Zbigniew (polski książę): Różnice pomiędzy wersjami

'''Zbigniew''', właśc. '''Zbygniew'''<ref>Według prof. A. Brücknera, filologa, slawisty, historyka literatury i kultury sztuki. Za: {{cytuj książkę |nazwisko= Balzer|imię=O. |tytuł= Genealogia Piastów|wydawca=|miejsce=|rok= |strony=114|id= |isbn=}}</ref> (ur. prawdopodobnie 1070-1073, zm. 8 lipca 1113?<ref name="Spórna501">{{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna,|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=501|isbn=}} Za tą datą śmierci Zbigniewa opowiadał się również B. Snoch. Zobacz, [w:] {{cytuj książkę |nazwisko= Snoch|imię= B. |tytuł= Protoplasta książąt śląskich|wydawca=|miejsce= |rok=|strony=13|id= |isbn=}}</ref>) – [[książę]] [[Wielkopolska|Wielkopolski]], [[Mazowsze|Mazowsza]] i [[Kujawy|Kujaw]] w latach 1102–1107. Pierworodny syn księcia [[Władysław I Herman|Władysława I Hermana]] i prawdopodobnie Przecławy z rodu [[Prawdzic (herb szlachecki)|Prawdziców]]<ref>Według J. Wagilewicza, matką Zbigniewa miała być Krystyna. {{cytuj książkę |nazwisko= Balzer|imię=O. |tytuł= Genealogia Piastów|wydawca=|miejsce=|rok= |strony=107|id= |isbn=}} Dziś powszechnie przyjmuje się, że matką Zbigniewa była Przecława z rodu Prawdziców. Patrz: {{cytuj książkę |nazwisko= Nawrot (red.)|imię= A. |tytuł= Encyklopedia Historia|wydawca=|miejsce=|rok= |strony=738|id= |isbn=}}</ref>.

Zbigniew był uznawany za pochodzącego z nieprawego łoża potomka Hermana, dlatego po przyjściu na świat jego przyrodniego brata [[Bolesław III Krzywousty|Bolesława]] zwanego później Krzywoustym został prawdopodobnie przeznaczony do stanu duchownego. Pod koniec XI w., gdy faktyczną władzę w kraju sprawował [[palatyn (tytuł)|palatyn]] Władysława, [[Sieciech (palatyn)|Sieciech]], opozycja [[śląsk]]ich możnowładców porwała i sprowadziła Zbigniewa do [[Historia Polski (do 1138)#Panowanie Władysława Hermana (1079-1102)|Księstwa Polskiego]]<ref>Grodecki R., Zachorowski S., Dąbrowski J. ''Dzieje Polski średniowiecznej'', ISBN 83-7052-230-0, Kraków 1995.</ref> i wymogła na Hermanie uznanie syna za swojego następcę. W obliczu intryg Sieciecha i żony Władysława [[Judyta Maria SzwabskaSalicka|Judyty Marii]] Zbigniew porozumiał się z młodszym bratem, wraz z którym wymógł na ojcu podział państwa na dzielnice oraz wygnanie palatyna z kraju.

Po śmierci ojca Zbigniew współrządził północną częścią Księstwa na równych prawach z młodszym Bolesławem. Nie pogodził się jednak z utratą władzy zwierzchniej, gdyż nadal uważał się za prawowitego spadkobiercę ojcowizny. Szukał sojuszników przeciwko Bolesławowi. W latach 1102–1106 trwała bratobójcza wojna o dominium, w której Zbigniew poniósł porażkę i był zmuszony udać się na wygnanie do [[Historia Niemiec#Królestwo Niemieckie|Niemiec]]. Pod pretekstem przywracania władzy seniorowi w 1109 roku król niemiecki [[Henryk V Salicki|Henryk V]] najechał Księstwo Polskie, gdzie poniósł [[wojnaWojna polsko-niemiecka (1109)|klęskę pod Głogowem]].

[[Władysław I Herman]] według XV-wiecznej tradycji pojął za żonę Polkę, z niedynastycznego rodu [[Prawdzic (herb szlachecki)|Prawdziców]]. Związek ten został zawarty zgodnie z obowiązującym obyczajem słowiańskim ok. 1070 bez ślubu kościelnego<ref name="Spórna499">{{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna,|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=499|isbn=}}</ref><ref>O. Balzer nie uwzględniał matki Zbigniewa wśród małżeństw Władysława Hermana. {{cytuj książkę |nazwisko= Balzer|imię=O. |tytuł= Genealogia Piastów|wydawca=|miejsce=|rok= |strony=107|id= |isbn=}} T. Grudziński uważał, że Herman do 1080 trwał w bezżeństwie. {{cytuj książkę |nazwisko= Jasiński|imię=K. |tytuł= Rodowód pierwszych Piastów|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=164|id= |isbn=}}</ref>. Niektórzy mediewiści twierdzą, że małżeństwo, choć zawarte według obrządku dawnego, miało moc prawną. Wskazują, że dopiero pod koniec XII w. legat papieski [[Pietro Capuano (zm. 1214)|Piotr Capuano]], który przebywał w Księstwie Polskim (1197) nakazał zawieranie małżeństw w obliczu Kościoła (łac.) ''matrimonium in facie ecclesie contrahere'', jak zapisał „Rocznik krakowski”<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Żylińska|imię=J. |tytuł=Piastówny i żony Piastów|wydawca=|miejsce=Warszawa|rok=1975|strony=91|id= |isbn=}}</ref><ref>Wielu historyków uznawało matkę Zbigniewa, jako pierwszą żonę Władysława. {{cytuj książkę |nazwisko= Jasiński|imię=K. |tytuł= Rodowód pierwszych Piastów|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=164|id= |isbn=}}</ref>.

Data narodzin pierworodnego Władysława Hermana jest nieznana. Według [[Oswald Balzer|O. Balzera]] Zbigniew urodził się w pierwszej połowie lat 70. XI w. [[Gerard Labuda|G. Labuda]] uznawał datę roczną, która przypadała na 1070. [[Roman Grodecki|R. Grodecki]] przypuszczał, że przyjście na świat księcia nastąpiło w pierwszych latach po 1070, z naciskiem na 1073. [[Kazimierz Jasiński (historyk)|K. Jasiński]] ustalił natomiast cezurę czasową na lata 1070–1073<ref name=autonazwa2>{{cytuj książkę |nazwisko= Jasiński|imię=K. |tytuł= Rodowód pierwszych Piastów|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=182|id= |isbn=}}</ref>.

Legalność urodzenia Zbigniewa kwestionowano w późniejszych latach jego życia. Dla pozbycia się jego pretensji do tronu postawiono zarzut nieprawego pochodzenia ze związku z nałożnicą<ref>R. Grodecki twierdził, że miało to charakter polityczny, który był rozpowszechniany przez palatyna Sieciecha i Judytę Marię. {{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=130|isbn=}}</ref>. Mimo tego Zbigniew był wychowywany na dworze swojego ojca, ciesząc się wszelkimi względami<ref name=Trawkowski72>{{cytuj książkę|nazwisko= Trawkowski|imię= S.|tytuł= Zbigniew ''[w:] A. Garlicki (red.),'' Poczet królów i książąt polskich|miejsce=|rok=|strony=72}}</ref>. Źródła nie przekazują, kto był opiekunem (wychowawcą) pierworodnego syna księcia Władysława.

