Armand-Emmanuel du Plessis: Różnice pomiędzy wersjami

|partia =

|2 partia =

'''Armand Emmanuel Sophie Septemanie du Plessis''', książę de Richelieu, de Fronsac i hrabia de Chinon (ur. [[25 września]] [[1766]], zm. [[17 maja]] [[1822]]) – prominentny [[Francja|francuski]] [[polityka|polityk]] okresu restauracji. Jako wierny [[król]]owi szlachcic walczył po "białej"„białej” stronie w czasie rewolucji francuskiej i w [[Armia Imperium Rosyjskiego|armii Imperium Rosyjskiego]] podczas najazdu [[Napoleon Bonaparte|Napoleona]] na [[Rosja|Rosję]].

W 1789 roku, kiedy rozpoczęła się rewolucja był dowódcą oddziału [[Huzarzy|huzarów]]. Richelieu wiele razy organizował ucieczki osób spokrewnionych z królem. Jego największym osiągnięciem było ocalenie życia jednej z księżniczek. Jego [[Jazda|kawaleria]] brała udział w wielu walkach, ale bohaterstwo i talent dowódczy nie mogły sprostać 10-krotnej przewadze republikanów.

Za radą królowej Marii Antoniny w 1790 roku uciekł do [[Wiedeń|Wiednia]], skąd zabiegał u zaprzyjaźnionych generałów o interwencję w jego kraju. Zaprzyjaźnił się z cesarzem Leopoldem II i rodakiem, księciem Ludwikiem de Ligny. Hrabia de Langeron zaś zapoznał go z Aleksiejem Suworowem -, jednym z generałów armii rosyjskiej. Książę wstąpił do wojsk cara [[Aleksander I Romanow|Aleksandra I]], w których dzielnie walczył. Otrzymał za to złoty miecz i order. Był od teraz: generałem porucznikiem armii carskiej.

Po śmierci ojca otrzymał najważniejszy tytuł -– księcia de Richelieu. Próbował ocalić rodzinę królewską i skłonił ją do ucieczki, ale w [[Varennes-en-Argonne|Varennes]] król został rozpoznany i część uciekinierów (w tym król) została zmuszona do powrotu. Ludwik XVIII zdołał ewakuować się do [[Westfalia|Westfalii]]. Za to wszystko [[Iwan Martos]] postawił mu pomnik na [[Półwysep Krymski|Krymie]].

Wrócił na krótko do Francji za Konsulatu, by ratować resztki majątku i wrócił do Rosji, gdzie został generał-gubernatorem noworosyjsko-besarabskim<ref>{{Cytuj|tytuł=Ришельё, Арман-Эммануэль дю Плесси|data=2017-01-21|data dostępu=2017-04-23|opublikowany=Википедия|url=https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B8%D1%88%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%91,_%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD-%D0%AD%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%83%D1%8D%D0%BB%D1%8C_%D0%B4%D1%8E_%D0%9F%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8&oldid=83198041|język=ru}}</ref>. Przeprowadził tam meliorację gruntów, a [[Odessa]] za jego rządów stała się pierwszym portem Morza Czarnego. W okresie, kiedy Richelieu zarządzał Odessą, liczba mieszkańców miasta wzrosła z 8 tysięcy w 1804 roku do 35 tysięcy w 1813 roku<ref>Marek Mądzik, ''Polskie inicjatywy handlowe w rosyjskich portach czarnomorskich na przełomie XVIII i XIX wieku'', Lublin 1984, s. 21.</ref>.

