Wojsko najemne: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Il Condottiere.jpg|thumb|250px|[[Leonardo da Vinci]], „[[Kondotier]]”. 1480.]]

Greckie wojska najemne były główną siłą militarną nie tylko greckich [[Polis|miast-państw]] (które w znacznym stopniu opierały się na armii obywatelskiej, znacznie jednak ustępującej jakościowo najemnikom), ale także i innych władców w basenie [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]]. Dzieje najemników zwerbowanych przez [[Cyrus Młodszy|Cyrusa Młodszego]] opisuje [[Anabaza]]. Najemnikami dowodzonymi przez [[Memnon z Rodos|Memnona z Rodos]] posługiwał się [[Dariusz III|król perski]] w początkowej fazie wojny przeciwko wyprawie [[Aleksander Macedoński|Aleksandra Wielkiego]] na Wschód. W armii Aleksandra również służyli najemnicy greccy, chociaż nie byli zasadniczą częścią składową korpusu Aleksandra. W [[Epoka hellenistyczna|okresie hellenistycznym]] najemnicy byli istotnym czynnikiem militarnym armii potęg królów syryjskich, egipskich, (w nieco mniejszym stopniu) macedońskich i wielu innych pomniejszych władców i tyranów miast. Epoka greckich najemników skończyła się wraz ze wzrostem potęgi [[Starożytny Rzym|rzymskiej]] w basenie Morza Śródziemnego, kiedy to pola bitwy zdominowały [[legion]]y.

Zjawisko włączenia wojsk najemnych w skład średniowiecznych sił zbrojnych na początku XII wieku wynikało z rozwoju gospodarki pieniężnej, umożliwiającej walczącym stronom nie tylko zapłatę zmobilizowanym w ramach [[Pospolite ruszenie|pospolitego ruszenia]] [[Rycerstwo|rycerzom]], lecz także opłacenie pomocników i specjalistów wojskowych. Początkowo żołnierze najemni byli w wojskach bardzo nieliczni i zaciągali się jedynie w okresie intensywnego nasilenia walk<ref>{{Cytuj |autor = Georges Duby |tytuł = Bitwa pod Bouvines |data = |s = 104}}</ref>. Pierwsi najemnicy określani byli w [[Imperium Karolińskie|krajach frankońskich]] jako ''cottereaux'' („wyrobnicy”) przez skojarzenie z wędrownymi, biednymi robotnikami rolnymi świadczącymi część prac w średniowiecznych [[Latyfundium|plantacjach]]. Przez źródła francuskie nazywani byli także "awanturnikami"„awanturnikami” i "cudzoziemcami"„cudzoziemcami” ("Brabantczykami"„Brabantczykami”, "Aragończykami"„Aragończykami”). Uzbrojeni w prostą broń zaczepną, głownie długie noże, początkowo rekrutowali się z pasterzy i myśliwych z peryferyjnych wobec krajów karolińskich górzystych i słabiej zamieszkałych krain oraz pozbawionej własnej ziemi biedoty żyjącej w przedmieściach miast [[Niderlandy (region historyczny)|niderlandzkich]]. Płatna służba w wojsku bądź eskortowanie kupieckich wozów wykonywana była przez nich sezonowo, obok innych pomocniczych prac w transporcie lub [[Rzemiosło|rzemiośle]]<ref>{{Cytuj |autor = Georges Duby |tytuł = Bitwa pod Bouvines |data = |s = 105-106105–106}}</ref>.

W połowie [[XII wiek|XII wieku]]u w krajach północnofrankońskich bandy najemników wynajmujących swoje usługi walczącym stronom uzyskały trwalszy i bardziej zorganizowany charakter. Liczyły po kilkuset wyposażonych w wozy wojowników, którym towarzyszyły rodziny. Działały pod przewodnictwem kapitanów, zwanych "książętami„książętami łotrów"łotrów”, których nazwiska były czasami na tyle głośne, że zostali wymienieni imiennie w kronikach od lat 80-tych. XII wieku. [[Żołd]] band był określany w drodze negocjacji prowadzonych przez kapitana z jedną z walczących stron. Grupy najemników nie ulegały rozwiązaniu po zakończeniu służby lub wojny, lecz pozostawały w rejonie konfliktów, poszukując nowego angażu do kolejnych działań<ref>{{Cytuj |autor = Georges Duby |tytuł = Bitwa pod Bouvines |data = |s = 106-107106–107}}</ref>. Kompanie najemników podczas bitwy starały się utrzymać zwarty szyk i używając [[Łuk (broń)|broni strzeleckiej]] oraz pik były w stanie odeprzeć atak ciężkich kawalerzystów. Stawały się niezbędne przy zdobywaniu [[Zamek|twierdz]] i [[Mury miejskie|warownych]] miast<ref>{{Cytuj |autor = Georges Duby |tytuł = Bitwa pod Bouvines |data = |s = 108}}</ref> ze względu na znajomość taktyki [[Oblężenie|oblężniczej]]. W przeciwieństwie do zainteresowanych szybkim zakończeniem wyprawy feudałów, stanowiących podstawową siłę pospolitego ruszenia, najemnicy byli także w stanie prowadzić długotrwałe działania oblężnicze. Obsługa [[Machina oblężnicza|machin oblężniczych]], [[Katapulta|katapult]] czy prace [[Saper|saperskiesaper]]skie oraz obsługa kusz wymagały zawodowych, wyspecjalizowanych żołnierzy<ref>{{Cytuj |autor = Franco Cardini |redaktor = Jacques Le Goff |tytuł = Wojownik i rycerz |data = |s = 245 |praca = Człowiek średniowiecza}}</ref>.

