|
[[Plik:East Prussia 1923-1939.svg|alt=Mapa przedstawiająca Prusy Wschodnie w latach 1923-19391923–1939, z zaznaczonym terytorium okręgu Kłajpedy anektowanym przez Republikę Litewską w 1923 roku|mały|377x377px|Prusy Wschodnie w latach 1923-19391923–1939]]
'''Niemieckie ultimatum wobec Litwy''' – ultimatum wysunięte przez [[III Rzesza|III Rzeszę]] [[Republika Litewska (1918–1940)|Republice Litewskiej]] 20 marca [[1939]] roku. Ultimatum zostało osobiście przekazane przez [[Joachim von Ribbentrop|Joachima von Ribbentropa]] [[Juozas Urbšys|Juozasowi Urbšysowi]], w czasie spotkania ministrów spraw zagranicznych obu państw w [[Berlin|Berlinie]]ie. Dotyczyło ono między innymi przekazania Niemcom okręgu Kłajpedy, wbrew postanowieniom [[Konwencja kłajpedzka|konwencji kłajpedzkiej]] i paktowi niemiecko-litewskiemu z 1928 roku. W wypadku odrzucenia żądań przez Litwę, grożono interwencją [[Wehrmacht|Wehrmachtu]]u. Żądanie zostało wysunięte w zaledwie cztery dni po utworzeniu [[Protektorat Czech i Moraw|Protektoratu Czech i Moraw]], a zdobyte w jego wyniku tereny były ostatnim nabytkiem terytorialnym Niemiec przed [[II wojna światowa|drugąII wojną światową]].
== Kłajpeda w dwudziestoleciu międzywojennym ==
{{Osobny artykuł|Okręg Kłajpedy}}
Na mocy [[Traktat wersalski|traktatu wersalskiego]] tereny okręgu Kłajpedy przekazano pod zwierzchnictwo Ligi Narodów -– mandat do niego otrzymali [[Francuzi]]<ref>{{Cytuj |autor = draugas |tytuł = The Liberation of Klaipėda |data dostępu = 2019-03-01 |opublikowany = DRAUGAS NEWS |url = https://www.draugas.org/news/the-liberation-of-klaipeda/ |język = en-US}}</ref>, których uroczyste wkroczenie na te tereny odbyło się 13 lutego 1920 roku. Status tych terenów nie był jednak jasny, a początkowo zainteresowanie nimi wykazywali zarówno Litwini, jak i Polacy. [[Józef Piłsudski]] szybko jednak poparł litewskie dążenia do wcielenia portu w obręb ich [[Państwo|państwa]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Skrzypek | imię = Andrzej | tytuł = Kłajpeda jako zagadnienie międzynarodowe (1818-1939) | url = http://rcin.org.pl/Content/49904/WA303_68007_A507-DN-R-3-3_Skrzypek.pdf | czasopismo = Dzieje Najnowsze | wolumin = III/1971 | strony = 57 | rok = 1971 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk | data dostępu = 2019-02-19 }}</ref>, mając nadzieja na złagodzenie stosunków polsko-litewskich po [[Bunt Żeligowskiego|zajęciu przez Polskę Wileńszczyzny]]. Tymczasem w 1922 roku [[Rada Ambasadorów]] dyskutowała o ich przyszłości dwukrotnie. Koncepcja utworzenia z Kłajpedy (jednego z największych pod względem liczby mieszkańców miast Litwy) wolnego miasta została poparta przez [[Polska|Polskę]] i [[Francja|Francję]], jednak spotkała się z ostrym sprzeciwem [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] -– nie chcącej dopuścić do wzrostu znaczenia Francji w tym regionie.
W tej atmosferze 10 stycznia 1923 w okręgu Kłajpedy wybuchło powstanie, zaplanowane i przeprowadzone przez litewski rząd z [[Kowno|Kowna]], w którym wzięli udział przebrani żołnierze litewscy i członkowie paramilitarnej organizacji szaulisów. Po krótkiej walce ze stacjonującym tam garnizonem francuskim, wojsko "powstańcze"„powstańcze” opanowało cały sporny teren. W tym czasie jedyną reakcją na te wydarzenia było wysłanie z [[Gdańsk|Gdańska]]a do Kłajpedy francusko-brytyjskiej eskadry okrętów pod dowództwem pułkownika Troussena, a Rada Ambasadorów, zebrana na nadzwyczajnym posiedzeniu w [[Paryż|Paryżu]]u, zażądała wycofania się Litwinów z okupowanego terytorium -– bezskutecznie.