Richelieu wrócił do Francji w 1814 roku, towarzysząc królowi [[Ludwik XVIII|Ludwikowi XVIII]]. Został właśnie zwolniony z armii rosyjskiej, by mógł wrócić do kraju i "poskładać„poskładać go"go”. Książę wierzył, ze car będzie wspomagać nowego króla. Nie zawiódł się. Jednak "„[[korsyka]]ński potwór"potwór” powrócił. Richelieu rzucił przeciw niemu [[Marszałkowie Francji|marszałka]] [[Michel Ney|Neya]], ale on zdradził. W nocy z 19 na 20 marca Ludwik XVIII i cała rodzina królewska uciekli z Paryża. Nie jest to jednak potajemna ucieczka pogardzanego króla. W [[Abbeville (Francja)|Abbeville]] 20 marca o 17:00 król witany jest owacjami i płaczem. 21 marca o 4:00 wita go [[Béthune|Bethune]]. Lille 22 marca zgotowało Ludwikowi iście królewskie powitanie. Powodzenie jest jednak na razie po stronie cesarza. Wieczorem 20 marca wkracza on do Paryża, entuzjastycznie witany przez jego mieszkańców. Następnie przystępuje do odbudowy armii. 15 czerwca wkracza do [[Belgia|Belgii]] z zamiarem pokonania wojsk pruskich Blüchera i brytyjskich [[Arthur Wellesley (1. książę Wellington)|Wellingtona]]. Plan się jednak nie powiódł. Blücher został wprawdzie pokonany 16 czerwca pod [[Bitwa pod Ligny|Ligny]], ale nie rozbity. 18 czerwca Napoleon zmierzył się z Wellingtonem pod [[Bitwa pod Waterloo|Waterloo]], ale nie zdołał go pokonać do czasu nadejścia Prusaków. Bitwa skończyła się klęską cesarza, która przypieczętowała jego upadek. Zesłany na wyspę św. Heleny umrzeumarł tam w 1821 r.

Już w lipcu 1815 Richelieu miał objąć stanowisko ministra dworu w gabinecie [[Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord|Talleyranda]], jednak odmówił. W rozpisanych na sierpień 1815 r. wyborach do Izby Deputowanych większość uzyskali ultrasi -– skrajni konserwatyści dążący do całkowitego powrotu do czasów przedrewolucyjnych. Ludwik powołał jednak na szefa rządu umiarkowanego rojalistę, właśnie księcia Richelieu (który zdołał przekonać króla, że Talleyrand to najgorszy kandydat z możliwych). Chociaż Karta Konstytucyjna przewidywała odpowiedzialność rządu przed królem, zdominowana przez ultrasów Izba Deputowanych (zwaną Izbą Niezrównaną) chciała poddać umiarkowany rząd swojej kontroli. Prowokacyjne ustawy (zniesienie rozwodów), spory z ministrami i próby przywrócenia przedrewolucyjnego porządku spowodowały, że Ludwik stracił w końcu cierpliwość i rozwiązał Izbę Deputowanych. We wrześniu 1816 r. odbyły się nowe wybory, które dały nieznaczną przewagę umiarkowanych rojalistom.

Początkowo powracających Burbonów popierała dawna arystokracja i dawne klasy posiadające. Jednak polityka protekcjonizmu ekonomicznego sprawiła, że siły rojalistów powiększyły się o burżuazję, przemysłowców, producentów zboża i hodowców. Jednak wynikający z tej polityki zastój w handlu zagranicznym oraz wzrost cen rujnował niższe warstwy społeczne. Bogaciły się natomiast wyższe warstwy, które miały ponadto pełnię praw politycznych. Długi okres pokoju, jaki przeżywała wówczas Francja, sprawił, że kraj stał się zamożny i ludny. Nie przywrócono wielkiej przedrewolucyjnej własności ziemskiej, wzrastała natomiast liczna gospodarstw średnich i drobnych. Rozwijała się nauka ([[André Ampère|André Marie Ampère]], [[Jean Baptiste Joseph Fourier]]), filozofia ([[Henri de Saint-Simon]]) i romantyczna literatura ([[Alphonse de Lamartine]], [[François-René de Chateaubriand]], [[Victor Hugo]], [[Alfred de Vigny]]). Zwiększało się również bogactwo burżuazji spowodowane wzrostem produkcji przemysłowej. Odbył się on jednak kosztem wyzysku robotników. W fabrykach pracowały również kobiety i dzieci, pracowano również nocą, łączny czas pracy wynosił 13-1613–16 godzin dziennie. Robotnicy żyli w skandalicznych warunkach bytowych. W [[1816]] roku premier zajął 16. fotel w akademiiAkademii francuskiejFrancuskiej.