[[Sobór laterański III|Sobór laterański trzeci]] w 1179 roku dekretem potępił najemników ze względu na niechrześcijański sposób prowadzenia wojny: dążenie do zabijania innych chrześcijańskich wojowników oraz mordowanie cywilnej ludności, [[Zgwałcenie|zgwałcenia]] kobiet oraz [[Świętokradztwo|świętokradztwa]] popełniane na [[KlerDuchowieństwo|duchownych]] i poprzez zabór wyposażenia liturgicznego z kościołów. Pojmanych najemników w do końca XII wieku traktowano jak bandytów, skazując na śmierć zamiast zwyczajowego [[Okup (majątek)|okupu]]<ref>{{Cytuj |autor = Georges Duby |tytuł = Bitwa pod Bouvines |data = |s = 108-110108–110}}</ref>. Sobór potępił również stosowanie w wojnach pomiędzy Chrześcijanami nadmiernie śmiercionośnej [[Kusza|kuszy]], stosowanej w działaniach wojennych wyłącznie przez najemników ze względu na konieczność długotrwałego treningu strzelca<ref>{{Cytuj |autor = Richard Barber |tytuł = Od wojownika do rycerza |data = |s = 250}}</ref>.

Dowódcy najemników korzystali na stopniowo uregulowanym w 2 połowie XIV w. charakterze [[Zdobycz wojenna|zdobyczy wojennych]], pobierając ich znaczną część od podległych sobie żołnierzy i nie podlegając obowiązkowi wypłacania królowi przypadającego mu od innych wojowników i dowódców udziału w łupach. Uzyskiwali z tego tytułu wysokie dochody<ref>{{Cytuj |autor = Richard Barber |tytuł = Od wojownika do rycerza |data = |s = 262}}</ref>.

Kryzys gospodarczy XIV wieku i upadek znaczenia [[Feudalizm|feudalnego]] rycerstwa przyczyniły się decydująco do rozwoju rynku najemników w krajach niemieckich. Miasta dla obrony swoich interesów wynajmowały zawodowych żołnierzy, którymi początkowo byli głównie strzelcy konni. Dalszy rozwój rynku wojsk najemnych skutkował najmowaniem także wojsk pieszych, w tym używanych przy szturmach [[Trabant (żołnierz)|drabantów]], wyposażonych w broń ręczną<ref>{{Cytuj |autor = Marian Biskup |tytuł = Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454-1466 |data = 2014 |miejsce = Oświęcim |s = 85}}</ref>. Pojawienie się w XV w. na polach bitew pierwszej broni palnej, nadało nowe znaczenie wojskom najemnym. Zarówno prymitywna artyleria złożona z [[Bombarda|bombard]], stosowanych przy oblężeniach, jak i ręczna broń palna – [[Hakownica|hakownice]] i późniejsze [[Arkebuz|arkebuzyarkebuz]]y, do obsługi których pierwotnie potrzebne był dwóch strzelców – wymagały wykwalifikowanej obsługi. Pomimo zawodności i znacznej podatności na warunki atmosferyczne broni palnej oddziały uzbrojonych w długie piki i w nowoczesną broń piechurów stały się równorzędnym przeciwnikiem dla ciężkiej kawalerii<ref>{{Cytuj |autor = Richard barber |tytuł = Od wojownika do rycerza |data = |s = 251-252251–252}}</ref>.

