Filistyni: Różnice pomiędzy wersjami

'''Filistyni''' ({{w języku|he|פלשתים}} ''Plisztim'' -– „przybysze, wędrowcy”, [[język egipski|eg.]] ''Peleset'', {{w języku|ar|فلستيون}}) – lud zamieszkujący w starożytności tereny południowego wybrzeża [[Kanaan]]u położone na zachód od [[Judea|Judei]]. Pochodzenie etniczne Filistynów nie zostało definitywnie ustalone. Niektórzy uczeni na podstawie niewielkiej liczby zachowanych słów<ref name=":0" /> sugerują ich [[Indoeuropejczycy|indoeuropejskie]] pochodzenie<ref>{{cytuj książkę | inni =Bo Reicke, Leonhard Rost (redaktorzy) | tytuł =Biblisch-historisches Handwörterbuch| wydawca =Vandenhoeck & Ruprecht | miejsce =Göttingen | rok =1962-1979 | strony =1455 | tom =III | isbn = |język = de}}</ref>. Możliwe, że wywodzili się z rejonu [[Morze Egejskie|Morza Egejskiego]], na co wskazywałby styl najstarszej filistyńskiej ceramiki. Istnieją również opinie o pochodzeniu z [[Kapadocja|Kapadocji]] lub [[Iliria|Ilirii]]. Zaliczali się oni do tzw. [[Ludy Morza|Ludów Morza]], które na przełomie [[XIII wiek p.n.e.|XIII]] i [[XII wiek p.n.e.|XII w. p.n.e.]] uderzyły na [[Starożytny Egipt|Egipt]]; po klęsce zadanej im przez [[Ramzes III|Ramzesa III]] część z nich osiedliła się na terenie [[Kanaan]]u; od tamtej pory odłam ten znany był właśnie pod nazwą Filistynów. Filistyni wzmiankowani są w źródłach egipskich i [[Asyria|asyryjskich]], a przez [[Biblia|Biblię]] opisywani są jako jeden z głównych przeciwników [[starożytny Izrael|starożytnych Izraelitów]]. W [[III wiek p.n.e.|III wieku p.n.e.]] zatracili swą odrębność etniczną w związku z [[hellenizacja|hellenizacją]].

Od nazwy tego ludu, w hebrajskim brzmieniu: ''plisztim'', za pośrednictwem [[Łacina|łaciny]] pochodzi określenie [[Palestyna]], a z arabskiej formy ''Filastin'' termin obyczajowy -– „[[filister]]”.

Ziemia Filistynów stanowiła wąski pas ziemi wzdłuż wschodniego wybrzeża [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] (zwanego w Starym Testamencie niekiedy „Morzem Filistynów”<ref>{{Biblia|księga=Wj|rozdział=23|wersety=31}}</ref>). Zgodnie z przekazem biblijnym Filistyni zamieszkiwali tereny ''od Szichoru, na granicy Egiptu, aż do granicy Ekronu na północy''<ref>{{Biblia|księga=Joz|rozdział=13|wersety=2-3}}</ref>. Rzekę [[Szichor]] utożsamia się czasem z [[Dolina Potoku Egipskiego|Rzeką Egipską]] ([[Wadi al-Arisz]])<ref name="ekoscielna">Filistynowie. W: ''[[Encyklopedia kościelna]]''. T. V, ss. 389-391</ref>. Późniejsi komentatorzy identyfikowali „[[Dolina Potoku Egipskiego|Potok Egipski]]” z [[Wadi al-Arisz]], a także z potokiem [[Besor]] wspomnianym w [[1 Księga Samuela|1 Księdze Samuela]]. Jednocześnie Księga Rodzaju podaje granicę z Egiptem jako ''Nahar Micrajim'' („Rzeka Egipska”). Jako że hebrajski wyraz ''nahar'' (נהר) oznacza dużą rzekę, zrozumiałe wydaje się, iż chodzi o Nil. Granice ziemi Izraela według Księgi Rodzaju sięgają dalej na zachód. Mniejszość badaczy utożsamia oba określenia -– „Potok” i „Rzekę” -– z [[ued|wadi]]. Za północną granicę terytorium filistyńskiego uważa się niekiedy [[Góra Karmel|górę Karmel]]<ref name="Dzieje151">Tschirschnitz, s. 151.</ref>. Na tym obszarze mieściło się pięć głównych miast filistyńskich: [[Aszkelon|Askalon]], [[Gaza (Palestyna)|Gaza]], [[Aszdod]], [[:he:עקרון (עיר מקראית)|Ekron]] i [[Gat]]. Tworzyły one związek nazywany [[pentapolis]]<ref name="Kociszewska">{{cytuj stronę| url =http://biblia.wiara.pl/index.php?grupa=6&cr=7&kolej=0&art=1123423558&dzi=1116599581&katg= | tytuł =Kilka słów o Filistynach | data dostępu =2009-06-18 | nazwisko =Kociszewska | imię =Joanna | praca =Podbój Kanaanu – fakt historyczny czy legenda? | opublikowany =biblia.wiara.pl}}</ref>. Filistynom podlegały również miejscowości nieobwarowane<ref>{{Biblia|księga=1Sm|rozdział=6|wersety=18}}</ref>. Od wschodu ziemia Filistynów graniczyła z obszarami zamieszkiwanymi przez pokolenia Judy, Dana i Symeona<ref name="ekoscielna"/>.

