Szara eminencja: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
+ Kamaryla Mniszcha, redakcyjne, poprawa linków |
|||
Linia 1:
{{dopracować|polonocentryzm}}
[[Plik:Pere-joseph.gif|thumb|Pierwsza szara eminencja – o. Joseph]]
'''Władza zza tronu''' – sytuacja, w której faktyczna władza znajduje się w rękach nie tego, który jest do tego powołany, tylko kogoś innego ''będącego blisko tronu'' (tzw. ''szarej eminencji''). Termin ''szara eminencja'' wywodzi się od zausznika [[Armand Jean Richelieu|kardynała Richelieu]], [[François Le Clerc du Tremblay|ojca Josepha]], [[Zakon mniszy|mnicha]], którego przez szary [[habit]] zwano właśnie „szarą eminencją”<ref name="Rzeczpospolita:Szare eminencje">[http://www.rp.pl/artykul/535226.html Rzeczpospolita:Szare eminencje].</ref>.
W obecnej [[Polska|Polsce]] rolę ''szarej eminencji'' (dawniej: ''totumfacki'') przypisywano często wielu osobom i
Wcześniej w Polsce rolę ''szarej eminencji'' przypisywano np. [[Artur Śliwiński|Arturowi Śliwińskiemu]] – „szarej eminencji” [[Józef Piłsudski|marszałka Piłsudskiego]]<ref>[http://www.opcjanaprawo.pl/index.php/2011/item/4093-%E2%80%9Eszara-eminencja%E2%80%9D-marsza%C5%82ka-pi%C5%82sudskiego Opcja na prawo:Szara eminencja].</ref>, [[Józef Retinger|Józefowi Retingerowi]] – doradcy [[Władysław Sikorski|Władysława Sikorskiego]]<ref>[http://konservat.pl/arty/art0105_1.php konservat: Retinger – Szara eminencja].</ref><ref>[http://www.palestra.pl/index.php?go=artykul&id=1252 palestra:Józef Retinger – nieznany bohater Europy].</ref>.
== Kalendarium historii polskich szarych eminencji ==
* 1100 – [[Sieciech (palatyn)|Sieciech]] – komes pałacowy, palatyn, który intrygował, wykorzystując słabość księcia [[Władysław I Herman|Władysława Hermana]]. Według [[Gall Anonim|Galla Anonima]] dążył „wszelkimi sposobami do wygubienia całego rodu” Piastów, a był przy tym związany występną miłością z drugą żoną księcia [[Judyta
* 1420 – [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniew Oleśnicki]] – wygłosił śmiałą mowę przed [[Zygmunt Luksemburski|Zygmuntem Luksemburczykiem]], zyskując przychylność [[Władysław II Jagiełło|Jagiełły]]. Zaczął mu doradzać i szybko awansował do godności biskupa krakowskiego i pierwszego w dziejach Polaka kardynała. Równie szybko stał się oponentem króla. „W swoje ręce uchwycił rządy całego państwa” – pisał historyk [[Stanisław Smolka]].
* 1471 – Filip Buonacorsi, zwany [[Filip Kallimach|Kallimachem]] – Włoch zamieszany w spisek przeciw papieżowi, który schronił się w Polsce. Prowadził w imieniu króla [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierza Jagiellończyka]] działalność polityczną jako poseł polski, stając się ekspertem w sprawach włoskich, tureckich i zapewne nie stroniąc jednocześnie od służenia interesom Wenecji. Wywierał duży wpływ na politykę wschodnią królów [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierza IV]] i [[Jan I Olbracht|Jana I]] i powierzano mu misje dyplomatyczne.
* 1488 – Prymas Polski [[Fryderyk Jagiellończyk]] – był szóstym synem i dziewiątym dzieckiem [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierza Jagiellończyka]], króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, i jego żony [[Elżbieta Rakuszanka|Elżbiety Rakuszanki]]. Kardynał, [[Biskupi gnieźnieńscy|arcybiskup gnieźnieński]] i [[prymas]] Polski, [[Biskupi krakowscy|biskup krakowski]]. Działał na rzecz objęcia tronu polskiego przez brata, [[Jan I Olbracht|Jana Olbrachta]] w 1492; w 1501 przyczynił się do wyboru kolejnego z braci, [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra]], na króla Polski, co wzmocniło unię polsko-litewską<ref>[http://www.poselska.nazwa.pl/wieczorna2/historia-nowozytna/szara-eminencja-przelomu-xv-i-xvi-wieku-kardynal-fryderyk-jagiellonczyk Poselska: Kardynał Fryderyk Jagiellonczyk].</ref>.
* 1525 – [[Marco de la Torre]] – spowiednik królewski. [[Bona Sforza]] (druga żona [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]], matka [[Zygmunt II August|Zygmunta Augusta]] i [[Anna Jagiellonka (1523–1596)|Anny Jagiellonki]]) powierzała franciszkaninowi prowadzenie polityki antyhabsburskiej.
* 1547 – [[Mikołaj Radziwiłł Czarny]] – brat stryjeczny wielkiej miłości króla Zygmunta, [[Barbara Radziwiłłówna|Barbary Radziwiłłówny]]. Po śmierci królowej (1551) stopniowo rolę tę przejęli [[Mniszchowie herbu własnego|Mniszchowie]], ród wywodzący się z Czech. Burgrabia krakowski [[Mikołaj Mniszech (1484–1553)|Mikołaj Mniszech]] i jego krewni organizowali [[Zygmunt II August|Zygmuntowi Augustowi]] rozmaite atrakcje.
* 1592 – [[Urszula Meierin]] (właśc. Urszula Gienger
* 1598
* 1646 – [[Ludwika Maria Gonzaga]] – po poślubieniu [[Jan II Kazimierz Waza|Jana Kazimierza]] wywierała bardzo duży wpływ na króla, ''za nos królem wodziła'' ([[Joachim Jerlicz]]).
* 1665 – [[Maria Kazimiera d’Arquien|Marysieńka]] – żona [[Jan III Sobieski|Jana Sobieskiego]] miała wielki wpływ na króla, który tylko w jej obecności przyjmował ambasadorów. W kwestiach finansowych króla rolę taką pełnił [[Becalel Ben Natan]]<ref>[
* po 1750 – [[Jerzy August Mniszech]], marszałek nadworny koronny, nieformalny przywódca [[Kamaryla Mniszcha|
{{wikisłownik|szara eminencja}}
Linia 26:
== Bibliografia ==
* Gall Anonim, ''Cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum'', ''[[Kronika Galla Anonima|Kronika polska (Anonima tzw. Galla)]]''.
* [[Jerzy Besala]], ''Jego wysokość szara eminencja'', „Polityka” nr 5/2014.
| |||