Kartuzy: Różnice pomiędzy wersjami

|współrzędne = 54°20′6″N20′06″N 18°12′5″E12′05″E

Według danych z 31 grudnia 2013 roku miasto miało 14 866 mieszkańców<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2013 r. Stan w dniu 31 XII |wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2014-06-05 |url=http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-stan-w-dniu-31-xii-2013-r-,6,16.html|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2014-06-05}}</ref>.

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosi 6,80&nbsp;km²<ref>{{cytuj książkępismo|tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2013-07-26|issn=1505-5507|url=http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2013-r-,7,10.html|czasopismo= Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym |wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2013-07-26|issn=1505-5507}}</ref>.

Kartuzy leżą na [[Kaszuby|Kaszubach]], historycznie na [[Pomorze Gdańskie|Pomorzu Gdańskim]]<ref name="Pomorze GdańskieI9">{{cytuj książkę | nazwisko = Gierszewski (red.)| imię = Stanisław | tytuł = Pomorze Gdańskie| rozdział = Zmiany polityczno-administracyjne Pomorza Wschodniego (w X–XX wieku)| nazwisko r = Piskozub| imię r = Andrzej| wydawca = Gdańskie Towarzystwo Naukowe| miejsce = Gdańsk| rok = 1965| strony = 9| isbn =}}</ref>.

Prace archeologiczne na terenie miasta zaczęły się w XIX wieku. Większość ze znalezisk została jednak stracona podczas II wojny światowej<ref name="WidernikI46">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 1998| strony = 46-4746–47| isbn =}}</ref>. Kolejne prace mające na celu odtworzenie historii Kartuz były wykonywane w latach 70. XX wieku<ref name="WidernikI48">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 1998| strony = 48| isbn =}}</ref>.

Rejon Kartuz został zasiedlony prawdopodobnie później niż tereny znajdujące na południe. Przez okres pleistocenu teren ten był zajęty przez lądolód<ref name="WidernikI48" />. W okresach interglacjałów pojawiały się na Pomorzu różne grupy koczownicze, wędrujące na północ za zwierzyną, brak jednak znalezisk potwierdzających bytność takich grup na terenie przyszłego miasta<ref name="WidernikI50">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 1998| strony = 50| isbn =}}</ref>.

W okresie borealnym, kiedy klimat na Pomorzu się ocieplił i ustabilizował, grupy koczownicze zaczęły się osiedlać. Udoskonalono broń i narzędzia. Rekonstrukcja egzystencji grup zamieszkujących te tereny jest jednak niemożliwa i oparta jedynie na analogii do terenów ościennych. Na tym terenie odnajdywane są jedynie pojedyncze znaleziska świadczące o zamieszkiwaniu grupy ludzi<ref name="WidernikI51">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 1998| strony = 51| isbn =}}</ref>. Nieco lepsza jest sytuacja z badaniem osadnictwa późnego neolitu. Znajdowane są fragmenty ceramiki, ślady rolnictwa. Słabe gleby nie sprzyjały rozwojowi siedzib ludzkich na obszarze ziemi kartuskiej<ref name="WidernikI52">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 1998| strony = 52| isbn =}}</ref>.

Więcej przedmiotów zachowało się z epoki brązu. Wiadomo, że tereny te były zamieszkane przez przedstawicieli [[Kultura łużycka|kultury łużyckiej]]. Niewiele wiadomo o osadach tych ludów, głównymi znaleziskami są pojedyncze groby i przedmioty w nich znalezione<ref name="WidernikI55">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 1998| strony = 55| isbn =}}</ref>. Zostały znalezione również fragmenty ceramiki, narzędzia rolnicze<ref name="WidernikI56">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 1998| strony = 56| isbn =}}</ref> oraz biżuteria<ref name="WidernikI56" />. Gęstość zaludnienia w okolicach w tym czasie szacuje się na jedną osobę na 2–5&nbsp;km²²<ref name="WidernikI61">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 1998| strony = 61| isbn =}}</ref>.