Nadmierne koszty angażowania najemników na czas wojny skutkowało w zachodniej Europie tendencją do zastąpienia ich przez zorganizowane w gotowe do działań przez cały rok [[Pułk|pułkipułk]]i. Od połowy XV wieku ekonomiczną możliwość opłacenia [[Wojsko zaciężne|wojsk zaciężnych]] zyskują władcy [[Królestwo Francji (987–1791)|Francji]], a następnie w latach 70-tych. XV wieku władcy [[Królestwo Burgundii|Burgundii]], a sławę zyskują jednolicie [[Mundur|umundurowane]], zdyscyplinowane i jednolicie maszerujące pułki szwajcarskie<ref>{{Cytuj |autor = Richard Barber |tytuł = Od wojownika do rycerza |data = |s = 252-253252–253}}</ref>.
[[Plik:Reislaeufer Luzerner Schilling.jpg|thumb|200px|Najemnicy [[szwajcaria|szwajcarscy]] przekraczający [[Alpy]] (Luzerner Chronik, 1513).]]

Największe liczebnie wojska najemne wystawiały [[kanton (Szwajcaria)|kantony]] dzisiejszej [[Szwajcaria|Szwajcarii]] -– byli to głównie [[pikinierzy]], [[halabarda|halabardnicy]] i [[kusznik|kusznicy]]; dopiero [[kongres wiedeński]] proklamując neutralność Szwajcarii ograniczył możliwość ich zaciągu -– mogą służyć jedynie w [[Gwardia Szwajcarska|Gwardii Szwajcarskiej]]. Słynne były również oddziały [[kondotier]]ów włoskich -– pisał o nich m.in. [[Niccolò Machiavelli]] w swoim ''[[Książę (utwór)|Księciu]]'', ganiąc władców korzystających z ich usług. Opisywał on tych najemników jako wojsko „ambitne, niekarne, niewierne, odważne wobec przyjaciół, tchórzliwe wobec nieprzyjaciół, nie boi się Boga ani dotrzymuje wiary ludziom”. Wśród wyróżniających się formacji najemnych byli także [[landsknecht|lancknechci]], charakteryzujący się ekstrawaganckimi strojami. W walce używali m.in. dwuręcznych mieczy zwanych [[flamberg]]ami.

[[Plik:MacKenzieSlcu.jpg|thumb|left|350px|Współcześni najemnicy -– były żołnierz armii [[Stany Zjednoczone|amerykańskiej]], później [[rodezja|rodezyjskiego]] [[Special Air Service|SAS]], [[Południowa Afryka|RPA]] i Republiki [[Transkei]] jeszcze później „żołnierz fortuny”, a także korespondent magazynu „Soldier of Fortune” [[podpułkownik]] [[Robert C. MacKenzie]] (z wąsem, w kapeluszu, stoi w ostatnim rzędzie) z częścią „[[Sierra Leone]] Commando Unit”; drugi z lewej (klęczący) to [[podporucznik]] Andy Myers]]

W czasach współczesnych nastąpiła reaktywacja tego zawodu przede wszystkim w trakcie konfliktów postkolonialnych w [[Afryka|Afryce]] ([[Demokratyczna Republika Konga]], [[Katanga (państwo)|Katanga]], [[Biafra]], [[Angola]]) w drugiej połowie [[XX wiek]]u. Najsłynniejszym najemnikiem tych czasów był [[Bob Denard]], zaś z Polaków [[Jan Zumbach]] i [[Rafał Gan-Ganowicz]]. Najemnicy od tamtego czasu pojawiali i pojawiają się w konfliktach zbrojnych na całym świecie -– przykładami mogą być np. wojna w byłej [[Jugosławia|Jugosławii]], wojny w [[Czeczenia|Czeczenii]] i inne.

[[Konwencje genewskie|I Protokół Dodatkowy]] z [[1977]] w artykule 47 głosi<ref>[http://www.pck.org.pl/pliki/konwencje/i_pd.pdf Protokół dodatkowy do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych Genewa, 8 czerwca 1977 r. (Dz. U. z 1992 r., nr 41, poz. 175, załącznik, art. 47)].</ref>:

Schwytany najemnik powinien być traktowany humanitarnie zgodnie z art. 75 Protokołu. Odpowiedzialność schwytanego zależy od przepisów państwa -– strony.