W 1080 po wygnaniu [[Bolesław II Szczodry|Bolesława Śmiałego]]<ref>Według przekazu Wincentego Kadłubka 11 kwietnia 1079 Bolesław dokonał zamachu na życie biskupa Stanisława. Przez kilkanaście miesięcy zmagał się jeszcze z rosnącą opozycją. W końcu musiał się udać na wygnanie. {{cytuj książkę|nazwisko=Gieysztor|imię=A.|tytuł=Bolesław II Szczodry ''[w:] A. Garlicki (red.),'' Poczet królów i książąt polskich|miejsce=|rok=|strony=59-6159–61}}</ref> Herman objął władzę na ziemiach książęcych. Do tego czasu miał prawdopodobnie wydzieloną dzielnicę [[Mazowsze|mazowiecką]]<ref>M.K. Barański wskazał, że Władysław mógł być namiestnikiem prowincji mazowieckiej, z uposażeniem większym niż urzędującego. Za: {{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=173-174|id=173–174|isbn=}}</ref>. Według zgodnych opinii historyków był on władcą nieudolnym, który zaprzepaścił osiągnięcia swojego starszego, wygnanego brata<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=172|id=|isbn=}}</ref>. Na przełomie lat 1080–1081 zawarł związek małżeński z [[Judyta Przemyślidka (zm. 1086)|Judytą czeską]]<ref>Z wywodu genealogicznego O. Balzera wynika, że zaślubiny nastąpiły ok. 1080. {{cytuj książkę|nazwisko=Balzer |imię=O.|tytuł=Genealogia Piastów |wydawca=|miejsce=|rok= |strony=102|id= |isbn=}}</ref><ref>Za datą ok. 1081 opowiadają się M. Spórna i P. Wierzbicki. Patrz: {{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna,|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=227|isbn=}}</ref>, córką księcia czeskiego [[Wratysław II|Wratysława II]], natomiast pierwsza (kwestionowana przez Kościół<ref name=Grodecki130>{{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=130|isbn=}}</ref>) żona została oddalona z dworu<ref name="Spórna499" />. Wyniesienie ojca (Hermana) na tron książęcy, rozstanie z matką, która została odesłana do rodziny oznaczało dla młodego Zbigniewa przyszłe odsunięcie od dziedzictwa<ref name=Trawkowski72 />. Około 1086 władzy Władysława w [[Historia Polski (do 1138)|Księstwie Polskim]] zagroziła koronacja [[Wratysław II|Wratysława II]] na króla Czech i Polski oraz zawarty sojusz tego ostatniego z [[Władcy Węgier|królem węgierskim]] [[Władysław I Święty|Władysławem I]]<ref>O. Balzer zawarł wzmiankę o koronacji Wratysława II, podając ją zapewne za ''Kosmasa Kronika Czechów'' na 15 czerwca 1086. {{cytuj książkę|nazwisko=Balzer |imię=O.|tytuł=Genealogia Piastów |wydawca=|miejsce=|rok= |strony=108|id= |isbn=}} W. Mischke, jak wielu innych mediewistów wskazywał datę koronacji Wratysława II na dzień 15 czerwca 1085. {{cytuj| url = http://www.mediewistyka.pl/wihoda.pdf| tytuł = Polska korona królów czeskich| data dostępu = 24 sierpnia 2009| autor = W. Mischke|s=11–12, 27–29|język = pl}}</ref><ref>Przekaz Kosmasa o koronacji Wratysława II na króla Polski, jest kwestionowany przez wielu historyków. Mediewiści uważają to za pomyłkę kronikarza. Zobacz więcej, [w:] {{cytuj książkę|nazwisko=Labuda|imię=G.|tytuł=Korona i infuła. Od monarchii do poliarchii|miejsce=|rok=|strony=13|isbn=}} Szczegółowy wywód nad rzekomą koronacją Wratysława II na króla Polski, przedstawił W. Mischke. Patrz: {{cytuj| url = http://www.mediewistyka.pl/wihoda.pdf| tytuł = Polska korona królów czeskich| data dostępu = 24 sierpnia 2009| autor = W. Mischke|s=11–29|język = pl}} M. Spórna i P. Wierzbicki uważają, że przekaz Kosmasa jest autentyczny. Nadanie tytułu króla polskiego Wratysławowi II wynikało z pretensji cesarza do zwierzchnictwa lennego nad Polską (lenno pośrednie, drugiego stopnia). {{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=496|isbn=}}</ref>.

Prawomocność objęcia władzy przez Hermana była kwestionowana przez zwolenników wygnanego z kraju Bolesława Szczodrego oraz jego prawowitego dziedzica – jedynego syna – [[Mieszko Bolesławowic|Mieszka Bolesławowica]]. Herman, który obawiał się utraty swej pozycji, sprowadził w 1086 z węgierskiego wygnania swojego bratanka (wraz z jego matką)<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=127-128127–128|isbn=}}</ref>. Wyznaczył mu dzielnicę krakowską i ożenił później (1088) z księżniczką ruską<ref>Wyznaczenie tej dzielnicy miało gwarantować Władysławowi utrzymanie dotychczasowego status quo. {{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna,|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=353|isbn=}}</ref><ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=178|id=|isbn=}}</ref>. Posunięcia te spowodowały, że opozycjoniści przestali kwestionować legalność władzy Hermana<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=175|id=|isbn=}}</ref>. Sytuację księcia Władysława komplikował poza tym brak dziedzicznego potomka. Pierworodny syn Zbigniew nie mógł być brany pod uwagę, ponieważ pochodził z nieuznanego przez Kościół związku<ref name=Grodecki130 />.

[[Plik:Władysław I Herman by Aleksander Lesser.PNG|thumb|150px|left|150px|Władysław I Herman, grafika [[Aleksander Lesser|Aleksandra Lessera]]]]

Po narodzeniu Bolesława Krzywoustego w 1086<ref>O. Balzer i K. Jasiński, genealodzy polscy opowiadali się za datą roczną narodzin Bolesława przypadającą na 1086. {{cytuj książkę |nazwisko= Balzer|imię=O. |tytuł= Genealogia Piastów|wydawca=|miejsce=|rok= |strony=119|id= |isbn=}} {{cytuj książkę |nazwisko= Jasiński|imię=K. |tytuł= Rodowód pierwszych Piastów|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=185-187|id= 185–187|isbn=}}</ref> sytuacja Zbigniewa uległa diametralnej zmianie. Jednak pozycja także młodszego syna Hermana była zagrożona przez Mieszka Bolesławowica, co stanowiło prawdopodobną przyczynę śmierci tego księcia (1089)<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna,|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=353|isbn=}}</ref>. Zbigniew został oddany na nauki do szkoły katedralnej w [[Kraków|Krakowie]] w 1086<ref name="Spórna499" />, gdzie kształcił się pod kuratelą księżnej wdowy [[Dobroniega Maria|Dobroniegi]]<ref>Oddanie Zbigniewa do szkoły katedralnej miało doprowadzić do odsunięcia jego od przyszłej władzy. Wpływ na to już miała księżna Judyta czeska, matka Bolesława. {{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|tom=|miejsce=|rok=|strony=22-2322–23|isbn=}}</ref>. Wiadomo, że pierwszym nauczycielem Zbigniewa był [[Otton z Bambergu|Otton]], późniejszy biskup [[Bamberg]]u. Prócz nauk [[religia|religijnych]] nauczano go tam [[dialektyka|dialektyki]], [[gramatyka|gramatyki]] i wiedzy o świecie, na podstawie m.in. dzieł [[Izydor z Sewilli|Izydora z Sewilli]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=275|id=|isbn=}}</ref>. W tym czasie pierworodny Hermana jeszcze nie przyjął drogi kapłańskiej ze względu na swój zbyt młody wiek<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Trawkowski|imię=S.|tytuł=Władysław I Herman ''[w:] A. Garlicki (red.),'' Poczet królów i książąt polskich|miejsce=|rok=|strony=67}} Encyklopedia Historia podaje informację, że Zbigniew otrzymał święcenia kapłańskie po ukończeniu nauki w Krakowie. {{cytuj książkę |nazwisko= Nawrot (red.)|imię= A. |tytuł= Encyklopedia Historia|wydawca=|miejsce=|rok= |strony=738|id= |isbn=}}</ref>.

