Demiurg: Różnice pomiędzy wersjami

Filozoficzne znaczenie pojęciu demiurga nadał [[Platon]]{{odn|Bambrought|2006|s=698}}. Obok potocznego znaczenia, używa go w nowym sensie, jako rzemieślnika-stwórcy materialnej postaci świata. Ta nowa postać demiurga pojawia się marginalnie w ''[[Państwo (dialog)|Państwie]]'' (507, 530), ''[[Sofista (dialog)|Sofiście]]'' (234a-b), ''[[Prawa (dialog)|Prawach]]'' (902), ''[[Polityk (dialog)|Polityku]]'' (270, 273, 308) i ''[[Fileb]]ie'' (27){{odn|Bambrought|2006|s=698}}{{odn|Bianchi|2005|s=2273}}. W rozwiniętej postaci figura demiurga przedstawiona jest w ''[[Timajos (dialog)|Timajosie]]'', głównym dziele Platona poświęconym [[filozofia przyrody|filozofii przyrody]], zawierającym koncepcje fizyczne i [[kosmologia|kosmologiczne]].

Demiurg tworzy świat poprzez porządkowanie i przekształcanie istniejącej uprzednio materii, na podobieństwo rzemieślnika, który wydobywa kształty z surowca. Tworząc świat wzoruje się na idealnym świecie [[idea|idei]], jednak proces tworzenia jest ograniczony warunkami materii i koniecznością (''[[ananke (mitologia)|ananke]]''). Postać demiurga jest istotnym elementem [[dualizm ontologiczny|dualistycznej ontologii]] Platona, w której światświaty idei i materii są wyraźnie oddzielone. Demiurg nie stwarza żadnego z tych światów, a jedynie wprowadza świat idei w świat materialny, w tym najwyższą z idei, ideę [[dobro|Dobra]]{{odn|Bianchi|2005|s=2273}}. Demiurg w ujęciu Platona jest bytem [[świadomość|świadomym]] i dobroczynnym, czym różni się od późniejszego demiurga [[gnostycyzm|gnostyków]]. Z kolei od Boga judaizmu[[judaizm]]u i [[chrześcijaństwo|chrześcijaństwa]] różni go to, że nie jest prawdziwym stwórcą świata{{odn|Bianchi|2005|s=2273-2274}}.

Już autorzy starożytni uważali, że Platon nie wierzył w istnienie osobowego demiurga, lecz traktował go jako metaforę czy personifikację sił kosmologicznych. Demiurg nie był u Platona istotą, którą się czci, lecz sposobem na wyjaśnienie świata. Stąd też chronologiczny schemat powstania świata nie powinien być odczytywany dosłownie{{odn|Bambrought|2006|s=698-699}}. Odmienną interpretację (mniejszościową), zgodnie z którą Platon dosłownie zapisał chronologię powstania świata, uznawaliuznawał [[Arystoteles]]{{odn|Bambrought|2006|s=699}}. ArystotelesStagiryta przedstawił też dogłębną krytykę koncepcji demiurga, która doprowadziła do utraty jej popularności w kolejnych stuleciach{{odn|O'Brien|2015|s=24-27}}.