Identyczną definicję zawiera „Konwencja o eliminacji najemników w Afryce” z 1977 zawarta w ramach [[Organizacja Jedności Afrykańskiej|OJA]]. <ref>[http://www.icrc.org/ihl/INTRO/485?OpenDocument Convention for the Elimination of Mercenarism in Africa] {{lang|en}}.</ref>. Konwencja [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] o zwalczaniu rekrutacji, wykorzystania, finansowania i szkolenia najemników z 1989 <ref>[http://www.icrc.org/ihl/INTRO/530?OpenDocument International Convention against the Recruitment, Use, Financing and Training of Mercenaries], przekład polski w : Marian Flemming [http://www.marek-gaska.org/index.php?option=com_content&view=article&id=96:midzynarodowe-prawo-humanitarne-konfliktow-zbrojnych&catid=53:prawo-midzynarodowe&Itemid=59 ''Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych''] Warszawa 2003 {{ISBN|83-88062-89-1}} Cz. I s. 86 - 9086–90. Stronami Konwencji jest przeszło 30 państw, podczas gdy I Protokołu ponad 170. Polska podpisała Konwencję 28 grudnia 1990 bez ratyfikacji.</ref> w art. 1 powiela tę definicję (pomijając wymóg bezpośredniego udziału najemnika w konflikcie zbrojnym) poszerzając ją o ''osobę, która w jakiejkolwiek innej sytuacji została specjalnie zwerbowana w kraju lub za granicą w celu wzięcia udziału w zbiorowym akcie przemocy'' („concerted act of violence”) ''mającym na celu obalenie rządu lub w inny sposób naruszenie porządku konstytucyjnego w państwie albo naruszenie integralności terytorialnej państwa'' (a przy tym spełnia ''[[mutatis mutandis]]'' resztę wymienionych wcześniej wymogów, w tym udział w omawianym przedsięwzięciu z chęci [[zysk]]u). Zakazane są: werbowanie, finansowanie i szkolenie najemników oraz korzystanie z ich usług (art. 2), walka w charakterze najemnika lub jego udział w zbiorowym akcie przemocy (art. 3), usiłowanie popełnienia któregoś z tych czynów, współudział lub pomocnictwo (art. 4). Uczestnicy Konwencji zobowiązują się do zakazu takiej działalności (art. 5) i do współpracy w realizacji zakazu (art. 6). Państwo -– strona wedle art. 12 zobowiązane jest w razie odmowy [[ekstradycja|ekstradycji]] osądzić sprawcę zgodnie z zasadą ''aut dedere aut iudicare'' ([[Łacina|łac.]] „przekazać lub osądzić”).<ref>Rozszerza to obowiązki sformułowane w [[Konwencje haskie|V Konwencji Haskiej]] z 1907 o zachowaniu [[państwo neutralne|neutralności]], zwłaszcza art. 4 ''Na terytorium mocarstwa neutralnego nie mogą być formowane oddziały, przeznaczone do walki, ani otwieranie biur werbunkowych na korzyść wojujących stron.'' Art. 5 nakazuje takiemu państwu karać czyny, sprzeczne z neutralnością, o ile popełnione zostały na jego własnym terytorium.</ref>. Spory interpretacyjne (art. 17) rozstrzygać ma [[Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości]].

[[Kodeks karny (1997)]] w art. 141 § 1 zabrania [[obywatelstwo polskie|obywatelom polskim]] przyjmowania bez zgody właściwego organu<ref>Zgody udziela [[Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Polska)|minister spraw wewnętrznych]], po zasięgnięciu opinii Ministrów [[Ministerstwo Obrony Narodowej|Obrony Narodowej]] i [[Ministerstwo Spraw Zagranicznych (Polska)|Spraw Zagranicznych]] lub organów przez nich upoważnionych, zaś byłym żołnierzom zawodowym Minister Obrony po zasięgnięciu opinii Ministra Spraw Zagranicznych, wg art. 199 a -– 199 f ustawy o powszechnym obowiązku obrony z 1967 z późniejszymi zmianami ([http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20160001534 Dz.U. 2016 poz. 1534]).</ref> obowiązków w obcym wojsku lub w obcej organizacji wojskowej pod [[pozbawienie wolności|karą pozbawienia wolności]] od 3 miesięcy do lat 5<ref>Tak samo karany jest zaciąg do takiej służby (art. 142. § 1). Wcześniejsze przepisy od roku 1918: [https://pk.gov.pl/wp-content/uploads/2016/07/6d380c434070597ab121fd5ffb2453b0.pdf ''Udzielanie obywatelom polskim zgody na służbę w obcym wojsku lub obcej organizacji wojskowej'']. Przepisy w innych krajach: [http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf_03/i-992.pdf ''Kwestia legalności służby w Legii Cudzoziemskiej w ustawodawstwie Polski i krajów UE''].</ref>. Według § 2 ''kto przyjmuje obowiązki w zakazanej przez prawo międzynarodowe wojskowej służbie najemnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.'' Tej samej karze podlega werbujący obywateli polskich lub przebywających w Polsce [[cudzoziemiec|cudzoziemców]] do takiej służby albo kto taką służbę opłaca, organizuje, szkoli lub wykorzystuje (art. 142 § 2).

* Najemnicy dla których szczytny cel przewyższa chęć zysku -– [[Drużyna A]].

[[Kategoria:Wojska najemne|! ]]