|
[[Plik:Adolphe Millot oeufs-fixed.jpg|mały|Różne jaja z ''Nouveau Larousse Illustré'' (1897–1904). Klucz w [[:commons:File:Adolphe Millot oeufs-fixed.jpg|opisie ilustracji na Commons (j. fr., ang. i ros.)]]]]
[[Plik:Anatomy of an amiotic egg.svg|mały|Schemat budowy ptasiego jaja. 1. Skorupka. 2. Zewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 3. Wewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 4, 13. Chalaza. 5, 6, 12. Białko. 7. Błona żółtkowa. 8, 10, 11. Żółtko. 9. Tarczka zarodkowa. 14. Komora powietrzna. 15. Kutikula.]]
'''Jajo''' ([[Łacina|łac.]] ''ovum'') – jedna z faz rozwoju nowego osobnika u wielu gatunków [[zwierzęta|zwierząt]]. Jajo zawiera surowce odżywcze pozwalające na rozwój zarodka bez dostępu do organizmu macierzystego i zewnętrznych źródeł pożywienia oraz stosunkowo bezpieczne środowisko, ale ze względu na swoją zawartość jest również cenionym pokarmem.
Jaja składają między innymi [[owady]], [[ryby]], [[płazy]], [[gady]], [[ptaki]] i nieliczne [[ssaki]] (stekowce – [[dziobak]], [[kolczatka australijska]]).
Jaja wytwarzane są w jajnikach i dojrzewają w procesie [[oogeneza|oogenezy]], w której gromadzą informacje rozwojowe oraz zapasy substancji niezbędnych do rozwoju zarodka. W zależnie od ilości żółtka jaja dzielą się na oligolecytalne (ubogie w żółtko, np. u ssaków), mezolecytalne (o średniej jego zawartości, np. u płazów) oraz polilecytalne – bogate w żółtko, np. u ptaków.
W trakcie rozwoju zarodka zmniejsza się ilość żółtka i powiększa się komora powietrzna. Skorupka staje się cieńsza, gdyż zawarte w niej wapno wbudowywane jest w szkielet zarodka<ref>{{Cytuj książkę | odn=tak | imię=David | nazwisko=Burni | imię2=Ben | nazwisko2=Hoare | imię3=Joseph | nazwisko3=DiCostanzo | imię4=Phil | nazwisko4=Benstead | tytuł = Ptaki. Encyklopedia | rok = 2009 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | isbn = 978-83-01-15733-3 | strony = 53}}</ref>.
Wśród ptaków największe jajo składane jest przez strusia i mierzy 16 cm<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.niam.pl/pl/produkty/1309-jajo_strusie | tytuł = Jajo strusie | data dostępu = 02 października 2016}}</ref>, zaś jajo [[koliberek hawański|koliberka hawańskiego]] mierzy do 6 mm długości<ref>{{cytuj książkę | tytuł = Handbook of Birds of the World | tom = 5: Barn-Owls to Hummingbirds | autor = J. del Hoyo, A. Elliot & J. Sargatal | rok = 1999 | wydawca = Lynx Editions |miejsce=Barcelona}}</ref>. Jajo [[Lamna śledziowa|żarłacza śledziowego]] ma 22,5 cm długości.
W jajach ptasich obecne są jedynie dwa barwniki, [[oocyjanina]], odpowiadająca za barwę niebieskozieloną oraz [[protoporfiryna]], odpowiadająca za barwę rdzawoczerwoną. Niekiedy jajo nabywa kolor przez rozkładające się rośliny obecne w gnieździe<ref>{{Cytuj książkę | odn=tak | nazwisko = Baran | imię = D.| nazwisko2=Bielański|imię2=W.|nazwisko3=Martyka | imię3 = R. | nazwisko4 = Śnigórska| imię4 = K. | nazwisko5 = Walasz | imię5 = K. | autor5=K. Walasz (red.) | tytuł = Ptaki: materiały dla nauczycieli | rok = 2002 | wydawca = Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne | miejsce = Kraków | isbn = 83-918373-1-9 | strony = 46}}</ref>.
