Wikipedia

Kadzidło (województwo mazowieckie): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
(Pokaż wszystkie zmiany oczekujące na przejrzenie)
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: dodanie daty do szablonu kiedy na podstawie edycji Specjalna:Diff/71395595
Bonvol (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
10 860 edycji
Znacznik: Edytor kodu źródłowego 2017
Linia 10:
|miejscowość podstawowa =
|wysokość =
|liczba ludności = 42794293{{r|lud}}
|rok = 2020-12-312021
|strefa numeracyjna = 29
|kod pocztowy = 07-420{{r|poczta}}
Linia 23:
}}
[[Plik:Kadzidło (powiat ostrołęcki).jpeg|mały|Kadzidło]]
'''Kadzidło''' (niem. ''Weihrauchstadt'') – [[wieś]] [[Kurpie Zielone|kurpiowska]]<ref name="SgKP" /> w [[Polska|Polsce]] o charakterze zabudowy typu miejskiego położona w [[województwo mazowieckie|województwie mazowieckim]], w [[powiat ostrołęcki|powiecie ostrołęckim]], w [[Kadzidło (gmina)|gminie Kadzidło]]{{r|teryt|roz}}. Leży przy [[Drogi krajowe w Polsce|drodze krajowej]] nr {{AS-droga|K|53}}<ref name="WZKOstrołęka1995" /><ref name="Darmochwał2014" />.
 
== Położenie ==
Kadzidło położone jest na [[Równina Kurpiowska|Równinie Kurpiowskiej]], w sercu [[Puszcza Zielona|Puszczy Zielonej]], rozciągającej się w północno-wschodniej części [[Nizina Mazowiecka|Niziny Mazowieckiej]], nad [[Narew|Narwią]] i jej dopływami ([[Szkwa]], [[Rozoga]])<ref name="WZKOstrołęka1995" />. Rozoga przepływa ok. 3 km na północny zachód od Kadzidła<ref name="WZKOstrołęka1995" />.
 
=== Podział administracyjny ===
Linia 44:
 
== Historia ==
Nie wiadomo dokładnie, w którym roku Kadzidło powstało, niemniej jednak w aktach bartnych z lat 1673–1683 miejscowość ta już występowała<ref>L. Krzywicki, ''Kurpie'', [w:] ''Dzieła'', t. 6, Warszawa 1962, s. 520.</ref>, co wskazywałoby, iż powstała na skutek wielkiego ruchu kolonizacyjnego, jaki miał miejsce po [[potop szwedzki|potopie szwedzkim]] na terenie całej Puszczy Zielonej. Oficjalnie za rok powstanie Kadzidła podaje się rok 1740, w którym to starosta ostrołęcki [[Jan Małachowski (kanclerz wielki koronny)|Jan Małachowski]] wybudował pierwszy drewniany kościół<ref name="SgKP" />. Pierwszym proboszczem został ks. Idzi Długołęcki.

W 1829 Kadzidło liczyło 91 dymów (domostw) z 515 mieszkańcami<ref name="SgKP" />. Przed 1882 zanotowano 116 domostw<ref name="SgKP" />.

W roku 1886 ks. proboszcz [[Konstanty Rejchel]] rozpoczął budowę obecnego kościoła w Kadzidle. W 1887 roku dzięki staraniu [[Krasińscy herbu Ślepowron|Krasińskich]] powstała fabryczka guzików wytwarzanych z rogu, kości i masy perłowej<ref name="WZKOstrołęka1995" /><ref name="Darmochwał2014" />. Innym źródłem dochodów, poza rolnictwem, było rozpowszechnione wówczas na dużą skalę rękodzielnictwo tkackie<ref name="WZKOstrołęka1995" /><ref name="Darmochwał2014" />.
 
Według [[Pierwszy Powszechny Spis Ludności|Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku]] wieś zamieszkiwało 915 osób, 778 było wyznania rzymskokatolickiego, 3 [[Mariawityzm|mariawickiego]] a 133 mojżeszowego. Jednocześnie 781 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 133 żydowską, a 1 rosyjską. Było tu 141 budynków mieszkalnych<ref name=":022222">{{Cytuj |autor = |tytuł = Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. |data = 1924 |wolumin = T. 5, województwo białostockie |s = 47}}</ref>. Miejscowość należała do miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Podlegała pod Sąd Grodzki w Myszyńcu i Okręgowy w Łomży. Mieścił się tu urząd pocztowy, obsługujący całą ówczesną gminę<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych |data = 1933 |miejsce = Przemyśl, Warszawa |s = 647}}</ref>.
 