Według Biblii Filistyni zamieszkiwali tereny Kanaanu już podczas inwazji Hebrajczyków pod wodzą [[Jozue]]go, jednak nie zostali podbici<ref>{{Biblia|księga=Joz|rozdział=13|wersety=1-2}}</ref>. Księga Sędziów wymienia ich wśród narodów, które Bóg pozostawił w Kanaanie, by wystawiały na próbę Izraelitów<ref>{{Biblia|księga=Sdz|rozdział=3|wersety=1-4}}</ref>. Ucisk Izraelitów przez Filistynów miał według Biblii zacząć się po śmierci sędziego [[Jair (Stary Testament)|JairJaira]]a<ref>{{Biblia|księga=Sdz|rozdział=10|wersety=5-7}}</ref>. Po długoletniej niewoli walkę wyzwoleńczą z Filistynami podjął [[Samson (postać biblijna)|Samson]], jednak dostał się on do niewoli<ref group="notatka">Według Biblii Samson odniósł liczne zwycięstwa nad Filistynami dzięki swej nadludzkiej sile. Filistyni by go pojmać wykorzystali jego ukochaną, [[Dalila|Dalilę]], która poznała jego sekret. Pojmany bohater miał zginąć w samobójczym ataku na świątynię Dagona w Gazie. Por. artykuł ''[[Samson (postać biblijna)|Samson]]'' i Sdz 13-16.</ref>. Za życia arcykapłana [[Heli|Helego]] pokonali Izraelitów pod Afek, zabijając kapłanów [[Chofni i Pinchas|Chofniego i Pinchasa]] oraz zdobywając [[Arka Przymierza|Arkę Przymierza]]<ref>[http://web.archive.org/web/*/http://online.biblia.pl/rozdzial.php?id=1187 1 Księga Samuela, Rozdział 4] w przekładzie [[Biblia Tysiąclecia|Biblii Tysiąclecia]]</ref>, którą jednak zwrócili Izraelitom<ref group="notatka">Przyczyną tego była według Biblii plaga [[guzki krwawnicze|guzów hemoroidalnych]] zesłana przez Jahwe. Por. 1 Sm 5-6.</ref>. Filistyni zostali pokonani przez Izraelitów pod wodzą [[Samuel (postać biblijna)|Samuela]] pod Eben-Haezer i utracili swe zdobycze, a nawet część własnych terytoriów<ref>{{Biblia|księga=1Sm|rozdział=7|wersety=7-14}}</ref>. Wkrótce jednak ponownie urośli w potęgę. U zarania monarchii w Izraelu posiadali swą załogę w [[Gibea]]<ref>{{Biblia|księga=1Sm|rozdział=9|wersety=5}}</ref> oraz wprowadzili swój monopol na usługi kowalskie, czym ograniczyli dostęp Izraelitów do broni wykonanej z metalu<ref>{{Biblia|księga=1Sm|rozdział=13|wersety=19-22}}</ref>. Król [[Saul (król Izraela)|Saul]] musiał walczyć z Filistynami przez niemal cały okres swojego panowania<ref name="ekoscielna"/>, aż wreszcie popełnił samobójstwo podczas [[Bitwa na wzgórzu Gilboa|bitwy na wzgórzu Gilboa]], nie chcąc wpaść w ich ręce; zginęli wówczas również synowie Saula<ref>[http://web.archive.org/web/*/http://online.biblia.pl/rozdzial.php?id=1186 1 Księga Samuela, Rozdział 31] w przekładzie [[Biblia Tysiąclecia|Biblii Tysiąclecia]]</ref>.

W 2016 roku Giancarlo T. Tomezzoli i Reinhardt S. Stein ogłosili, że badane przez nich inskrypcje z ceramiki filistyńskiej zapisane są w języku podobnym do dialektów słowiańskich. Może to potwierdzać indoirańskie pochodzenie Filistynów.<ref name=":0">Giancarlo T. Tomezzoli, Reinhardt S. Stein (2016) The Philistine Inscription 4.5 from Ashkelon (Israel). ''Advances in Anthropology''</ref>.