W 1087 ojciec Zbigniewa, po przedwczesnej śmierci Judyty czeskiej, wszedł w związek małżeński z Judytą Marią<ref name="Spórna229">{{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna,|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=229|isbn=}}</ref><ref>O. Balzer datował zaślubiny na rok 1088. {{cytuj książkę|nazwisko=Balzer |imię=O.|tytuł=Genealogia Piastów |wydawca=|miejsce=|rok= |strony=115|id= |isbn=}}</ref>. Stosunek Judyty do pierworodnego syna męża był chłodny. To dzięki jej zabiegom w 1089 Władysław odesłał Zbigniewa do [[Saksonia|Saksonii]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|tom=|miejsce=|rok=|strony=22-2322–23|isbn=}}</ref>. Tenże został umieszczony w [[Opactwo w Quedlinburgu|żeńskim klasztorze w Kwedlinburgu]]<ref name=Trawkowski72 />, gdzie przeoryszą była siostra Judyty – Adelajda<ref name="Spórna229" />. Prawdopodobnie otrzymał tam święcenia kapłańskie<ref>Według niektórych mediewistów istnieje pogląd, że Zbigniew został w tym klasztorze uwięziony. Za tą hipotezą sugeruje się, że syn Hermana nie przyjął święceń kapłańskich. {{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=180|id=|isbn=}}</ref>. Fakt ten świadczy o dążeniu Władysława do pozbycia się Zbigniewa z kraju i pozbawienia go praw do [[Primogenitura|sukcesji]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Ksyk-Gąsiorowska|imię=P. |tytuł=Zbigniew, ''w: S. Szczur, K. Ożóg (red.),'' Piastowie. Leksykon biograficzny|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=72|id= |isbn=}}</ref><ref>R. Grodecki uważał, że odesłanie Zbigniewa do klasztoru nastąpiło na skutek działań Sieciecha i żony Hermana, Judyty Marii. {{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=129|isbn=}}</ref>. Pozwoliło to wyeliminować z życia politycznego dwóch pretendentów do tronu książęcego, zabezpieczyć dziedzictwo (prawowitego) małoletniego Bolesława, jak i osłabić rosnącą opozycję wobec Władysława<ref>Opozycja zgromadzona w dwóch obozach, przy Mieszku Bolesławowicu i Zbigniewie, domagała się prawnego uznania obu książąt, jako pretendentów do tronu. {{cytuj książkę|nazwisko=Szczur|imię=S.|tytuł=Historia Polski – średniowiecze|miejsce=|rok=|strony=117|isbn=}}</ref>.

W czasie pobytu Zbigniewa w kwedlinburskim klasztorze jego ojciec, książę Herman, popadł w zależność od swojego stronnika, palatyna Sieciecha. Jemu to prawdopodobnie zawdzięczał swe wyniesienie na tron<ref name=autonazwa1>{{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=128|isbn=}}</ref>. Sieciech był pierwszym opiekunem małoletniego Bolesława. W realizacji planu przejęcia władzy nad państwem palatyn pozyskał poparcie żony Hermana – Judyty Marii<ref name="Maleczyński30">{{cytuj książkę |nazwisko=Maleczyński|imię=K. |tytuł= Bolesław III Krzywousty|wydawca=|miejsce= |rok= |strony= 30|id=|isbn=}}</ref>.

W 1090 Sieciech przy użyciu dowodzonego przez siebie rycerstwa polskiego zdołał na krótko opanować i przyłączyć [[Pomorze Gdańskie]]. W ważniejszych grodach pomorskich umieszczono polskie załogi, resztę spalono w celu pozbycia się oporu. W kilka miesięcy później doszło do buntu miejscowych elit, co doprowadziło do przywrócenia stanu niezawisłości od Księstwa Polskiego<ref>S. Szczur przypuszczał, że w planach palatyna było narzucenie administracji polskiej, co miało umożliwić szybką integrację z Księstwem Polskim. {{cytuj książkę|nazwisko=Szczur|imię=S.|tytuł=Historia Polski – średniowiecze|miejsce=|rok=|strony=117-118117–118|isbn=}}</ref>. W następnym roku zorganizowana próba podporządkowania księstwu ziem Pomorza Gdańskiego nie doszła do skutku. W bitwie nad [[Wda (rzeka)|Wdą]], oraz kolejnej jesiennej wyprawie, wspomaganej przez załogi czeskie, Władysław Herman poniósł klęskę<ref name="Spórna445">{{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna,|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=445|isbn=}}</ref>.

W tym czasie polityka Księstwa Polskiego była skierowana na sprawy ruskie. Rościsławowicze nie uznawali zwierzchnictwa księcia piastowskiego prowadząc wrogą politykę (zwłaszcza Wasylko sprzymierzony z [[Połowcy|Połowcami]]) poprzez wielokrotne najazdy na państwo Hermana<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Maleczyński|imię=K. |tytuł= Bolesław III Krzywousty|wydawca=|miejsce= |rok= |strony= 26|id=|isbn=}}</ref>. Sieciech stał się rządcą kraju, bił własną monetę, a do najwyższych godności państwowych wynosił swoich popleczników<ref name=autonazwa1 /><ref name="Spórna445" />. W działalności Sieciecha niemałą rolę odgrywały ambicja, żądza władzy i chęć wzbogacenia się. Dla osiągnięcia swych celów palatyn potrafił użyć gwałtownych środków<ref name="Maleczyński30" />. Po represyjnych działaniach Sieciecha (sprzedawanie w niewolę, usuwanie z urzędów, wyroki, wygnania<ref name=Grodecki129>{{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=129|isbn=}}</ref>) nastąpiła masowa emigracja polityczna z ziem polskich do Czech<ref name="Spórna445" />.

Konsekwencją działań palatyna było zorganizowanie obozu opozycyjnego, który skierowano przeciw niemu. Opozycjoniści (spisek śląskich możnych) porwali i sprowadzili w 1093 Zbigniewa do ojczyzny<ref name=Grodecki129 /><ref>Sprowadzeniu Zbigniewa do Księstwa partycypował Brzetysław II, książę Czech. {{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=182-183|id=182–183|isbn=}}</ref>. Schronienia pierworodnemu udzielił [[kasztelan]] wrocławski Magnus<ref>Zbigniew początkowo nie miał wpływu na politykę śląskiej opozycji. {{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=182|id=|isbn=}}</ref>. Książę Władysław uznał to za jawny bunt. Na Śląsk ruszył wraz z posiłkami węgierskimi<ref name=Grodecki129 />. Rycerstwo, które opowiedziało się za Zbigniewem, doprowadziło do zerwania rokowań z Sieciechem i Hermanem. Nielojalne zachowanie się węgierskiego rycerstwa, uprowadzenie palatyna i syna księcia Władysława – Bolesława – zmusiła władcę piastowskiego do uznania Zbigniewa, jako prawowitego następcę<ref name=Grodecki129 />.

Wydany w 1093 akt [[legitymizacja|legitymizacji]] przyznawał starszemu synowi prawa pochodzenia i dziedziczenia tronu. Po ucieczce Sieciecha i Bolesława z niewoli na polecenie palatyna, zorganizowano wyprawę na Śląsk i [[Kujawy]] celem unieważnienia aktu legitymizacji. Kujawianie przyjęli pierworodnego Hermana entuzjastycznie. Z pełną determinacją stawili czoło nacierającym wojom Władysława i Sieciecha<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=183|id=|isbn=}}</ref>. Wspomagani przez siły pomorskie ponieśli klęskę w [[bitwa nad Gopłem|bitwie nad Gopłem]] w 1096. Zbigniew został uwięziony, następnie na skutek interwencji biskupów w maju 1097 lub 1099 – uwolniony<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Korczak|imię=L. |tytuł=Władysław I Herman, ''w: S. Szczur, K. Ożóg (red.),'' Piastowie. Leksykon biograficzny|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=65|id= |isbn=}}</ref><ref>Uwolnienie Zbigniewa nastąpiło przy konsekracji odbudowanej katedry gnieźnieńskiej. {{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=131|isbn=}} Wydarzenie to zwykle datowane jest za Janem Długoszem na 1 maja 1097. Jan Powierski wskazywał na datę 1 maja 1099. Patrz: {{cytuj pismo|nazwisko=Powierski|imię=J.|tytuł=Data konsekracji katedry gnieźnieńskiej (1 maja 1099) na tle sytuacji politycznej Polski, Rusi i krajów sąsiednich|czasopismo=Roczniki historyczne|rok=1994|strony=67 i nast.}}</ref>). Przywrócono mu także utracone prawa<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=131|isbn=}}</ref>.

