynkowska|1970|s=110}}: w połowie lat 70. na Piotrkowskiej domy murowane stanowiły około 30% wszystkich zabudowań, a 20 lat później około 75%{{odn|Rynkowska|1970|s=116}}. Od początku lat 90. nadbudowywano murowane domy jedno i dwupiętrowe oraz wyburzano domy drewniane budując w ich miejsce głównie kamienice czynszowe, nadbudowywanoale murowaneodbywało domysię jednoto ibez dwupiętroweuwzględnienia spójności urbanistycznej ulicy{{odn|Rynkowska|1970|s=117117–118}}. W 1876 roku przy Piotrkowskiej 67 zbudowano dwupiętrowy hotel „Victoria”, a w 1888, w podwórzu, otwarto teatr o tej samej nazwie (przekształcony po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] w kino „[[Kino Polonia w Łodzi|Polonia]]”). W roku 1887 miała miejsce przebudowa dwupiętrowego budynku fabryki wyrobów wełnianych [[Ludwik Meyer|Ludwika Meyera]] na „dom gościnny” pod nazwą [[Hotel Grand w Łodzi|Hotel Grand]] (otwarty w 1888 roku){{odn|Rynkowska|1970|s=120–121}}. Oznaką zmian było również postanowienie władz miejskich z 1883 roku o budowie na Piotrkowskiej linii tramwajowej. W związku z tym władze wystąpiły do rządu o przekazanie pod nadzór miasta traktu fabrycznego, co nastąpiło w 1887 roku. Przekazanie tego odcinka ulicy ułatwiało Magistratowi realizację różnych inwestycji{{odn|Rynkowska|1970|s=113}}. Architektami i budowniczymi miejskimi, którzy przyczynili się do ukształtowania wyglądu ulicy Piotrkowskiej byli m.in. [[Jan Feliks Bojanowski]] (1864–1870), [[Jan Karol Mertsching]] (1870–1872), [[Hilary Majewski]] (1872–1892) oraz [[Ignacy Markiewicz]]{{odn|Rynkowska|1970|s=118}}.

W 1887 miała miejsce przebudowa budynku fabryki wyrobów wełnianych [[Ludwik Meyer|Ludwika Meyera]] na [[Hotel Grand w Łodzi|Hotel Grand]]. W roku 1888 przy ul. Piotrkowskiej 67 otwarto teatr „Victoria” (przekształcony po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] w kino o nazwie „[[Kino Polonia w Łodzi|Polonia]]”). 23 grudnia 1898 odbył się pierwszy kurs [[Tramwaje w Łodzi#Początki łódzkich tramwajów|tramwaju]] elektrycznego po ulicy Piotrkowskiej. W 1899 roku miało miejsce otworzenie przez Władysława i Antoniego Krzemińskich – przy ul. Piotrkowskiej 120 – pierwszego na ziemiach polskich stałego kina, zwanego „[[Gabinet Iluzji|Teatrem Żywych Fotografii]]” (stosowano aparat projekcyjny systemu [[Bracia Lumière|braci Lumiére]]). W latach 1901–1912 trwała budowa największego [[neogotyk|neogotyckiego]] kościoła katolickiego w Łodzi – przy [[Bazylika archikatedralna św. Stanisława Kostki w Łodzi|ul. Piotrkowskiej 273]], wzniesionego według projektu spółki „Wende Zarske” (z pewnymi korektami [[Józef Pius Dziekoński|Józefa Dziekońskiego]] i [[Sławomir Odrzywolski-Nałęcz|Sławomira Odrzywolskiego]]). Kościół w 1920 roku został podniesiony do godności katedry, zaś w 1992 uznany [[archikatedra|archikatedrą]]. W roku 1909 rozpoczęto budowę neoromańskiej świątyni [[Luteranizm|luterańskiej]] [[Kościół św. Mateusza w Łodzi|pw. św. Mateusza]] przy ul. Piotrkowskiej 283. W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]], 11 kwietnia 1940, rozkazem [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] nadano miastu nazwę ''[[Historia Łodzi pod okupacją niemiecką|Litzmannstadt]]'', a ul. Piotrkowskiej ''Adolf Hitler Straße''<ref>{{cytuj stronę |url = http://archiwum.uml.lodz.pl/miasto/o_miescie/historia_miasta/ii_wojna_swiatowa/ |tytuł = II Wojna Światowa |opublikowany = uml.lodz.pl |język = |data dostępu = 2018-01-06}}</ref>.