Ziemia kartuska w starożytności leżała na uboczu [[Szlak bursztynowy|szlaku bursztynowego]], przez co niewiele znalezisk pochodzi z tego okresu pochodzi niewiele znalezisk. Wiadomo jednak znacznie więcej na temat domostw i struktury społecznej, głównie dzięki analogiom do innych podobnych terenów<ref name="WidernikI63">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 1998| strony = 63| isbn =}}</ref>.

W 1818 r. wieś Kartuzy została stolicą powiatu. Znajdowały się tu wszystkie urzędy i instytucje, które znajdowały się w miastach powiatowych, czyli: starostwo, sąd grodzki, więzienie, urząd skarbowy, powiatowa komenda policji, bank, urząd pocztowy oraz wiele innych<ref name="Widernik27">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 27| isbn =}}</ref>.

W 1886 r. Kartuzy uzyskały połączenie kolejowe z [[Pruszcz Gdański|Pruszczem Gdańskim]]. W 1897 r. powstał w Kartuzach dworzec kolejowy, który w 2017 r. został zburzony i zastąpiony nowym obiektem. W 1901 r. Kartuzy uzyskały połączenie kolejowe z Kościerzyną. W 1904 r. wybudowano w Kartuzach parowozownię i wieżę ciśnień. W 1905 r. przedłużono linię kolejową Pruszcz – Kartuzy do Lęborka<ref name="Widernik40">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 40| isbn =}}</ref>. W 1910 r. po ukończeniu elektrowni wodnej w Rutkach na Raduni, Kartuzy zelektryfikowano<ref name="Widernik45">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 45| isbn =}}</ref>.

W 1903 odsłonięto ''Kriegerdenkmal'', przedstawiający żołnierza pruskiego – zwycięzcę spod Sedanu. W 1920 został on rozebrany, w 1941 zrekonstruowany i ponownie rozebrany w 1945. W 1926 w jego miejscu postawiono figurę Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w [[1918]], wojsko polskie wkroczyło do Kartuz 8 lutego 1920 r.<ref name="Widernik26">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 26| isbn =}}</ref> W 1920 r. utworzono w Kartuzach Powiatową Komendę Policji Państwowej<ref name="Widernik27" />, a miejscowość stała się stolicą powiatu kartuskiego, który graniczył z powiatami wejherowskim i kościerskim oraz z Niemcami i [[Wolne Miasto Gdańsk|Wolnym Miastem Gdańsk]]<ref name="Widernik14">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 14| isbn =}}</ref>. Kartuzy wówczas nie miały praw miejskich. W latach 1920–1923 wielu Niemców opuściło Kartuzy. Ludność niemiecka, choć w mniejszości, była elitą finansową i edukacyjną powiatu<ref name="Widernik34">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 34| isbn =}}</ref>. W 1921 r. po wybudowaniu linii Gdynia – Kokoszki (obecnie linia kolejowa nr 235, na odcinku Gdańsk Osowa – Gdynia Główna przebudowana) Kartuzy zyskały połączenie kolejowe z Gdynią<ref name="Widernik41">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 41| isbn =}}</ref>. Podczas [[wojna celna między Polską a Niemcami|wojny celnej między Polską a Niemcami]] połączenie przez Kartuzy, choć typowo lokalne, przejęło pociągi obsługujące port w Gdyni<ref name="Kotlarz11">{{cytuj książkę |nazwisko = Kotlarz| imię = Grzegorz |nazwisko2=Dąbrowski |imię2= Henryk |nazwisko3= Wieczorek |imię3= Edward | autor link = | tytuł = Magistrala Węglowa| wydawca = | miejsce = Rybnik| rok = 2008| strony = 11| isbn =978-83-926946-0-1}}</ref>. W szczytowym okresie stacja w Kartuzach zatrudniała aż 150 pracowników, a w powstałej wówczas Ochotniczej Straży Pożarnej pracowało 30 kolejarzy. Węzeł kolejowy posiadał również własną służbę medyczną, w której pracował między innymi działacz kaszubski, poeta [[Aleksander Majkowski]]<ref name="Widernik41" />. W 1922 r. w Kartuzach powstał szpital powiatowy<ref name="Widernik46">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 46| isbn =}}</ref>