Zamiary Sieciecha i Judyty Marii, w celu przejęcia władzy w Księstwie Polskim zostały odkryte przez Zbigniewa. Pozyskał on sprzymierzeńca w nastoletnim Bolesławie. Obaj bracia stanowczo zażądali oddania im rządów, a Herman zgodził się na podział swoich domen<ref>Według K. Maleczyńskiego, wydzielenie dzielnic synom miało nastąpić już w 1093, a faktyczny pierwszy podział księstwa w kilka lat później. {{cytuj książkę |nazwisko=Maleczyński|imię=K. |tytuł= Bolesław III Krzywousty|wydawca=|miejsce= |rok= |strony= 34-35|id=34–35|isbn=}}</ref>.

Zbigniew otrzymał [[Wielkopolska|Wielkopolskę]] (z [[Gniezno|Gnieznem]] włącznie), [[Kujawy]], [[ziemia łęczycka|ziemię łęczycką]], [[ziemia sieradzka|sieradzką]] oraz [[Mazowsze]] (z [[Płock]]iem). Bolesław natomiast [[Małopolska|Małopolskę]], [[Śląsk]], [[Ziemia Lubuskalubuska|ziemię lubuską]] z zachodnim skrawkiem [[Wielkopolska|Wielkopolski]], który sięgał po granicę pomorską<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|strony=131-132131–132}}</ref>, Sandomierskie i przypuszczalnie Lubelskie po rzekę [[Bug]] (okolice [[Brześć|Brześcia nad Bugiem]])<ref>Za ziemią sandomierską i lubelską opowiadał się K. Maleczyński. Zobacz, [w:] {{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|strony=40}}</ref>. Mazowsze wraz z siedzibą w Płocku zostało pod dalszą kontrolą Hermana, podobnie jak ważniejsze grody w dzielnicy Bolesława, tj. [[Wrocław]], [[Kraków]] i [[Sandomierz]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|strony=41}}</ref><ref>Zbigniew miał objąć władzę nad Mazowszem po śmierci Hermana. Dzielnica ta, wraz z grodami Bolesława, Wrocławiem, Krakowem i Sandomierzem, miały mu zapewnić w przyszłości kontrolę i pełną władzę nad państwem (tzw. ekspektatywa). {{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|strony=131-132131–132}}</ref><ref>Historycy przedstawiali różne opinie w kwestii podziału kraju. Według K. Maleczyńskiego wydzielenie dzielnic synom miało nastąpić już w 1093, a faktyczny pierwszy podział Księstwa w kilka lat później. Por. [z]: {{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|strony=34-3534–35}} Za datę pierwszego podziału historyk przyjmuje 1099. {{cytuj książkę|nazwisko=Wyrozumski|imię=J.|tytuł=Historia Polski do roku 1505|strony=101}} R. Grodecki przypuszcza, że pierwszy podział księstwa nastąpił za życia Władysława Hermana, w latach 1097–1098, drugi zaś po jego śmierci w 1102, na mocy arbitrażu arcybiskupa Marcina. {{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|strony=131-135131–135}} G. Labuda uważał, że do podziału państwa doszło około 1097, gdy Bolesław miał ukończone 12 lat. {{cytuj książkę|nazwisko=Labuda|imię=G.|tytuł=Korona i infuła. Od monarchii do poliarchii|strony=16, 69}} Według niego Bolesław otrzymał m.in. [[Kłodzko]] i [[Ziemia kłodzka|ziemię kłodzką]]. Por. [z]: {{cytuj książkę|nazwisko=Gładkiewicz (red.)|imię=R.|tytuł=Kłodzko: dzieje miasta|miejsce=|rok=|strony=34}}</ref>.

Podział księstwa i dopuszczenie synów Hermana do współrządów zaniepokoiło Sieciecha. Palatyn rozpoczął przygotowania do rozprawy z braćmi. Zdawał sobie sprawę, że podział kraju na dzielnice, mógł osłabić jego pozycję<ref name=Szczur120>{{cytuj książkę|nazwisko=Szczur|imię=S.|tytuł=Historia Polski – średniowiecze|miejsce=|rok=|strony=120|isbn=}}</ref>. Według historiografii niejasnym punktem była postawa Władysława Hermana, który opowiedział się za Sieciechem, a nie swoim potomstwem<ref>Wydarzenia te opisane zostały m.in. w publikacji Zdzisława S. Pietrasa, ''Bolesław Krzywousty''. Patrz: {{cytuj książkę|nazwisko=Pietras|imię=Z.S.|tytuł=Bolesław Krzywousty|miejsce=|rok=|strony=45-6045–60}}</ref>. Zbigniew wraz z Bolesławem, na wieść o zbliżającym się konflikcie, postanowili zawiązać opozycyjną koalicję. Doszło do tego na wiecu zorganizowanym we [[Wrocław]]iu, z inicjatywy możnowładcy polskiego [[Skarbimir z rodu Awdańców|Skarbimira]]. Postanowiono usunąć dotychczasowego opiekuna Bolesława, [[Wojsław Powała|Wojsława]] (powinowatego Sieciecha) oraz zorganizować wyprawę przeciw palatynowi<ref name=Szczur120 />. W 1099 pod Żarnowcem nad [[Pilica|Pilicą]] doszło do starcia zbuntowanej opozycji, z rycerstwem Hermana i Sieciecha. Koalicjanci wygrali bitwę, a książę Władysław wyraził zgodę na trwałe usunięcie Sieciecha z zajmowanego stanowiska<ref name=Szczur120 />.

W kilka miesięcy później, siły opozycji zostały skierowane w stronę [[Sieciechów (województwo mazowieckie)|Sieciechowa]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Jasienica|imię=P.|tytuł=Polska Piastów|miejsce=|rok=|strony=116|isbn=}}</ref>, gdzie ukrył się palatyn. Nieoczekiwanie książę Herman, z niewielkimi oddziałami przyszedł z pomocą obleganemu. W tej sytuacji, juniorzy postanowili pozbawić ojca władzy. Zbuntowana opozycja skierowała Zbigniewa na Mazowsze. Miał on opanować stołeczny [[Płock]], natomiast Bolesław wyruszył na południe, gdzie opanował Małopolskę<ref name="Barański185">{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=185|id=|isbn=}}</ref>. Zamiarem obu braci było otoczenie Hermana. Władysław jednak przewidział manewr synów i skierował swoje siły na [[Mazowsze]]. Do konfliktu doszło w okolicach Płocka. Herman po przegranej bitwie zobowiązał się do wygnania Sieciecha z kraju<ref name=Pietras>{{cytuj książkę|nazwisko=Pietras|imię=Z.S.|tytuł=Bolesław Krzywousty|miejsce=|rok=|strony=58}}</ref>. Do zgody między Władysławem a synami doprowadził [[Marcin (arcybiskup gnieźnieński)|abp Marcin]]<ref name="Barański185" />. Palatyn opuścił Księstwo Polskie, na przełomie roku 1100/1101<ref name=Szczur120 />. Wygnany przebywał na ziemiach niemieckich. Do kraju wrócił po kilku latach, jednak w księstwie nie odegrał już żadnej roli. Prawdopodobnie został oślepiony. Władysław Herman natomiast zmarł 4 czerwca 1102<ref name=Jasienica117>{{cytuj książkę|nazwisko=Jasienica|imię=P.|tytuł=Polska Piastów|miejsce=|rok=|strony=117|isbn=}}</ref>.