Podczas [[Kampania wrześniowa|agresji niemieckiej]] między 1 a 3 września 1939 roku wieś była areną walk z najeźdźcą<ref name="WZKOstrołęka1995" /><ref name="Darmochwał2014" />. 2 września 1939 r.roku [[1. Brygada Kawalerii (III Rzesza)|1 Brygada Kawalerii]] [[3 Armia (III Rzesza)|3. Armii WermachtuWehrmachtu]] toczyła walki o Kadzidło. W prywatnym dzienniku wojennym pierwszego oficera Sztabu Generalnego można znaleźć następujące wzmianki: „Wielu żołnierzy ukryło się w domach i teraz strzela z tyłu” oraz, że „[miejscowość] została podpalona z wściekłości za tę zdradzieckość”<ref name=":0Böhler2009s44">{{Cytuj książkę |autor = [[Jochen Böhler]] |tytuł = Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce: wrzesień 1939, wojna totalna |inni = tł. P. Pieńkowska-Wiederkehr |miejsce = Kraków |data = 2009 |strony = 44 |isbn = 978-83-240-1225-1}}</ref>. Tego typu założenia wynikały z faktu, że Niemcy jeszcze przed zaatakowaniem Polski byli przekonani, że ludność cywilna będzie brała aktywny udział w walkach<ref name=":0Böhler2009s44" />.
 
Po wycofaniu się wojsk polskich wieś znalazła się pod okupacją niemiecką. W okresie od września 1939 do stycznia 1945 wchodziła w skład [[Landkreis Scharfenwiese]], [[Rejencja ciechanowska|rejencji ciechanowskiej]] [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]] [[III Rzesza|III Rzeszy]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Scharfenwiese/Ostrolenka |data dostępu = 2020-05-05 |opublikowany = www.territorial.de |url = http://www.territorial.de/ostp/scharfen/scharfen.htm}}</ref>.
Linia 56 ⟶ 60:
Po wojnie następował proces odbudowy kultury [[Kurpie|kurpiowskiej]]. Bardzo ważną w tym rolę odegrał ówczesny proboszcz parafii Kadzidło, ks. [[Mieczysław Mieszko]]<ref>Edward Anuszkiewicz, Stanisław Pajka, ''[http://mazowsze.hist.pl/article.php?id=23245 Ks. kanonik Mikołaj Mieczysław Mieszko (1892–1961)]'', „Zeszyty Naukowe OTN”, z. 7, 1993, s. 294–296.</ref>.
 
Od czasów ks. Mieszki, Kadzidło znacząco się zmieniło, w bardzo szybkim tempie następował proces rozwoju, oddano do użytku kilka nowych instytucji, m.in. nowy budynek urzędu gminy z filią PKO BP, Zespół Szkół Powiatowych, ośrodek zdrowia. Rozpoczęto również budowę sieci kanalizacyjnej z oczyszczalnią ścieków. Z czasem zatarł się typowy obraz kurpiowskiej wsi. Oprócz obiektów muzealnych nie ma już tam chat kurpiowskich zdobionych [[Wycinanka kurpiowska|wycinankami]].
 
=== Nazwa ===
Ogólnie twierdzi się, iż nazwa wsi Kadzidło związana jest z wydobywanym i obrabianym kiedyś bursztynem, który w drobnych kawałkach był mieszany z jałowcem i stosowany jako kadzidło w kościołach<ref name="WZKOstrołęka1995" />. Jest to jednak tylko część historii pochodzenia nazwy wsi. Związana ona jest z wydobywaniem i obrabianiem bursztynu, ale nie pochodzi od stosowania go w kościołach jako kadzidła. Dawni Kurpie nie pozbywali się opiłków pozostałych z obróbki bursztynu, ale wrzucali je do ogniskawieczornego siedzącogniska, przy nimktórym wieczoramispędzali zeczas<ref swoiminame="Darmochwał2014" rodzinami i współtowarzyszami/>. Z opiłków wydobywał się dym o specyficznym zapachu. Z tego powodu nazywano ich „kadzidlakami”<ref name="Darmochwał2014" />.
 
== Demografia ==
Linia 65 ⟶ 69:
 
Liczba ludności kształtowała się następująco na przestrzeni lat:
* 1827 – 515 mieszkańców<ref name="SgKP" />
* 1921 – 915 mieszkańców<ref name=":022222" />
* 2020 – 4279 mieszkańców<ref name="lud" />
* 2021 – 4293 mieszkańców<ref name="BDL" />
 
== Polityka ==
Linia 73 ⟶ 78:
 
Miejscowość jest siedzibą [[Kadzidło (gmina)|gminy Kadzidło]].
 
{{kiedy|data=2023-09Kiedy|Obecnie}} wójtem gminy jest Dariusz Łukaszewski, który wcześniej był dyrektorem Gimnazjum Publicznego im. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka” w Kadzidle.
 
=== Współpraca międzynarodowa ===
Linia 81 ⟶ 87:
[[Plik:JBB zakład rozbioru mięsa w Kadzidle.jpg|mały|JBB – zakład rozbioru mięsa w Kadzidle]]
Kadzidło leży w regionie rolniczym, mimo to większość ludności żyje z pracy poza rolnictwem, znajdując zatrudnienie w instytucjach administracyjnych, zakładach usługowych, przemyśle i rzemiośle.
 
Niegdyś w miejscowości działała założona w 1887 fabryka guzików<ref name="Darmochwał2014" />, a ważną rolę pełniło również rękodzielnictwo tkackie<ref name="Darmochwał2014" />.
 