Ostatecznie Francja i Wielka Brytania, obawiając się kolejnej wojny, szybko pogodziły się z aneksją tych terenów przez Litwę, wspieraną teraz przez [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Radziecki]] i [[Republika Weimarska|Republikę Weimarską]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Klaipėda (Memel), Lithuanian Occupation (1923 -– 1925) |data = 2015-12-07 |data dostępu = 2019-03-01 |opublikowany = Dead Country Stamps and Banknotes |url = http://www.dcstamps.com/klaipeda-memel-lithuanian-occupation-1923-1925/ |język = en-US}}</ref>, co zostało oficjalnie potwierdzone podpisaniem konwencji w Kłajpedzie między Litwą a państwami wchodzącymi w skład Rady Ambasadorów (Wielką Brytanią, Francją, [[Włochy|Włochami]] i [[Japonia|Japonią]])<ref>{{Cytuj |tytuł = Memel dispute {{!}} European history |data dostępu = 2019-03-01 |opublikowany = Encyclopedia Britannica |url = https://www.britannica.com/event/Memel-dispute |język = en}}</ref>. W tym czasie doszło też do zbliżenia rządu w Kownie z rządem w Berlinie, co było skutkiem poszukiwania przez Litwę przeciwwagi dla Polski w relacjach międzynarodowych. Doszło nawet do podpisania między tymi państwami umowy w lutym 1928 roku. Stosunki między państwami uległy pogorszeniu dopiero po dojściu [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|nazistów]] do władzy w Niemczech.
== Wzrost napięcia między państwami ==
Po podpisaniu przez Polskę [[Pakt o nieagresji między Polską a ZSRR (1932)|paktu o nieagresji z ZSRR]] w 1932 roku, oraz [[Deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934|deklaracji o niestosowaniu przemocy]] z Niemcami w 1934 roku, sytuacja Litwy, pokładającej nadzieję na konflikt z udziałem Polski, stała się bardzo poważna. Od 1934 roku była co prawda członkiem [[Ententa Bałtycka|Ententy Bałtyckiej]], lecz sojusz ten nie popierał stanowiska Litwy wobec Kłajpedy, gdyż rządy w [[Ryga|Rydze]] i [[Tallinn]]ie problem ten, podobnie jak i sprawę [[Wilno|Wilna]], wyłączyły z porozumienia<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Skrzypek | imię = Andrzej | tytuł = Kłajpeda jako zagadnienie międzynarodowe (1818-1939) | url = http://rcin.org.pl/Content/49904/WA303_68007_A507-DN-R-3-3_Skrzypek.pdf | czasopismo = Dzieje Najnowsze | wolumin = III/1971 | strony = 71 | rok = 1971 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk | data dostępu = 2019-02-19 }}</ref>. Wtedy też w Kłajpedzie rozpoczęły się też aresztowania członków ruchu faszystowskiego, posiadającego ponad połowę mandatów w Radzie Miejskiej i prawie wszystkie w Izbie Rolniczej<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Skrzypek | imię = Andrzej | tytuł = Kłajpeda jako zagadnienie międzynarodowe (1818-1939) | url = http://rcin.org.pl/Content/49904/WA303_68007_A507-DN-R-3-3_Skrzypek.pdf | czasopismo = Dzieje Najnowsze | wolumin = III/1971 | strony = 70 | rok = 1971 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk | data dostępu = 2019-02-19 }}</ref> (należy pamiętać, że w 1923 roku w [[Okręg Kłajpedy|okręgu]] żyło więcej Niemców, niż Litwinów[[Okręg Kłajpedy|)]], co znacząco wpłynęło na dalsze relacje niemiecko-litewskie<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Skrzypek | imię = Andrzej | tytuł = Kłajpeda jako zagadnienie międzynarodowe (1818-1939) | url = http://rcin.org.pl/Content/49904/WA303_68007_A507-DN-R-3-3_Skrzypek.pdf | czasopismo = Dzieje Najnowsze | wolumin = III/1971 | strony = 72 | rok = 1971 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk | data dostępu = 2019-02-19 }}</ref>. Intencje III Rzeczy wobec spornego terytorium stały się całkowicie jasne po wygłoszeniu przez [[Adolf Hitler|Hitlera]] mowy 21 maja 1935 roku, w której stwierdził, że nie może zaproponować Litwie paktu o nieagresji, tak jak zrobił to w przypadku innych państw, z powodu prześladowania przez rząd w Kownie mniejszości niemieckiej.