Charakterystyka jaj dla różnych grup zwierząt:
{| class="wikitable"
! Grupa
! Charakterystyka
|-
| [[bezżuchwowce]]
| [[Jajo mezolecytalne|Jaja mezolecytalne]], największe u [[śluzice|śluzic]]<ref name="h&b">{{cytuj książkę | autor = M. Hildebrand & G. Gonslow | rok = 2001 | tytuł = Analysis of Vertebrate Structure | wydawca = John Wiley & Sons | miejsce = Nowy Jork}}</ref>
|-
| [[ryby chrzęstnoszkieletowe]]
| Jaja makrolecytalne, obecna osłonka<ref name="h&b"/>
|-
| [[ryby kostnoszkieletowe]]
| Jaja makrolecytalne, małe do średnich, szczególnie duże u [[celakantokształtne|celakantokształtnych]]<ref name="r&p">{{cytuj książkę | autor = A.S. Romer & T.S. Parsons | rok = 1985 | tytuł = The Vertebrate Body | wydawca = Saunders | miejsce = Filadelfia}}</ref>
|-
| [[płazy]]
| Średniej wielkości jaja mezolecytalne<ref name="r&p"/>
|-
| [[gady]]
| Jaja makrolecytalne, obecność błon płodowych<ref>{{cytuj książkę | autor = J.R. Stewart | rok = 1997 | tytuł = Morphology and evolution of the egg of oviparous amniotes. In: S. Sumida and K. Martin (ed.) Amniote Origins-Completing the Transition to Land (1): 291–326. London: Academic Press.}}</ref>
|-
| [[ptaki]]
| Duże do bardzo dużych jaja makrolecytalne, obecne błony płodowe<ref name="h&b"/>
|-
| [[ssaki]]
| Jaja makrolecytalne u [[stekowce|stekowców]] oraz [[torbacze|torbaczy]], mikrolecytalne u [[łożyskowce|ssaków łożyskowych]]<ref name="h&b"/>
|}
Skorupy jaj cechują różnorodne kształty, od niemal okrągłych po wydłużone. Szczególnie jest to widoczne u ptaków gniazdujących na klifach, np. nurników, u których jeden koniec jaja jest zaostrzony, co zapobiega sturlaniu się jaja z klifu (zaczyna się ono obracać). Skorupy jaj u poszczególnych zwierząt różnią się znacznie grubością. U [[felsuma madagaskarska|felsumy madagaskarskiej]] (''Phelsuma madagascariensis'') ma ona grubość 0,15 mm, zaś u wymarłych [[mamutaki|mamutaków]] 3,5 mm. U dinozaurów grubość skorupy wynosiła 2,5-5 mm<ref>{{cytuj książkę | url = http://books.google.pl/books?id=9BPIRx-OpRMC&pg=PA47&lpg=PA47&dq=argentina+dinosaur+5+mm+eggshell&source=bl&ots=CcFOkNJfJT&sig=lzPnhUKHtiyeTa3BV7DbgxYm8J8&hl=pl&sa=X&ei=CLYLUo-EE4WVtQbc-IGAAw&ved=0CHMQ6AEwCQ#v=onepage&q=argentina%20dinosaur%205%20mm%20eggshell&f=false | tytuł = Dinosaur Eggs and Babies | autor = Kenneth Carpenter, Karl F. Hirsch, John R. Horner | wydawca = Cambridge University Press | rok = 1996}}</ref>. W skorupie jaja znajdują się liczne pory. Umożliwiają one wymianę gazową zarodka<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.ucmp.berkeley.edu/science/eggshell/eggshell2.php | tytuł = Eggshell morphology and structure | opublikowany = University of California Museum of Paleontology | data dostępu = 14 sierpnia 2013}}</ref>.
<gallery>
Plik:Thrachemys scripta elegans egg.JPG|Jajo [[żółw ozdobny|żółwia ozdobnego]]
Plik:Song Thrush (Turdus philomelos) - 5 eggs in nest.jpg|Jaja [[drozd śpiewak|drozda śpiewaka]]
Plik:Picus viridis eggs.JPG|Jaja [[dzięcioł zielony|dzięcioła zielonego]]
Plik:Spinomantis fimbriatus02.jpg|Skrzek ''[[Spinomantis fimbriatus]]''
Plik:PortJacksonShark'sEgg20050417c.JPG|Jajo rekina [[rogatek australijski|rogatka australijskiego]]
Plik:LotaLotaEggsEyes.JPG|Ikra [[miętus pospolity|miętusa pospolitego]]
</gallery>
== Zobacz też ==
{{Commons|Egg}}
{{wikisłownik|jajo}}
* [[komórka jajowa]]
* [[jajko (kulinaria)]]
* [[jajko w kulturze]]
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę | autor = wielu autorów | tytuł = Encyklopedia Powszechna PWN | tom = 2. G-M | strony = 321 | rok = 1974 | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe}}
{{Kontrola autorytatywna}}
| 