W roku 1923 Kartuzy uzyskały prawa miejskie, co spowodowało podniesienie rangi ośrodka. Wcześniej mimo typowo miejskiej zabudowy i siedziby władz powiatu znaczenie ośrodka było zdecydowanie mniejsze<ref name="Widernik28">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 28| isbn =}}</ref>. Pierwszym burmistrzem Kartuz został Walerian Kubasik, wcześniej pracownik magistratu w Toruniu. Wybór burmistrza nie odbył się jednak w drodze wyborów, a konkursu zorganizowanego przez magistrat<ref name="Widernik29">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 29| isbn =}}</ref>. W październiku 1925 r. odbyły się pierwsze wybory do Rady Miasta (poprzednia rada została wybrana jako Rada Gminy)<ref name="Widernik30">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 30| isbn =}}</ref>. W tym samym roku sejm uchwalił ustawę o budowie linii z Bydgoszczy do Gdyni<ref name="Kotlarz25">{{cytuj książkę |nazwisko = Kotlarz| imię = Grzegorz |nazwisko2=Dąbrowski |imię2= Henryk |nazwisko3= Wieczorek |imię3= Edward | autor link = | tytuł = Magistrala Węglowa| wydawca = | miejsce = Rybnik| rok = 2008| strony = 25| isbn =978-83-926946-0-1}}</ref> omijającej Kartuzy, co spowodowało znaczne zmniejszenia przewozów kolejowych w tym mieście. W 1936 miasto liczyło 5764 mieszkańców: 5544 Polaków, 168 Niemców i 45 Żydów.

4 września 1939 r. rozpoczęła się okupacja niemiecka w Kartuzach<ref name="Widernik157">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 157| isbn =}}</ref>. W chwili wkraczania do miasta Wehrmachtu podpalona została miejscowa syngoga, a licząca 45 osób diaspora żydowska poddana eksterminacji<ref name="album">{{Cytuj książkę | nazwisko = Ciemiński | imię = Ryszard | tytuł = Album Kartuski | wydawca = Oficyna Wydawnicza Graf | miejsce = Gdańsk | data = 1991 | isbn = 8385130284}}</ref>. W czasie wojny firma ''Tiefbau Unternehmung Heinrich Speck'' wybudowała tzw. Nowe Osiedle, składające się z kilkunastu budynków przeznaczonych dla ewakuowanych z Nadrenii i Westfalii ofiar alianckich bombardowań lotniczych. Nowe budynki mieszkalne powstały wówczas również przy ul. Zamkowej i Sambora<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Ciemiński | imię = Ryszard | tytuł = Album Kartuski | wydawca = Oficyna WydawniczaGraf | miejsce = Gdańsk | data = 1991 | isbn = 8385130284 | strony = 99}}</ref>.

19 marca 1945 r. powstał w Bydgoszczy Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej w Kartuzach<ref name="Widernik238">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 238| isbn =}}</ref> z chorążym Skołożyńskim jako pierwszym sekretarzem.

Walki o Kartuzy rozpoczęły się 9 marca 1945 r. Miasto zaatakowały oddziały pancerne i piechota z 49 Armii generała pułkownika Iwana Griszina 2 Frontu Białoruskiego Konstantego Rokosowskiego i opanowały je nazajutrz, 10 marca 1945 r. W czasie walk poległo około 320 żołnierzy Armii Czerwonej. W lipcu 1945 r. ustanowiono w Kartuzach polską administrację, mimo że do roku 1946 pozostała w nich armia radziecka<ref name="Widernik234">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 234| isbn =}}</ref>, a przy ul. Majkowskiego miał siedzibę marszałek Rokossowski.

Na początku maja 1945 w Kartuzach rozpoczął działalność Komitet Obywatelski<ref name="Widernik237">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 237| isbn =}}</ref>.

* Piramida wieku mieszkańców Kartuz w 2014 roku<ref name="populacja2016" />.

[[Plik:Kartuzy, refektarz, ob. sala parafialna (1).jpg|mały|Dawny [[refektarz]], obecnie [[Galeria Refektarz|Galeria "Refektarz"„Refektarz”]]]]

* [[Erem]] "P"„P” z ok. 1400 r.