== Ultimatum ==
Mimo prób podejmowanych przez rząd w Kownie, mających na celu polepszenie stosunków z Niemcami, sytuacja z każdym dniem stawała się coraz poważniejsza. Dochodziło do licznych starć między ludnością niemiecką i litewską, wymagających nawet interwencji wojska i kończących się ofiarami śmiertelnymi. Mimo uwolnienia z wiezień skazanych wcześniej przywódców ruchu narodowo-socjalistycznego i tolerowania antylitewskich zarządzeń w Kłajpedzie, a ostatecznie zniesienia 30 października 1938 r. [[Stan wojenny|stanu wojennego]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Skrzypek | imię = Andrzej | tytuł = Kłajpeda jako zagadnienie międzynarodowe (1818-1939) | url = http://rcin.org.pl/Content/49904/WA303_68007_A507-DN-R-3-3_Skrzypek.pdf | czasopismo = Dzieje Najnowsze | wolumin = III/1971 | strony = 73 | rok = 1971 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk | data dostępu = 2019-02-19 }}</ref>, Hitler był już zdecydowany na zagarnięcie tych terytoriów przy najbliższej nadarzającej się okazji. Jednocześnie ludność niemiecka zamieszkująca te tereny zaczęła tworzyć bojówki i organizacje paramilitarne praktycznie opanowując cały obszar zimą 1939 roku<ref name="Skrzypek74">{{Cytuj pismo | nazwisko = Skrzypek | imię = Andrzej | tytuł = Kłajpeda jako zagadnienie międzynarodowe (1818-1939) | url = http://rcin.org.pl/Content/49904/WA303_68007_A507-DN-R-3-3_Skrzypek.pdf | czasopismo = Dzieje Najnowsze | wolumin = III/1971 | strony = 74 | rok = 1971 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk | data dostępu = 2019-02-19 }}</ref>. ▼
19 marca 1939 roku wracający z [[Koronacja papieska|uroczystości koronacyjnych]] [[Pius XII|papieża Piusa XII]] Juozas Urbšys zatrzymał się w Berlinie. 20 marca spotkał się z ministrem spraw zagranicznych III Rzeszy Joachimem von Ribbentropem. W trakcie 40-minutowego spotkania, ten drugi zażądał natychmiastowego oddania okręgu Kłajpedy III Rzeszy, grożąc przy tym wojskową interwencją w wypadku odmowy. Juozas natychmiast poinformował o rozmowie rząd w Kownie, który w sekrecie zwrócił się do państw należących do Rady Ambasadorów, jednakże na nieszczęście Litwy, Japonia i Włochy wyraziły poparcie dla Niemiec, a Wielka Brytania i Francja nie zaoferowały Litwie żadnej pomocy, kontynuując politykę [[ Appeasement|appeasementuappeasement]] u. W tej sytuacji osamotniona Litwa przystała na niemieckie warunki. Podpisanie stosownego paktu przez Urbšysa odbyło się w nocy z 22 na 23 marca 1939 roku, a ratyfikacja przez sejm litewski 30 marca podczas pięciominutowego niemego posiedzenia<ref name="Skrzypek74" />. Również 23 marca niemieckie statki wpłynęły od portu w Kłajpedzie, a przygraniczny obszar został całkowicie opanowany przez Wehrmacht. ▼▲Mimo prób podejmowanych przez rząd w Kownie, mających na celu polepszenie stosunków z Niemcami, sytuacja z każdym dniem stawała się coraz poważniejsza. Dochodziło do licznych starć między ludnością niemiecką i litewską, wymagających nawet interwencji wojska i kończących się ofiarami śmiertelnymi. Mimo uwolnienia z wiezień skazanych wcześniej przywódców ruchu narodowo-socjalistycznego i tolerowania antylitewskich zarządzeń w Kłajpedzie, a ostatecznie zniesienia 30 października 1938 r. [[Stan wojenny|stanu wojennego]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Skrzypek | imię = Andrzej | tytuł = Kłajpeda jako zagadnienie międzynarodowe (1818-1939) | url = http://rcin.org.pl/Content/49904/WA303_68007_A507-DN-R-3-3_Skrzypek.pdf | czasopismo = Dzieje Najnowsze | wolumin = III/1971 | strony = 73 | rok = 1971 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk | data dostępu = 2019-02-19 }}</ref>, Hitler był już zdecydowany na zagarnięcie tych terytoriów przy najbliższej nadarzającej się okazji. Jednocześnie ludność niemiecka zamieszkująca te tereny zaczęła tworzyć bojówki i organizacje paramilitarne praktycznie opanowując cały obszar zimą 1939 roku<ref name="Skrzypek74">{{Cytuj pismo | nazwisko = Skrzypek | imię = Andrzej | tytuł = Kłajpeda jako zagadnienie międzynarodowe (1818-1939) | url = http://rcin.org.pl/Content/49904/WA303_68007_A507-DN-R-3-3_Skrzypek.pdf | czasopismo = Dzieje Najnowsze | wolumin = III/1971 | strony = 74 | rok = 1971 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk | data dostępu = 2019-02-19 }}</ref>.
