Jan Gamarnik: Różnice pomiędzy wersjami

'''Jan Gamarnik''', [[język rosyjski|ros.]] ''Ян Борисович Гамарник'', [[Język białoruski|biał.]] ''Ян Гамарнік'' (ur. {{data|1894-6-14}} w [[Żytomierz]]u, zm. [[31 maja]] [[1937]] w [[Moskwa|Moskwie]]) – rosyjski [[komunizm|działacz komunistyczny]], przewodniczący [[politruk|Zarządu Politycznego]] Armii Czerwonej i ludowy wicekomisarz obrony (1930-1937),. ofiaraZagrożony aresztowaniem w związku z tzw. [[Sprawa Tuchaczewskiego|sprawy Tuchaczewskiego]], popełnił [[samobójstwo]].

Urodził się w urzędniczej żydowskiej<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Гамарник Ян Борисович |data dostępu = 2018-02-20 |opublikowany = www.hrono.ru |url = http://www.hrono.ru/biograf/bio_g/gamarnik_jan.php}}</ref><ref name=":3">{{Cytuj |autor = Андрей Сидорчик |tytuł = Посмертный «враг народа». Последний выбор Яна Гамарника |data = 2019-06-01 |data dostępu = 2019-06-04 |opublikowany = www.aif.ru |url = http://www.aif.ru/society/history/posmertnyy_vrag_naroda_posledniy_vybor_yana_gamarnika}}</ref> rodzinie [[Żytomierz|żytomierskiej]] jako Jakоw Сudikowicz Gamarnik<ref>{{ros.|Горлов, Василий Михайлович. [http://search.rsl.ru/ru/catalog/record/8127 Военно-политическая деятельность Я.&nbsp;Б.&nbsp;Гамарника (1917—1937 гг.)] : автореферат дис. … кандидата исторических наук : 07.00.01 / Военно-полит. акад. им. В. И. Ленина.&nbsp;— Москва, 1990.&nbsp;— 23 с.}}</ref><ref>[[Zachar Szybieka]] pisze z kolei w książce ''„Historia Białorusi 1795-2000”'' o austriackich korzeniach rodziny Gamarnika, zob. Szybieka Zachar, ''„Historia Białorusi 1795-2000”'', [[Lublin]] 2002, {{ISBN|83-85854-74-6}}.</ref>. W dzieciństwie przeniósł się razem z rodziną do Odessy i tam ukończył gimnazjum. Od piętnastego roku życia zmuszony był utrzymywać się samodzielnie, zaś jako siedemnastolatek zainteresował się [[Marksizm|marksizmem]]<ref name=":0" />. W 1913 r. pracował w [[Malin (obwód żytomierski)|Malinie]] jako prywatny korepetytor. Rok później rozpoczął studia w Instytucie Psychoneurologicznym w [[Petersburg]]u (''„Петербургский психоневрологический институт”''), jednak po roku przeniósł się na studia prawnicze na Uniwersytecie św. Włodzimierza w Kijowie. Tam poznał komunistycznych działaczy [[Mykoła Skrypnyk|MykołyMykołę Skrypnyka]] i [[Stanisław Kosior|Stanisława Kosiora]]; pod ich wpływem wstąpił w 1916 roku do [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|SDPRR(b)]]. Prowadził agitację w kijowskich zakładach „Arsenał”<ref name=":0" />.