Ponowny podział Księstwa Polskiego, jaki dokonał się po śmierci Hermana stał się zapowiedzią kolejnych konfliktów. Powstały dwa odrębne organizmy państwowe, nad którymi obaj książęta: Zbigniew i Bolesław sprawowali samodzielne rządy<ref>Po stronie Zbigniewa opowiedzieli się najwyżsi polscy hierarchowie kościelni oraz rody: Prawdziców i Turzymów, natomiast po stronie Bolesława opowiedziały się rody: Awdańców, Jastrzębców, Strzemieńczyków i Łabędziów. {{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|tom=|miejsce=|rok=|strony=53-5653–56|isbn=}}</ref>. Zbigniew nad ziemiami wielkopolsko-mazowieckimi z Kujawami, Bolesław natomiast nad małopolsko-śląskimi z Sandomierskiem<ref>K. Maleczyński wskazywał również, że Bolesław otrzymał ziemie: sieradzką i łęczyńską. Zobacz, [w:] {{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|strony= 50-5150–51}}</ref>. Zdania historyków w kwestii zachowania [[Pryncypat (Polska)|pryncypatu]] przez Zbigniewa są rozbieżne<ref>S. Szczur uważał, że kwestia pryncypatu została nierozwiązana. {{cytuj książkę|nazwisko=Szczur|imię=S.|tytuł=Historia Polski – średniowiecze|strony=121}} R. Grodecki sądził, że zasada pryncypatu Zbigniewa została zachowana. Do uznania równości ze strony seniora miało dojść dopiero w 1106. {{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|strony=135-136135–136}} T. Manteuffel sądził natomiast, że Zbigniew usiłował odgrywać rolę zwierzchnika Polski. Zobacz, [w:] {{cytuj książkę|nazwisko=Manteuffel|imię=T.|tytuł=Polska wśród nowych państw Europy ''[w:] T. Manteuffel (red.),'' Polska pierwszych Piastów. Państwo, społeczeństwo, kultura|strony=34}} Inny pogląd przedstawił G. Labuda, który wskazał, że nie było utrzymanej zasady pryncypatu przez Zbigniewa, tylko zasada równości, która obowiązywała od 1102. {{cytuj książkę|nazwisko=Labuda|imię=G.|tytuł=Korona i infuła. Od monarchii do poliarchii|strony=16-1716–17}}</ref>. Sam Zbigniew natomiast, uważał się za księcia zwierzchniego całego księstwa, gdzie prawa jego były uznawane przez społeczeństwo<ref name=Grodecki135>{{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=135|isbn=}}</ref>.

W odwecie Pomorzanie kierowali akcje zbrojne przeciw Zbigniewowi. Tenże nawiązał bliższe kontakty z Czechami. Przez nawiązane stosunki, chciał wywrzeć presję i odstąpienie Bolesława od spraw pomorskich. Junior natomiast w przeciwwadze, wzmocnił swoją pozycję poprzez kontakty z [[Węgry|Węgrami]] i wschodnim sąsiadem. Mariaż Bolesława ze [[Zbysława kijowska|Zbysławą Światopełkówną]], księżniczką ruską zawarty w 1103 miał przypieczętować przymierze juniora z [[Ruś Kijowska|Rusią Kijowską]]<ref name=Szczur121>{{cytuj książkę|nazwisko=Szczur|imię=S.|tytuł=Historia Polski – średniowiecze|strony=121}}</ref>. Z zaproszenia weselnego Zbigniew nie skorzystał, widząc w małżeństwie i układzie zawartym z Rusią, zagrożenie wymierzone przeciwko niemu. Dzięki przekupstwu<ref name="Barański195">{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=195}}</ref> ściągnął na dzielnicę Bolesława najazd czeski [[Borzywoj II|Borzywoja II]]<ref>{{cytuj stronę| url = http://jaxa.blox.pl/2005/11/PANSTWO-CZESKIE-PRZEMYSLIDOW-historia-Czech-czIII1.html | tytuł = ''Państwo Czeskie Przemyślidów, Historia Czech'', cz. III. 1| data dostępu = 10 listopada 2005| autor = R. Drogi| język = pl| data dostępu = 10 listopada 2005}}</ref>. W odpowiedzi na zawarty sojusz i atak południowych sąsiadów Bolesław zorganizował dwie wyprawy na [[Morawy]]. Nie przyniosły one jednak zamierzonego skutku. Borzywoj przekupiony natomiast ogromną sumą pieniędzy, odstąpił od sojuszu ze Zbigniewem<ref name="Barański195" />. Celem sparaliżowania dalszych stosunków Zbigniewa z Pomorzanami, Bolesław zorganizował wyprawy na Pomorze: w roku 1103 (nieudana bitwa o [[Kołobrzeg]]) i w latach 1104–1105, które zakończyły się pełnym sukcesem<ref name="Spórna62">{{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna,|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=62|isbn=}}</ref>.

W 1105 książę Zbigniew zawarł porozumienie z bratem<ref name="Spórna62" />. Układ uważano za obopólny kompromis książąt, w sprawach polityki zagranicznej. Brak jednak porozumienia w kwestii polityki pomorskiej, spowodował iluzoryczność tego pokoju (''układ tyniecki'')<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|tom=|miejsce=|rok=|strony=59-6059–60|isbn=}}</ref>. Nastąpiło to w rok później, kiedy Zbigniew odmówił pomocy w walce z Pomorzanami<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=198-199198–199}}</ref>. W 1106 przy pomocy ruskich i węgierskich wojów, książę Bolesław uderzył na Zbigniewa. Rozpoczęła się wojna domowa, która miała na względzie wyeliminowanie Zbigniewa z pretensji do tronu<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=199}}</ref>. Połączone wojska bez większego problemu opanowały [[Kalisz]], [[Gniezno]], [[Spycimierz]] i [[Łęczyca|Łęczycę]]<ref name=Grodecki137>{{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=137|isbn=}}</ref>, zajmując połowę domen seniora. Krzywousty pojmał sojusznika starszego brata – [[Marcin (arcybiskup gnieźnieński)|abp gnieźnieńskiego Marcina]]<ref name="Spórna500">{{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna,|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=500|isbn=}}</ref>. Za pośrednictwem biskupa krakowskiego [[Baldwin (biskup krakowski)|Baldwina]] doszło do ugody w [[Łęczyca|Łęczycy]]<ref name=Szczur122>{{cytuj książkę|nazwisko=Szczur|imię=S.|tytuł=Historia Polski – średniowiecze|miejsce=|rok=|strony=122|isbn=}}</ref>, w której Zbigniew oficjalnie uznał Bolesława za księcia zwierzchniego całego księstwa (''dominium'') i zrzekł się na rzecz juniora Wielkopolski, Kujaw i ziemi sieradzko-łęczyckiej<ref name="Spórna500" />. Zbigniew zatrzymał Mazowsze, jako [[lenno]]<ref>Zbigniew został zrównany z prawnym stanowiskiem wielmożów polskich. {{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|tom=|miejsce=|rok=|strony=65|isbn=}}</ref>.

Zbigniew w 1107 zorganizował bunt przeciwko juniorowi, który nakazał spalić jeden z grodów – [[Kurów (powiat puławski)|Kurów]] pod [[Puławy|Puławami]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|tom=|miejsce=|rok=|strony=68|isbn=}}</ref>. Sprawiło to ponowne wystąpienie zbrojne tego ostatniego przeciwko buntownikowi. Pretekstem było również niedostarczenie przez seniora posiłków na wyprawę pomorską<ref name="Barański201">{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=201}}</ref>.

Zimą 1107/1108, dzielnica Zbigniewa (Mazowsze) została zaatakowana przez połączone siły Bolesława i wojów rusko-węgierskich. Krzywousty dążył do ostatecznej rozprawy z przyrodnim bratem, zmusił Zbigniewa do poddania, co skończyło się całkowitym jego wygnaniem z kraju. Odtąd Bolesław stał się jedynowładcą na ziemiach książęcych<ref name=Grodecki137 /><ref>{{cytuj książkę|nazwisko=P. Wierzbicki|imię=M. Spórna,|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|miejsce=|rok=|strony=63|isbn=}}</ref>. Faktyczne przejęcie władzy nastąpiło rok wcześniej (1107), gdy Zbigniew pozostawał jeszcze na Mazowszu, poddając się zależności [[Lenno|feudalnej]] wobec juniora<ref name=Szczur122 />. Senior, wraz ze swoimi stronnikami schronił się w [[Praga|Pradze]]. Znalazł tam poparcie u [[Świętopełk Przemyślida|Świętopełka]], czeskiego księcia<ref name="Barański201" />.

