Zamek Tenczyn: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
kod mapy |
→Historia zamku: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 40:
Pierwsza wzmianka dotycząca okolic zamku Tenczyn, datowana jest na 24 września 1308 r. Wówczas [[Władysław I Łokietek|Władysław Łokietek]] z oddziałem rycerstwa przebywający w lasach ''in Thanczin'' wydał dokument dla klasztoru o. [[cystersi|cystersów]] w [[Sulejów|Sulejowie]]. Przyjmuje się, że pierwszy zamek (drewniany) zbudował około 1319 r. kasztelan krakowski Nawój z Morawicy. Wzniósł on największą na zamku [[wieża|wieżę]], zwaną do dziś „Wieżą Nawojową”. Właściwym twórcą zamku murowanego był syn Nawoja, Jędrzej (Andrzej<ref>{{odn|Stępowski|2014|ref=nie|s=11}}</ref>), [[Wojewodowie krakowscy|wojewoda krakowski]] i [[Wojewodowie sandomierscy|sandomierski]]. Na najwyższej, północno-wschodniej części wzgórza, wzniósł dalszy fragment zamku, w którym mieszkał i zmarł w 1368 r. On także pierwszy przyjął nazwisko Tęczyński. Syn Jędrzeja, Jaśko, odnowił i znacznie rozbudował zamek, a także założył [[kaplica|kaplicę]]. Z tego okresu pochodzi pierwsza odnotowana w dokumentach historycznych wzmianka dotycząca bezpośrednio zamku. [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]] więził w nim niektórych ważniejszych [[jeniec wojenny|jeńców]] [[Zakon krzyżacki|krzyżackich]], wziętych do niewoli w czasie [[Bitwa pod Grunwaldem|bitwy pod Grunwaldem]].
W krótkim czasie ród Tęczyńskich doszedł do wielkiego znaczenia. W posiadaniu Tęczyńskich było 45 miejscowości, w tym 15 w pobliżu zamku. Około połowy XVI w. często na zamku bywali: [[Mikołaj Rej]] z [[Nagłowice|Nagłowic]], [[Jan Kochanowski]], [[Piotr Kochanowski (1566–1620)|Piotr Kochanowski]] oraz inne ważne postaci polskiego [[Renesans|odrodzenia]]. Do połowy XVI w. wygląd zamku nie ulegał większym zmianom. W tym okresie znajdowały się przy nim: [[folwark]], łaźnia, [[browar]] ze [[słód|słodownią]] i dom praczek. W 1570 r. [[kasztelan]] wojnicki, podkomorzy wielki koronny [[Jan Tęczyński (zm. 1593)|Jan Tęczyński]] „wielkim kosztem zmurował prawie znowa zamek na Tenczynie” – pisał [[Bartosz Paprocki]] w ''[[Herby rycerstwa polskiego|Herbach rycerstwa polskiego]]''. Zamek posiadał trzy skrzydła, otwarte ku zachodowi, ozdobione renesansowymi [[attyka (architektura)|attykami]], [[gzyms]]ami i [[krużganek|krużgankami]]. Rozbudowa ciągnęła się do początku XVII w. Zamek wraz z [[podgrodzie]]m został otoczony [[mur kurtynowy|murem kurtynowym]], od północy wzmocniono go [[basteja|basteją]] wjazdową ([[barbakan]]em), a od południa dwiema pięciokątnymi bastejami. Pod zamkiem rozciągały się ogrody (od północy) i winnice (od zachodu i południa). Ostatnią dużą inwestycją na zamku była gruntowna przebudowa [[kaplica|kaplicy]] zamkowej, dokonana w początkach XVII w. przez Agnieszkę z Tęczyńskich Firlejową, późniejszą fundatorkę [[Klasztor w Czernej|klasztoru o. karmelitów bosych w Czernej]]. W 1637 r. zmarł wojewoda krakowski [[Jan Magnus Tęczyński]], ostatni przedstawiciel rodu. Jego jedyna córka Izabela wyszła za mąż za [[Łukasz Opaliński młodszy|Łukasza Opalińskiego]]. W 1655 r. [[marszałek wielki koronny]] [[Jerzy Sebastian Lubomirski|Jerzy Lubomirski]], ustępując przed [[Potop szwedzki|Szwedami]], ukrył skarbiec koronny w [[Lubowla (Słowacja)|Starej Lubowli]] na [[Spisz]]u, ale rozpuścił fałszywą wieść, że skarbiec znajduje się na Tenczynie.