W okresie, gdy ziemie ukraińskie znajdowały się pod kontrolą Niemiec, prowadził działalność polityczną w podziemiu, na południu Ukrainy, w regionie [[Taganrog|Taganrogu]] i na Krymie<ref>{{Cytuj |autor = Tatiana Bykowa |tytuł = ОРГАНІЗАЦІЯ КРИМСЬКОЇ СОЦІАЛІСТИЧНОЇ РАДЯНСЬКОЇ РЕСПУБЛІКИ У 1919 р. |data = |data dostępu = 2019-01-01 |opublikowany = history.org.ua |url = http://history.org.ua/JournALL/pro/13/5.pdf}}</ref>, występując przeciwko Niemcom i wspieranym przez nich [[Państwo Ukraińskie (hetmanat)|marionetkowym rządom ukraińskim]]. Na przełomie r. 1918 i 1919 przygotowywał w [[Charków|Charkowie]] powstanie przeciwko [[Dyrektoriat (Ukraina)|Dyrektoriatowi]]<ref name=":0" />. [[Powstanie w Charkowie (1919)|Powstanie]] to zakończyło się powodzeniem, skłaniając jednostki Frontu Południowego Armii Czerwonej pod dowództwem [[Władimir Antonow-Owsiejenko|Władimira Antonowa-Owsiejenki]] do [[Interwencja radziecka na Ukrainie (1919)|przyspieszenia marszu na miasto]] - Charków znalazł się pod ich kontrolą 3 stycznia 1919 r.<ref>J. D. Smele, ''The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World'', Hurst&Company, London 2015, ​{{ISBN|978-1-84904-721-0}}​, s. 101.</ref> Po [[Operacja odesko-mikołajowska|zajęciu Odessy]] dalszą działalność partyjną prowadził w tym właśnie mieście. W sierpniu 1919 r. był członkiem rady obrony Odessy, która nie zdołała zapobiec [[Operacja odeska (1919)|zdobyciu portu i miasta]] przez [[Siły Zbrojne Południa Rosji]]. Po opuszczeniu Odessy wszedł do rady rewolucyjno-wojskowej Południowej Grupy Wojsk [[12 Armia (RFSRR)|12 Armii]], dowodzonej przez [[Iona Jakir|Ionę Jakira]]<ref name=":0" />, z którą dotarł z rejonu [[Podilśk|Birzuli]] i [[Perwomajsk (obwód mikołajowski)|Golty]] w rejon [[Żytomierz|Żytomierza]], a następnie Kijowa<ref name=":02">''[http://www.hrono.ru/biograf/bio_ya/jakir_ie.php Якир Иона Эммануилович]''</ref>. Następnie był komisarzem [[58 Dywizja Strzelecka (ZSRR)|58 dywizji strzeleckiej]] (wchodzącej w skład Grupy Południowej). W lutym 1920 r., po zwycięstwie Armii Czerwonej nad Armią Ochotniczą, został skierowany do pracy partyjnej najpierw w Odessie, a następnie w Kijowie<ref name=":0" />.

W 1929 r. objął stanowisko przewodniczącego Zarządu Politycznego Armii Czerwonej, zasiadał w Radzie Rewolucyjno-Wojskowej i był redaktorem naczelnym pisma "[[Krasnaja Zwiezda]]” (1929-1937)<ref name=":0" />. W 1930 r. mianowano go zastępcą ludowego komisarza spraw wojskowych i morskich, od 1934 - komisarza obrony. Wspierał działania [[Michaił Tuchaczewski|Michaiła Tuchaczewskiego]] na rzecz modernizacji Armii Czerwonej<ref name=":0" />. Usuwał z podległych sobie struktur "dawnychosoby, które podczas wojny domowej przez pewien czas popierały białych", aprobował dokonywane przez NKWD aresztowania służących w wojsku radzieckim byłych carskich oficerów<ref name=":0" />. Skład osobowy Zarządu Politycznego ukształtował całkowicie według własnego uznania, cieszył się w wojsku niepodważalnym autorytetem<ref>P. Wieczorkiewicz, ''Łańcuch śmierci'', s. 91.</ref>.

20 maja 1937 r., w przededniu rozpoczęcia [[CzystkiWielki stalinowskieterror w Armii Czerwonej(ZSRR)|masowej czystki w Armii Czerwonej]], Jan Gamarnik został pozbawiony stanowiska i mianowany członkiem Rady Wojennej Środkowoazjatyckiego Okręgu Wojskowego. Kilka dni później miały miejsce aresztowania wysokich rangą dowódców, którzy mieli w połowie czerwca stanąć przed sądem w [[Sprawa Tuchaczewskiego|pokazowym procesie]] (Michaiła Tuchaczewskiego, Iony Jakira, [[Ijeronim Uborewicz|Ijeronima Uborewicza]], [[Boris Feldman|Borisa Feldmana]], [[Robert Ejdeman|Roberta Ejdemana]], [[August Kork|Awgusta Korka]])<ref name=":1">P. Wieczorkiewicz, ''Łańcuch śmierci'', s. 66-67.</ref>. Gamarnik wcześniej wspólnie z Jakirem i [[Iwan Dubowoj|Iwanem Dubowojem]], starał się bronić Tuchaczewskiego przed aresztowaniem<ref>P. Wieczorkiewicz, ''Łańcuch śmierci,'' s. 44. </ref> a nadto wstawiał się również za aresztowanym wiosną 1937 r. [[Komkor|komkorem]] [[Ilja Garkawy|Ilją Garkawym]]<ref>P. Wieczorkiewicz, ''Łańcuch śmierci'', s. 61.</ref>. W związku z tym przewidywał, że również zostanie uwięziony<ref name=":1" />. 30 maja Politbiuro podjęło decyzję o odsunięciu go od pracy w Komisariacie Obrony z powodu "związków z uczestnikami faszystowskiego spisku wojskowego". Ciężko chory na cukrzycę Gamarnik 31 maja zastrzelił się w swoim domu<ref name=":3" />. Według Pawła Wieczorkiewicza wersja o samobójstwie Gamarnika nie jest całkowicie pewna i główny komisarz polityczny Armii Czerwonej mógł zostać zamordowany<ref name=":2">P. Wieczorkiewicz, ''Łańcuch śmierci'', s. 67.</ref>.