Umiarkowane rządy księcia Richelieu (1815-1818), [[Jean-Joseph Dessolles|markiza Dessolles]] (1818-1819), [[Élie de Decazes|księcia Decazes]] (1819-1820) i ponownie księcia Richelieu (1820-1821) miały duże sukcesy w ustabilizowaniu sytuacji politycznej w kraju. Dzięki pożyczkom bankowym udało się spłacić długi państwowe z okresu Stu Dni oraz koszty okupacji. Przyspieszyło to ewakuację wojsk okupacyjnych z Francji, co nastąpiło w [[1818]] r. W tym samym roku Kongres mocarstw europejskich dopuścił Francję do grona państw decydujących o losach Europy. Uporządkowano stosunki z Kościołem Katolickim, powracając do zasad konkordatu z [[1801]] r. Armię zreorganizowano i ograniczono do 150 000 ludzi. Reforma z [[1818]] r. wprowadziła demokratyczne zasady awansu w armii.

Zmiana kursu nastąpiła w 1820 r. 13 lutego fanatyczny republikanin [[Louis Pierre Louvel]] zasztyletował bratanka Ludwika XVIII, [[Karol Ferdynand (książę de Berry)|księcia de Berry]], gdy ten odprowadzał żonę do powozu w trakcie przedstawienia w Operze paryskiej. Upadł rząd Decazes'aDecazes’a obwiniany przez ultrakonserwatystów o popieranie liberalizmu i tolerowanie demoralizacji, w wyniku czego doszło do zamachu (w tym tonie opublikowano m.in. czterystustronicowy "Projekt„Projekt oskarżenia"oskarżenia” autorstwa Clausela de Coussergues). Ludwik XVIII ponownie na premiera powołał Richelieu, który zgodził się na to dopiero po zapewnieniu przez [[Karol X Burbon|brata króla, hrabiego d'Artoisd’Artois]], że będzie on popierał ten rząd. Po wyborach w listopadzie 1820, z których prawica wyszła wzmocniona, a opozycja liberalna rozbita, do rządu weszli dwaj ultrakonserwatyści: [[Jean-Baptiste de Villèle|Villèle]] jako minister bez teki oraz Corbière jako minister oświaty. Nie usatysfakcjonowało to jednak stronnictwa [[Karol X Burbon|hrabiego d'Artois]]d’Artois, które dążyło do usunięcia Richelieu. W końcu Richelieu udał się do [[Karol X Burbon|hrabiego d'Artois]]d’Artois przypomnieć mu jego obietnicę, iż jego przyjaciele nie będą go atakować, lecz popierać do końca, na co brat króla odpowiedział: ''Drogi diuku, potraktował pan sylaby zbyt dosłownie, a poza tym okoliczności były wtedy takie trudne!''<ref>José Cabanis, ''Karol X. Król-ultras'', PIW, Warszawa 1981, s. 225.</ref>. Ostatecznie w grudniu 1821 rząd Richelieu upadł i powstał ultrakonserwatywny rząd [[Jean-Baptiste de Villèle|Villèle]]. Popierał go królewski brat, [[Karol X Burbon|hrabia d'Artois]]d’Artois, arystokracja, Kościół, konserwatywne kluby, komitety, gazety i stowarzyszenia. Rozpoczęły się represje wobec opozycji.

Książę de Richelieu znał kilka języków obcych, w tym [[język polski]]. Zmarł 17 maja 1822 roku na apopleksję. Żegnały go tłumy rodaków.