Działania wojenne toczyły się na [[Śląsk]]u (obrona Bytomia Odrzańskiego, [[Obrona Głogowa|Głogowa]] i Wrocławia). Dzięki heroicznej obronie śląskich grodów Henrykowi V nie udało się odnieść zwycięstwa. Bolesław Krzywousty wobec przeważających sił niemiecko-czeskich, prowadził w dalszym etapie wojnę podjazdową. Prowadzona przez juniora forma walki, stopniowo zaczęła przynosić pozytywne efekty. Ostatecznie, król Henryk V wycofał się ze Śląska. Na uwagę zasługuje fakt udziału wieśniaków w obronie grodów, co nabrało charakteru walki narodowej<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=139|isbn=}}</ref>. Źródła nie przekazują, czy Zbigniew brał bezpośredni udział w wyprawie.

W 1111 powróciła kwestia wygnanego Zbigniewa. Rok wcześniej Bolesław podjął nieudaną wyprawę zbrojną na Czechy. Mimo pogromu wojów czeskich [[bitwa nad Trutiną|nad Trutiną]] przez tylne hufce polskiego księcia, Krzywoustemu nie udało się osadzić na czeskim tronie swego pretendenta, [[Sobiesław I Przemyślida|Sobiesława I]]. W 1111 zawarty został rozejm, w myśl którego Sobiesław I powrócił do Czech, a Zbigniew do księstwa. Jeszcze w tym samym roku na mocy układu Bolesława z Henrykiem V Zbigniew został uposażony. Uposażenie składało się przypuszczalnie z ziemi sieradzkiej<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Ksyk-Gąsiorowska|imię=P. |tytuł=Zbigniew, ''[w:] S. Szczur, K. Ożóg (red.),'' Piastowie. Leksykon biograficzny|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=75|id= |isbn=}}</ref>.

Bolesław prawdopodobnie zgodził się na powrót brata na skutek nacisku stronników wygnanego w 1108 księcia, gdyż przy opisie jego powrotu Gall w swojej kronice wspomniał, że w otoczeniu Zbigniewa znajdowali się źli doradcy (do grona których mógł należeć także abp gnieźnieński Marcin<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Dalewski|imię=Z.|tytuł=Rytuał i polityka. Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem|strony=25}}</ref>). Za ich namową rościł sobie być może prawa do zwierzchności nad przydzieloną mu przez brata częścią księstwa, a w przyszłości nad swoją częścią ojcowskiego dziedzictwa. Pierwszym krokiem ku temu było zastosowanie przez Zbigniewa ceremoniału królewskiego adwentu (nienależnego mu po uznaniu Bolesława za swojego zwierzchnika w Łęczycy w 1107)<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Dalewski|imię=Z.|tytuł=Rytuał i polityka. Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem|strony=39-4039–40}}</ref>, zastrzeżonego dla władców samodzielnych. Zbigniew przybył do kraju w otoczeniu orszaku, przed którym niesiono miecz. Mogło to zostać odebrane przez panującego w kraju Bolesława, jako obraza majestatu<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Dalewski|imię=Z.|tytuł=Rytuał i polityka. Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem|strony=13, 46}}</ref> i naruszenie warunków wcześniej zawartej umowy, na mocy której Zbigniew miał poddać się w zależność wasalną od Bolesława<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Dalewski|imię=Z.|tytuł=Rytuał i polityka. Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem|strony=38}}</ref>. W konsekwencji mogło to przyczynić się do jego oślepienia<ref>Daty oślepienia Zbigniewa są sporne. Za rokiem 1110 opowiadał się Kosmas w swojej {{cytuj książkę |tytuł=Kosmasa Kronika Czechów|miejsce=Warszawa|rok=1968|strony=115}} Za rokiem 1111 opowiadali się Giesebrecht, M. Gumblowicz oraz J. Bieniak. {{cytuj książkę|nazwisko=Giesebrecht |tytuł=Wendische Geschichte aus den Jahren 780 – 1182|miejsce=|rok=|strony=176}} {{cytuj książkę|nazwisko=Gumblowicz|imię=M.|tytuł=Zur Geschichte Polens im Mittelalter. Zwei kritische Untersuchunden über die Chronik Baldwin Gallus. Aus dem Nachlass des Verfassers herausgegeben|miejsce=|rok=|strony=94}} {{cytuj książkę |nazwisko= Jasiński|imię=K. |tytuł= Rodowód pierwszych Piastów|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=182|id= |isbn=}} Za rokiem 1112 opowiadali się: O. Balzer, S. Szczur i T. Tyc. {{cytuj książkę|nazwisko=Balzer|imię=O.|tytuł=Genealogia Piastów|miejsce=|rok=|strony=117|isbn=}} {{cytuj książkę|nazwisko=Szczur|imię=S.|tytuł=Historia Polski – średniowiecze|miejsce=|rok=|strony=124|isbn=}} {{cytuj książkę |nazwisko= Tyc|imię=T.|tytuł=Zbigniew i Bolesław ''[w:] '' Arcybiskup Marcin i Gniezno|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=23|id= |isbn=}} Za przełomem lat 1112/1113 – R. Grodecki, [w:] {{cytuj książkę|nazwisko=Anonim|imię=Gall|tytuł=Kronika polska|miejsce=|rok=|strony=28-2928–29|isbn=}} M. Plezia, [w:] {{cytuj książkę|nazwisko=Anonim|imię=Gall|tytuł=Kronika polska|miejsce=|rok=|strony=38|isbn=}} Patrz również: {{cytuj| url = http://web.archive.org/web/20120411063439/http://kalendarium.polska.pl/wydarzenia/article.htm?id=244408| tytuł = Śmierć księcia Zbigniewa, oślepionego przez Bolesława Krzywoustego| data dostępu = 2 września 2009| autor = B. Kozłowski| język = pl}} Za rokiem 1113 K. Maleczyński, [w:] {{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|tom=|miejsce=|rok=|strony=70-7570–75|isbn=}}</ref>.

Za tę zbrodnię książę Bolesław został obłożony [[ekskomunika|klątwą kościelną]] przez [[Marcin (arcybiskup gnieźnieński)|abpa Marcina]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Tyc|imię=T. |tytuł=Zbigniew i Bolesław ''[w:] '' Arcybiskup Marcin i Gniezno|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=30-40|id= 30–40|isbn=}}</ref>. Zbrodnia popełniona na Zbigniewie zapoczątkowała kryzys monarchii piastowskiej, a czyn Bolesława spotkał się z potępieniem ze strony społeczeństwa. Źródła nie przekazują informacji, czy Krzywousty został wykluczony ze wspólnoty kościelnej<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Dalewski|imię=Z.|tytuł=Rytuał i polityka. Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem|strony=144}}</ref>.

Bolesław podjął prawdopodobnie decyzję o odprawieniu publicznej pokuty na skutek negatywnej reakcji społeczeństwa na oślepienie przezeń Zbigniewa. Celem jej była odbudowa nadwątlonego autorytetu panującego i zyskanie przychylności stronników brata<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Dalewski|imię=Z.|tytuł=Rytuał i polityka. Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem|strony=145}} Porównaj [z]: {{cytuj książkę|nazwisko=Maleczyński|imię=K.|tytuł=Bolesław III Krzywousty|strony=76-7776–77}}</ref>. Według przekazu [[Gall Anonim|Galla Anonima]], Bolesław po odbytej pokucie, otrzymał od Zbigniewa przebaczenie<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Anonim|imię=Gall|tytuł=Kronika polska|miejsce=|rok=|strony=159|isbn=}}</ref>.