* średniowieczny [[refektarz]] klasztorny (XV w.), obecnie [[Galeria Refektarz|Galeria "Refektarz"„Refektarz”]]

Burmistrzowie (lub pełniący obowiązki na stanowisku odpowiadającym burmistrzowi) Kartuz do 1969

* Walerian Kubasik (1927-1935), (Ww latach 1933-19351933–1935 Burmistrztakże i Przewodniczącyprzewodniczący Rady Miasta)

* Marian Janczewski (1949-19521950). (W 1950 likwidacja urzędu i zastąpienie gourzędu burmistrza przewodniczącym prezydium) MRN.

* AmrożyAmbroży Bucholc (ok. 1969)

== Współpraca międzynarodowa i samorządowa ==

* Zaoczne Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych (Prywatne Centrum Edukacyjne MARMOŁOWSKIMarmołowski)

* Szkoła Policealna – kierunki: Technik Informatyk, Technik Ekonomista, Technik Rachunkowości, Technik Administracji (Prywatne Centrum Edukacyjne MARMOŁOWSKIMarmołowski)

[[Plik:Kartuzy - Kaszubski Dwór.JPG|mały|Centrum kultury "Kaszubski„Kaszubski Dwór"Dwór”]]

* [[Galeria Refektarz|Galeria "Refektarz"„Refektarz”]] przy [[Kolegiata Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kartuzach|kolegiacie]], w której oprócz wystaw sztuki współczesnej odbywają się również jesienne "Zaduszki„Zaduszki Jazzowe"Jazzowe” – coroczne koncerty z udziałem polskich gwiazd jazzu.

W Kartuzach mieszkał, pracował i tworzył jeden z pisarzy młodokaszubskich [[Aleksander Majkowski]]<ref name="Pomorze GdańskieIV27">{{cytuj książkę | tytuł = Pomorze Gdańskie 4 Literatura i Język| wydawca = Gdańskie Towarzystwo Naukowe| miejsce = Gdańsk| rok = 1967| strony = 27| isbn =}}</ref>. Kilka lat przed i po II wojnie światowej w Kartuzach tworzył urodzony w tym mieście [[Jan Rompski]]<ref name="Pomorze GdańskieIV58">{{cytuj książkę | tytuł = Pomorze Gdańskie 4 Literatura i Język| wydawca = Gdańskie Towarzystwo Naukowe| miejsce = Gdańsk| rok = 1967| strony = 58| isbn =}}</ref>. Literatura kaszubska i kaszubskojęzyczna w Kartuzach nie rozwijała się jednak tak dobrze, jak chociażby w Kościerzynie czy nawet w mniejszych ośrodkach<ref name="Pomorze GdańskieIV7-44">{{cytuj książkę | tytuł = Pomorze Gdańskie 4 Literatura i Język| wydawca = Gdańskie Towarzystwo Naukowe| miejsce = Gdańsk| rok = 1967| strony = 7-447–44| isbn =}}</ref>.

Od roku 2012 w Kartuzach wydawany jest kwartalnik literacki „[[Światło i Cień]]”, który zrzesza lokalnych pisarzy i malarzy.

Miasto Kartuzy jest jednym z centrów regionu kaszubskiego. W mieście znajdują się atrakcyjnie turystycznie obiekty, z których najcenniejszy jest zespół klasztorny kartuzów zbudowany w stylu gotyckim, a później przebudowywany<ref name="Kaliński57">{{cytuj książkę | nazwisko = Kaliński (red.)| imię = Tomasz| autor link = | tytuł = Polska Nawigator Turystyczny| wydawca = Carta Blanca| miejsce = Warszawa| rok = 2008| strony = 57| isbn =}}</ref>.

Kartuzy przed II wojną światową stanowiły centrum Szwajcarii Kaszubskiej. Turyści przybywali do miasta przez cały rok, jednakże największe nasilenie było latem. W 1929 baza noclegowa kartuskich hoteli wynosiła 180 miejsc. Dodatkowo 100 miejsc znajdowało się w schronisku szkolnym w Szkole Powszechnej. Uzupełnieniem bazy były liczne pensjonaty<ref name="Widernik39">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 39| isbn =}}</ref>. W 1936 został wydany pierwszy przewodnik po Szwajcarii Kaszubskiej autorstwa Aleksandra Majkowskiego<ref name="Widernik37">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 37| isbn =}}</ref>.