Na początku XVIII w. dobra tęczyńskie przeszły [[Relacja rodzinna#Linia prosta pokrewieństwa|po kądzieli]] w ręce [[Adam Mikołaj Sieniawski|Adama Sieniawskiego]], tą samą drogą uzyskał je [[Wojewoda ruski|wojewoda ziem ruskich]], książę [[August Czartoryski]] i z kolei jego córka [[Izabela Lubomirska]]. Po [[potop szwedzki|potopie szwedzkim]] zamek został w większej części odbudowany i częściowo zamieszkany. W 1748<ref>{{odn|Stępowski|2014|ref=nie|s=50}}</ref>/1768 r. uległ pożarowi w wyniku uderzenia pioruna i od tego czasu popadał w coraz większą ruinę. W 1783 r. prochy ostatniego z Tęczyńskich, Jana, przeniesiono z kaplicy zamkowej do nowego grobu w [[Kościół św. Katarzyny w Tenczynku|kościele św. Katarzyny]] w [[Tenczynek|Tenczynku]]. Od 1816 r. zamek stał się własnością [[Potoccy herbu Pilawa|Potockich]] i pozostał w ich rękach do wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w 1939 r. Na początku XXI w. zamek popadał w coraz większą ruinę w związku ze sporami kompetencyjnymi między różnymi szczeblami administracji publicznej. W 2008 r. powstało obywatelskie Stowarzyszenie „Ratuj Tenczyn”, mające na celu nagłośnienie sytuacji ruin zamku oraz zmuszenie władz lokalnych i centralnych do wywiązywania się z obowiązku ochrony zabytku<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.ratujtenczyn.org.pl/onas.html |tytuł=Stowarzyszenie „Ratuj Tenczyn”}}</ref>. W 2009 r. wydana została decyzja w sprawie unieważnienia decyzji o odebraniu zamku rodzinie Potockich w ramach [[Reforma rolna w Polsce (1944)|reformy rolnej w 1944 r.]], jej wykonanie zostało jednak wstrzymane<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/2740810,gmina-wciaz-nie-wie-czy-ratowac-maly-wawel,id,t.html |tytuł=Gmina wciąż nie wie, czy ratować „Mały Wawel” |data=2010 |opublikowany=[[Dziennik Polski]]}}</ref>. W 2009 r. z uwagi na zły stan techniczny zamek został zamknięty dla zwiedzających. W 2010 r. gmina, będąca administratorem zamku, uzyskała środki i rozpoczęła zabezpieczanie ruin<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/2811372,ruiny-bezpieczniejsze,id,t.html |tytuł=Ruiny bezpieczniejsze |data=2010 |opublikowany=[[Dziennik Polski]]}}</ref>. Dzięki pracom zabezpieczającym proces niszczenia ruin udało się zastopować. W lutym 2014 r. spadkobiercy rodziny Potockich wywalczyli w sądzie odmowę użytkowania zamku Tenczyn przez gminę<ref>[http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/3348249,negocjacje-wokol-zamku-tenczyn,id,t.html Negocjacje wokół Zamku Tenczyn (2014)].</ref>. W lipcu 2016 r. ruiny zamku zostały ponownie otwarte dla zwiedzających<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.ratujtenczyn.org.pl/Teczyn_bedzie_otwarty_dla_zwiedzajacych_od_dwudziestego_trzeciego_lipca.html|tytuł=Tenczyn będzie otwarty dla zwiedzających od 23 lipca|data=2016-07-22 |opublikowany=Ratuj Tenczyn}}</ref>.
| |||