Trudności historykom stwarza ustalenie daty śmierci księcia na skutek niejasnych zapisów źródłowych, które nie przedstawiają dziennej czy rocznej noty zgonu. K. Jasiński na łamach swej publikacji ''Rodowód pierwszych Piastów'' opowiadał się za przeżyciem oślepienia Zbigniewa, podobnie jak [[Stanisław Kętrzyński|S. Kętrzyński]], choć nie wykluczał tezy przeciwnej<ref name=autonazwa2 />. [[Janusz Bieniak|J. Bieniak]] przypuszczał natomiast, że zgon księcia nastąpił po 1114 r.<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Jasiński|imię=K. |tytuł= Rodowód pierwszych Piastów|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=183|id= |isbn=}}</ref> Interesującą wzmiankę zawiera nekrolog klasztoru benedyktyńskiego w [[Lubiń (powiat kościański)|Lubiniu]]. 8 lipca 1113 odnotowano w nim śmierć mnicha tynieckiego – brata Zbigniewa. Nekrolog ten posłużył historykom do wysnucia hipotezy, że chodzi o brata Krzywoustego. Zaznaczono jednocześnie miejsce pochówku, wskazując na klasztor benedyktynów w [[Tyniec (Kraków)|Tyńcu]]<ref name="Spórna501" />.

Dokładne poznanie organizacji wewnętrznej dzielnic zarządzanych przez Zbigniewa jest trudne do odtworzenia. Brak dokumentów z ówczesnego okresu i szczątkowe wiadomości kronikarzy sprawiają problem w poznaniu działających mechanizmów zarządzania. Przypuszcza się, że Zbigniew, podobnie jak Bolesław, posiadał dobrze zorganizowany dwór, który pełnił funkcje polityczne, ekonomiczne i administracyjne. Dwór skupiał grupy możnowładztwa, urzędników i grup służebnych. Jedni stanowili otoczenie księcia, inni sprawowali [[urzędy ziemskie|urzędy]], pozostali natomiast rolę aprowizacyjną. Zapewne istniały urzędy [[stolnik]]a, [[cześnik]]a i [[Komornik graniczny|komornika]]<ref name=Szczur149-150>{{cytuj książkę|nazwisko=Szczur|imię=S.|tytuł=Historia Polski – średniowiecze|miejsce=|rok=|strony=149-150149–150|isbn=}}</ref>. Ważną część dworu stanowiła (łac.) ''capella''. Tworzyło ją grono duchowieństwa świeckiego lub zakonnego. Pełnili oni rolę „kapelanów”. Prócz duchownej posługi na rzecz dworu uczestniczyli w prowadzeniu kancelarii państwowej<ref name=Grodecki197>{{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=197|isbn=}}</ref>. Podlegali oni kanclerzowi kancelarii książęcej. We władzach centralnych posługę swą stanowili: [[skarbnik]], [[mincerz]] i inni<ref name=Topolski141>{{cytuj książkę|nazwisko=Topolski (red.)|imię=J.|tytuł=Dzieje Polski do roku 1501|miejsce=|rok=|strony=141-142|id=141–142|isbn=}}</ref>.

Domeny zarządzane przez Zbigniewa były prawdopodobnie podzielone na [[podział administracyjny|prowincje]], a te na okręgi [[gród|grodowe]] ([[Kasztelania|kasztelanie]]). W ich obrębie pozostawały [[opole (średniowiecze)|opola]]<ref>Podział w obrębie prowincji na kasztelanie i opola, mniejsze jednostki terytorialne, przedstawił R. Grodecki, [w:] {{cytuj książkę|nazwisko=S. Zachorowski, J. Dąbrowski|imię=R. Grodecki,|tytuł=Dzieje Polski średniowiecznej|tom=I|miejsce=|rok=|strony=199|isbn=}}</ref>. Zasięg terytorialny prowincji odpowiadał późniejszym [[dzielnica historyczna|dzielnicom]]. W okresie panowania Zbigniewa utworzono w jego dzielnicach prowincje mazowiecką i wielkopolską<ref name=Szczur150>{{cytuj książkę|nazwisko=Szczur|imię=S.|tytuł=Historia Polski – średniowiecze|miejsce=|rok=|strony=150|isbn=}}</ref>. Prowincją zarządzał naczelnik (łac. ''princeps terrae'', ''comes''), Pan głównego grodu. Utrzymywał w swej mocy, zwierzchność nad naczelnikami grodowymi (łac. ''comes'')<ref name=Szczur149-150 />. Do kasztelanów (rządców grodowych) należało sprawowanie lokalnej władzy cywilnej, pobieranie świadczeń od ludności, organizowanie obrony i sprawowanie sądów. Rządcom podlegali komornicy, [[żupan (urząd)|żupani]], [[mincerz]]e, celnicy i poborcy<ref name=Topolski141 />. Wszelkie ważniejsze funkcje w księstwie sprawowali możni<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=240-250240–250}}</ref>.

Główny ciężar podatkowy spoczywał na najniższej klasie społecznej – [[Chłopi|chłopstwu]] (łac. ''heredes, rustici ducis, possesores'')<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=251}}</ref>. Do nich należało składanie określonych [[danina|danin]]: [[dziesięcina|dziesięcin]], podatku podworowego, [[podymne]]go, poradlnego, narzazu oraz służebności: stacji lub stanu, posług komunikacyjnych, łowieckich, wojskowych, stróży i danin z kar sądowych. Ponadto poddani byli zobowiązani do naprawy dróg, mostów, budowy i utrzymania grodów<ref name=Topolski141 /><ref name=Szczur152-154>{{cytuj książkę|nazwisko=Szczur|imię=S.|tytuł=Historia Polski – średniowiecze|miejsce=|rok=|strony=152-154152–154|isbn=}}</ref>.

Poza wolnymi chłopami w hierarchii społecznej spotykano chłopów służebnych (przywiązanych do miejsca zamieszkania). Odrębną grupę społeczną stanowili ludzie wolni, tzw. ''goście'' (nie posiadający własnego majątku), wojownicy (łac. ''milites gregarii''), posiadający gospodarstwa rolne i zaliczani do ludności pospolitej. Na końcu tej drabiny społecznej stali niewolni (brańcy wojenni bądź ich potomkowie). Nie różnili się od wolnych chłopów, jednak ich powinności wobec pana były większe<ref name="Barański250">{{cytuj książkę|nazwisko=Barański|imię=M.K.|tytuł=Dynastia Piastów w Polsce|miejsce=|rok=|strony=250-256250–256}}</ref>. Z uwagi na krótki okres panowania Zbigniewa i udział jedynie w nielicznych wyprawach zbrojnych, niewolni stanowili niewielki procent ogółu populacji jego dzielnicy<ref name="Barański250" />.

| colspan="2" | <small>[[Kazimierz I Odnowiciel]]<br />ur. 25 VII 1016<br />zm. 19 III 1058</small>

| colspan="2" |

| colspan="2" | <small>[[Dobroniega Maria|Dobroniega]]<br />ur. 1010–1016<br />zm. 1087</small>

| colspan="2" |

| colspan="2" | <small>NN z rodu Prawdziców?<br />ur. ?<br />zm. ?</small>

| colspan="2" |

| colspan="2" | <small>NN<br />ur. ?<br />zm. ?</small>

| style="border-right:1px black solid;" | &nbsp;

| colspan="4" style="border-bottom:1px black solid; border-right:1px black solid;" | &nbsp;

| colspan="4" style= "" | &nbsp;

| colspan="4" style="border-bottom:1px black solid; border-left:1px black solid;" | &nbsp;

| style="border-left:1px black solid;" | &nbsp;

| colspan="3" | &nbsp;

| colspan="8" style="border-left:1px black solid; border-right:1px black solid;" | &nbsp;

| colspan="3" | &nbsp;

| colspan="2" | &nbsp;

| colspan="2" | <small>[[Władysław I Herman]]<br />ur. ok. 1043<br />zm. 4 VI 1102</small>

| colspan="6" |

| colspan="2" | <small>Przecława z rodu Prawdziców ?<br />ur. ?<br />zm. ?</small>

| colspan="2" |

| colspan="3" style="border-right:1px black solid;" | &nbsp;

| colspan="8" style="border-bottom:1px black solid;" | &nbsp;

| colspan="3" style="border-left:1px black solid;" | &nbsp;

| colspan="7" style="border-right:1px black solid;" | &nbsp;

| colspan="7" | &nbsp;

| colspan="2" |

| colspan="2" |

| colspan="2" style="vertical-align:middle;" | '''Zbigniew'''<br />(ur. po 1070, zm. 8 VII 1113 ?)