W 1947 w Kartuzach otwarto [[Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera w Kartuzach|Muzeum Kaszubskie]]<ref name="Widernik264">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 264| isbn =}}</ref>. W połowie lat 50. nastąpił znaczny rozwój turystyki. Baza noclegowa w porównaniu do stanu przedwojennego była jeszcze skromna (w Kartuzach funkcjonował tylko jeden hotel). W 1955 kartuski oddział PTTK uruchomił stację turystyczną w Kartuzach, co rozpoczęło wytaczanie szlaków i rozwój "wczasów„wczasów wędrownych"wędrownych”. W 1964 w Kartuzach było już 2446 miejsc noclegowych. W 1969 – 3136 miejsc, do tego funkcjonowało 5 wypożyczalni ogólnodostępnych sprzętu turystycznego oraz 18 wypożyczalni zakładowych. Liczba turystów, która w 1969 odwiedziła powiat kartuski, wyniosła 620 tys., w tym 964 turystów z zagranicy (głównie innych państw socjalistycznych)<ref name="Widernik321">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 321| isbn =}}</ref>.

Pierwsze autobusy w mieście kursowały od 1926 r. na trasie Gdańsk-Żukowo-Kartuzy. Intensywny rozwój przedwojennej komunikacji autobusowej nastąpił roku 1936, kiedy to autobusy z Kartuz jeździły nie tylko do Gdańska, ale również do stolic ościennych powiatów, a nawet do Bydgoszczy. Pierwszy dworzec autobusowy znajdował się na rynku. W 1938 r. powstała spółka Kaszubska Spółka Komunikacyjna, która przejęła większość kursów<ref name="Widernik40" />.

W odległości 20 km znajduje się Port Lotniczy im. Lecha Wałęsy w Rębiechowie. W 2015 przy ul. Ceynowy oddano do użytku sanitarne [[Lądowisko Kartuzy-Szpital|lądowisko]] dla śmigłowców.

Kartuzy od 1932 były siedzibą jednej z największych gmin żydowskich na Pomorzu. Mimo że liczba Żydów w samym mieście w dwudziestoleciu międzywojennym nie przekraczała 50 w Kartuzach znajdowała się [[Synagoga w Kartuzach|synagoga]] oraz [[Cmentarz żydowski w Kartuzach|cmentarz żydowski]]. W 1934 do gminy żydowskiej w Kartuzach należało 860 członków nie tylko z powiatu kartuskiego, ale również wejherowskiego, kościerskiego oraz puckiego<ref name="Widernik36">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 36| isbn =}}</ref>.

W Kartuzach przed II wojną światową, dobrze rozwinął się tylko przemysł rolno-spożywczy (mleczarnia<ref name="Poznajswojewojewództwo49">{{cytuj książkę |nazwisko = | imię = | autor link = | tytuł = Poznaj swoje województwo| wydawca = Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza| miejsce = Warszawa| rok = 1979| strony = 49| isbn =}}</ref>, browar<ref name="Widernik43">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 43| isbn =}}</ref>, rzeźnia<ref name="Widernik45" />, młyny<ref name="Widernik246">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 246| isbn =}}</ref>). Znaczniej słabiej przed wojną rozwinięty był przemysł drzewny<ref name="Widernik43" />.

Po II wojnie światowej część zakładów przemysłowych została rozkradziona przez Armię Czerwoną<ref name="Widernik246" /> część została znacjonalizowana. Znacjonalizowane przedsiębiorstwa czasem zmieniały profil produkcji np. stolarnia stawała się fabryką pomocy naukowych<ref name="Widernik247">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 247| isbn =}}</ref>. W latach 50 coraz większe znaczenie miał przemysł drzewny, szczególnie fabryka pomocy naukowych. W przemyśle spożywczym powstawały nowe zakłady np. przetwórstwo runa leśnego<ref name="Widernik276">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 276| isbn =}}</ref>.

{{Przypisy}}|

<!-- ANI MIEJSCEM NA TWOJĄ (LUB CZYJĄKOLWIEK) REKLAMĘ!!! -->

<!-- umieść go najpierw na stronie dyskusji tego artykułu. Linki -->