▲19 marca 1939 roku wracający z [[Koronacja papieska|uroczystości koronacyjnych]] [[Pius XII|papieża Piusa XII]] Juozas Urbšys zatrzymał się w Berlinie. 20 marca spotkał się z ministrem spraw zagranicznych III Rzeszy Joachimem von Ribbentropem. W trakcie 40-minutowego spotkania, ten drugi zażądał natychmiastowego oddania okręgu Kłajpedy III Rzeszy, grożąc przy tym wojskową interwencją w wypadku odmowy. Juozas natychmiast poinformował o rozmowie rząd w Kownie, który w sekrecie zwrócił się do państw należących do Rady Ambasadorów, jednakże na nieszczęście Litwy, Japonia i Włochy wyraziły poparcie dla Niemiec, a Wielka Brytania i Francja nie zaoferowały Litwie żadnej pomocy, kontynuując politykę [[Appeasement|appeasementu]]. W tej sytuacji osamotniona Litwa przystała na niemieckie warunki. Podpisanie stosownego paktu przez Urbšysa odbyło się w nocy z 22 na 23 marca 1939 roku, a ratyfikacja przez sejm litewski 30 marca podczas pięciominutowego niemego posiedzenia<ref name="Skrzypek74" />. Również 23 marca niemieckie statki wpłynęły od portu w Kłajpedzie, a przygraniczny obszar został całkowicie opanowany przez Wehrmacht.
== Skutki ==
Utrata portu była gospodarczo bardzo dużym ciosem dla Litwy, ponieważ przez port przechodziło prawie 80% jej eksportu. Dodatkowo tereny te były stosunkowo dobrze uprzemysłowione w porównaniu z resztą państwa<ref name="Skrzypek74" />. Mimo tego rząd w Kownie przyjął pakt z pewną ulgą, gdyż obawiano się, że Hitler postąpi z krajem tak, jak postąpił z Czechosłowacją<ref>Tomasz Gajownik "Stosunki„Stosunki litewsko-niemieckie w okresie międzywojennym"międzywojennym” s. 171.</ref>. Pakt zobowiązywał również obydwa państwa do niepodejmowania jakichkolwiek wrogich działań wobec drugiej strony.
Tak jak się spodziewano w Berlinie, cesja okręgu Kłajpedzkiego do Niemiec nie odbiła się w szerokim echem w oszołomionym niemiecką inwazją na [[Druga Republika Czechosłowacka|Drugą Republikę Czechosłowacką]] świecie. Wydarzenie nie przeszło jednak bez reakcji w Polsce. W prasie zwracano uwagę na zagrożenie jakie niesie ono dla Polski i sugerowano, że Wolne Miasto Gdańsk może stać się następnym celem Hitlera. Mimo nie najlepszych relacji łączących dwa kraje powszechną postawą było solidaryzowanie się Litwinami<ref>{{Cytuj stronę|url = https://dzieje.pl/aktualnosci/75-lat-temu-iii-rzesza-dokonala-aneksji-kraju-klajpedzkiego |tytuł = 75 lat temu III Rzesza dokonała aneksji Kraju Kłajpedzkiego |data dostępu = 2019-03-03 |opublikowany = dzieje.pl |urljęzyk = https://dzieje.pl/aktualnosci/75-lat-temu-iii-rzesza-dokonala-aneksji-kraju-klajpedzkiego |językdata dostępu = pl2019-03-03}}</ref>.
== Przypisy ==
| 