| colspan="2" |

| colspan="2" |

W [[Historiografia|historiografii]] istnieje pogląd o rzekomym małżeństwie i potomstwie księcia Zbigniewa. Informacja przekazana przez ''[[Kronika wielkopolska|„KronikęKronikę wielkopolską”wielkopolską]]'' wywołuje nadal spór wśród historyków, czy faktycznie starszy przyrodni brat Bolesława Krzywoustego mógł wejść w jakikolwiek związek małżeński? Hipoteza postawiona m.in. przez [[Aleksander Gieysztor|A. Gieysztora]] i J. Bieniaka nie znalazła akceptacji u [[genealogia|genealoga]] K. Jasińskiego, który w publikacji ''Rodowód pierwszych Piastów'' stwierdził: ''teza oparta na późnym przekazie „Kroniki''Kroniki wielkopolskiej”wielkopolskiej'' raczej nie zasługuje na zaufanie''<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Jasiński|imię=K. |tytuł= Rodowód pierwszych Piastów|wydawca=|miejsce=|rok=|strony=183-184|id= 183–184|isbn=}} Zob. także s. 183-184183–184, przyp. 19.</ref>.

* ''Misterium Płockie – Bolesław Krzywousty'' – [[rapsod (utwór)|rapsod]] rycerski napisany przez [[Ludwik Hieronim Morstin|Ludwika H. Morstina]] z okazji obchodów 800. rocznicy śmierci Krzywoustego. Swoją prapremierę miał w Płocku w 2008 (a więc w 70 lat po powstaniu)<ref name=Misterium>{{cytuj stronę| url =http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/58759.html |tytuł = ''Płock. Prapremiera Misterium Płockiego – Bolesław Krzywousty'', [w:] e-teatr.pl| autor =M. Piotrowski| język = pl| data dostępu = 22 września 2009}}</ref>. Misterium wyreżyserowane zostało przez M. Pogonowskiego i P. Pawlickiego (według ich scenariusza). Zagrało w nim 60 aktorów (dla porównania w niedoszłej premierze z 1938 zagrać miało 200 aktorów). Pierwsze próby przedstawienia misterium miały już miejsce w 1985<ref name=Misterium />.

* ''Przy końcu drogi'' – [[powieść]] [[Rafał Dębski|Rafała Dębskiego]], wydana w 2006 nakładem wydawnictwa Farenheit. Opowiada o czasach panowania Władysława Hermana i o buncie jego synów przeciwko niemu i jego palatynowi Sieciechowi<ref name="Dębski">{{cytuj| url =http://www.fahrenheit.net.pl/archiwum/f58/06.html | tytuł =Jak to za Piastów mogło być | data dostępu = 23 września 2009| autor = A. Falejczyk| język = pl}}</ref>. Wydarzenia historyczne w książce przedstawione są rzetelnie. Zawarte są w niej również noty biograficzne<ref name="Dębski" />.

Jedną z najbardziej znanych grafik jest [[staloryt]] z monumentalnego dzieła [[Leonard Chodźko|Leonarda Chodźki]] i I.S. Grabowskiego, ''La Pologne, historique, littèraire, monumentale et...'', wydanego w latach 1836–1837 w [[Paryż]]u (prezentowany w infoboxie artykułu). Staloryty sztychowane były przez najwybitniejszych rytowników tamtej epoki. Autor stalorytu jest nieznany<ref>{{cytuj| url =http://books.google.pl/books?id=AzsVAAAAQAAJ&pg=RA1-PA479&lpg=RA1-PA479&dq=La+Pologne+Leonard+Chod%C5%BAko&source=bl&ots=-u_zVw93yQ&sig=ckLeFe9s-GEF42MwW8_TTag_cr0&hl=pl&ei=CInGStX8AdCz4Qa2-7HHAQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CBQQ6AEwBg#v=onepage&q=Zbigniew&f=false | tytuł = La Pologne, historique, littèraire, monumentale et...| data dostępu = 3 października 2009| autor = L. Chodźko, I.S. Grabowski | język = pl}}, s. 157.</ref>.

Znane w sztuce współczesnej są obrazy przedstawiające księcia Zbigniewa według m.in. L. Kostulskiego<ref>Zobacz obraz L. Kostelskiego ''Zbigniew'', [w:] {{cytuj| url = http://www.1109.pl/glogow/osoby| tytuł =900 lat obrony Głogowa. Postacie historyczne | data dostępu = 4 października 2009| autor = P. Łachowski | język = pl}}</ref> oraz [[Szymon Kobyliński|Sz. Kobylińskiego]]. Ten ostatni wykonał grafikę w ołówku w ramach uzupełniających portretów do ''Pocztu Królów i Książąt polskich'' [[Jan Matejko|Jana Matejki]]<ref>Zobacz obraz Sz. Kobylińskiego ''Zbigniew, syn Władysława Hermana'', [w:] {{cytuj| url = http://www.polskiedzieje.pl/galeria-historyczna/obraz-duzy-336| tytuł = Zbigniew, syn Władysława Hermana| data dostępu = 4 października 2009| autor = A. i Ł. Piernikarczyk, P. Sierechan | język = pl}}</ref>.

* {{Cytuj|autor = Zbigniew Dalewski |tytuł = Rytuał i polityka. Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem |data = 2005 |isbn = 83 88909-36-3 |miejsce = Warszawa |wydawca = Instytut Historii PAN |oclc = 69492498 }}

* {{Cytuj|tytuł = Kłodzko: dzieje miasta |data = 1998 |isbn = 83-904888-0-9 |inni = Ryszard Gładkiewicz (red.) |miejsce = Kłodzko |wydawca = MZK |oclc = 750565536 }}

* {{Cytuj|autor = [[Roman Grodecki]];; Stanisław Zachorowski; Jan Dąbrowski |tytuł = Dzieje Polski średniowiecznej |data = 1995 |isbn = 83-7052-230-0 |wolumin = I |inni = Jerzy Wyrozumski (oprac.) |miejsce = Kraków |wydawca = Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas” |oclc = 749800787 }}

* {{Cytuj|autor = [[Paweł Jasienica]]; |tytuł = Polska Piastów |data = 2007 |isbn = 978-83-7469-479-7 |miejsce = Warszawa |wydawca = Prószyński i S-ka |oclc = 169978949 }}

* {{Cytuj|autor = [[Kazimierz Jasiński (historyk)|Kazimierz Jasiński]]; |tytuł = Rodowód pierwszych Piastów |data = 2004 |isbn = 83-7063-409-5 |inni = Tomasz Jurek (przedm.) |miejsce = Poznań |wydawca = WydawWyd. PTPN |oclc = 749281671 }}

* {{Cytuj|autor = [[Gerard Labuda]]; |tytuł = Korona i infuła. Od monarchii do poliarchii |data = 1996 |isbn = 83-03-03659-9 |miejsce = Kraków |wydawca = Krajowa Agencja Wydawnicza |oclc = 233502954 }}

* {{Cytuj|autor = Bogdan Snoch |tytuł = Protoplasta książąt śląskich |data = 1985 |isbn = 83-216-0644-X 83-216-0530-3 |miejsce = Katowice |wydawca = „Śląsk”Śląsk |oclc = 830183518 }}

* {{Cytuj|autor = [[Stanisław Szczur]]; |tytuł = Historia Polski – średniowiecze |data = 2002 |isbn = 83-08-03273-7 |miejsce = Kraków |wydawca = WydawWyd. Literackie |oclc = 830373090 }}

* {{Cytuj|tytuł = Dzieje Polski do roku 1501 |data = 1993 |isbn = 83-01-08891-5 |inni = Jerzy Topolski |miejsce = Warszawa |wydawca = WydawWyd. Naukowe PWN |oclc = 830054950 }}

* Piernikarczyk Ł., [http://www.polskiedzieje.pl/art/83 ''Zbigniew, brat Bolesława Krzywoustego (1073-11121073–1112)''] {{lang|pl}}, [dostęp 2010-04-09].