Henryk Mandelbaum
Henryk Mandelbaum (ur. 15 grudnia 1922 w Olkuszu, zm. 17 czerwca 2008 w Bytomiu) – jeden z bezpośrednich świadków buntu Sonderkommando w KL Auschwitz, uciekinier z „marszu śmierci”.
 Henryk Mandelbaum (z lewej) 2 kwietnia 2008 roku. Z prawej tłumacz | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
funkcjonariusz PUBP, taksówkarz |
Życiorys edytuj
Aresztowany w kwietniu 1944 w Będzinie. 10 kwietnia 1944 został wysłany do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, gdzie oznaczono go numerem 181970. Po odbyciu kwarantanny skierowany do Sonderkommando – specjalnej grupy roboczej, która składała się w większości z więźniów narodowości żydowskiej, zajmującej się paleniem zwłok w krematoriach. Pracował w dwóch krematoriach w Birkenau. Był bezpośrednim świadkiem akcji zagłady około 400 tysięcy Żydów pochodzących z Węgier w komorach gazowych latem 1944.
Nie brał bezpośredniego udziału w wydarzeniach z 7 października 1944 w krematorium IV, gdyż tego dnia pracował w innym krematorium. Dzięki temu udało mu się uniknąć rozstrzelania. Dotrwał do ewakuacji obozu w styczniu 1945. Wyruszył z obozu Auschwitz-Birkenau do Wodzisławia Śląskiego w tzw. marszu śmierci, a w okolicach Jastrzębia-Zdroju udało mu się zbiec[1]. Następnie ukrywał się w Nowej Wsi[1][2].
Po wojnie funkcjonariusz Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP) w Będzinie w latach 1945-48. Przez 16 lat kierownik oddziału przedsiębiorstwa handlowego, a w latach późniejszych hodowca lisów. Od 1972 rencista, następnie przez 15 lat kierowca taksówki bagażowej.
Jako najdłużej żyjący z polskich więźniów Sonderkommando był świadkiem zagłady dokonywanej przez Niemców w komorach gazowych na Żydach, kierowanych tam z rampy wyładowczej po selekcji bezpośrednio po przybyciu do obozu, oraz na więźniach KL Auschwitz.
Podczas wizyty Benedykta XVI w Oświęcimiu 28 maja 2006 r. stał w szeregu byłych więźniów. Jako jedyny nie tylko uścisnął rękę Josephowi Ratzingerowi, ale ucałował się z nim w oba policzki[3].
Mieszkał w Gliwicach. W ostatnich dniach życia przeszedł operację w bytomskim szpitalu, gdzie zmarł. Został pochowany na cmentarzu Centralnym w Gliwicach 19 czerwca 2008[4]. Miał jednego syna.
Filmy edytuj
- Byłem w Sonderkommando, reż. Andrzej Gajewski, 1991[5].
- Anus Mundi, reż. Wojciech Królikowski, 2007.
- The Living Dead of Auschwitz: Sonderkommando, 2009[6].
Przypisy edytuj
- ↑ a b J. Lachendro, Ucieczki więźniów KL Auschwitz w czasie marszu śmierci. Pomoc mieszkańców Śląska dla uciekinierów, [w:] "Kierunek Loslau", Wodzisław Śląski 2016, s. 87-88.
- ↑ Henryk Mandelbaum, Ja z krematorium Auschwitz : rozmowa z Henrykiem Mandelbaumem byłym więźniem Sonderkommando w KL Auschwitz, Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2017, ISBN 978-83-7704-233-5, OCLC 1036500499 [dostęp 2023-01-27].
- ↑ „A German Pope Confronts the Nazi Past at Auschwitz”, „New York Times”, 29 maja 2006.
- ↑ Pogrzeb Henryka Mandelbaum [online], 19 czerwca 2008 [dostęp 2008-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2008-06-25] (pol.).
- ↑ filmpolski.pl: BYŁEM W SONDERKOMMANDO.
- ↑ The Living Dead of Auschwitz: Sonderkommando [online], historychannel.com.au [zarchiwizowane z adresu 2012-09-18] (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- „Co widziały moje oczy”, Barbara Gruszka-Zych, Gość Niedzielny, 25 kwietnia 2008.
- Józef Krzyk, Ostatni żywy z odbytnicy świata, gazeta.pl, 30 stycznia 2007 [dostęp: 17 czerwca 2015].