W Kadzidle swoje [[filia|oddziały]] mają następujące [[bank]]i:
Linia 92 ⟶ 100:
 
== Architektura ==
Z czasem zatarł się typowy obraz kurpiowskiej wsi. Oprócz obiektów muzealnych nie ma już chat kurpiowskich zdobionych [[Wycinanka kurpiowska|wycinankami]].
 
=== Układ urbanistyczny ===
W układzie urbanistycznym zwracają uwagę m.in. cmentarze:
[[Plik:Cmentarz w Kadzidle (powiat ostrołęcki).jpeg|mały|Cmentarz w Kadzidle]]
* Cmentarz parafialny – został założony w roku 1775<ref name="Darmochwał2014" />. Zajmuje powierzchnię ok. 3,1 ha.
* Cmentarz dla chorych na grypę hiszpankę<ref name="Darmochwał2014" /> – w pobliżu nieistniejącej dyskoteki Proton znajdował się cmentarz, na którym chowano w okresie międzywojennym ludzi zmarłych w czasie epidemii grypy hiszpanki.
* Cmentarz dla chorych na cholerę<ref name="Darmochwał2014" /> – Tużtuż przy szkole podstawowej, na tzw. górkach za kaplicą Dylewską był kiedyś cmentarz, na którym grzebano ludzi zmarłych na cholerę. Jeszcze niedawno w czasie budowy jednego z budynków mieszkalnych oraz w czasie wybierania piasku służącego do celów budowlanych znajdywano tam ludzkie szczątki. Miejsce to leży najbliżej obecnie funkcjonującego cmentarza.
* Cmentarz szwedzki – Ww okolicach oczyszczalni znajduje się cmentarz żołnierzy szwedzkich, którzy w roku 1807 przy drodze do [[Jeglijowiec|Jeglijowca]] zostali wciągnięci w zasadzkę na bagnach<ref name="Darmochwał2014" />. Stąd też ta dzielnica Kadzidła wzięła nazwę Szwed.
 
=== Zabytki ===
Do rejestru zabytków [[Narodowy Instytut Dziedzictwa|Narodowego Instytutu Dziedzictwa]] są wpisane:
* [[Architektura neobarokowa|neobarokowy]] [[Kościół Ducha Świętego w Kadzidle|kościół pw. Świętego Ducha]] z 1886<ref name="WZKOstrołęka1995" /> wraz z otoczeniem<ref name="nidMAZ" />▼
* murowano-metalowe ogrodzenie kościoła z końca XIX, wpis z 2019 roku<ref name="nidMAZ" />
* [[kaplica Matki Boskiej w Kadzidle|kaplica Matki Boskiej]] wraz z murem oporowym i schodami z 1957 roku<ref name="nidMAZ" />
* [[cmentarz rzymskokatolicki w Kadzidle|cmentarz rzymskokatolicki]]<ref name="nidMAZ" />
* [[kaplica cmentarna św. Józefa w Kadzidle|kaplica cmentarna pw. św. Józefa wraz z mauzoleum]] z lat 1949-1951 (wpis do rejestru w 2022 roku), poświęcona walczącym o wolność Ojczyzny<ref name="nidMAZ" /><ref name="WZKOstrołęka1995" />
▲* [[Architektura neobarokowa|neobarokowy]] [[Kościół Ducha Świętego w Kadzidle|kościół pw. Świętego Ducha Świętego]] z 1886<ref name="WZKOstrołęka1995" /> wraz z otoczeniem<ref name="nidMAZ" />
 
==== Kościoły iw parafiaKadzidle ====
Drewniana kaplica św. Onufrego istniała w Kadzidle już przed 1710 rokiem<ref>Kazimierz Pacuski, ''O Puszczy Zagajnicy (Kurpiowskiej) w średniowieczu i dobie nowożytnej. Początki Kadzidła'', [w:] ''Dzieje parafii i kościoła pod wezwaniem Ducha Świętego w Kadzidle'', pod red. Marii Przytockiej, Kadzidło 2012, s. 37. {{ISBN|978-83-934099-0-7}}.</ref>. Jako przeciwwagę do jezuitów z pobliskiego Myszyńca, którzy bardzo często nadużywali swoich kompetencji [[Jan Małachowski (kanclerz wielki koronny)|Jan Małachowski]] ufundował w Kadzidle drewniany kościół w 1740 roku<ref>Witold Jemielity, ''[http://mazowsze.hist.pl/article.php?id=23395 Myszyniec centrum kościelnym Puszczy Zielonej]'', „Zeszyty Naukowe OTN”, z. 11, 1997, s. 96.</ref><ref name="SgKP" />. W 17831780 roku syn starosty, [[Antoni Małachowski]], wybudowałufundował kolejny kościół.<ref name="SgKP" />.
{{Osobny artykuł|Kościół Ducha Świętego w Kadzidle}}
Budowę obecnego kościoła rozpoczęto około 1881 roku. Budynek posiada elementy stylu [[Architektura renesansu|renesansowego]], między innymi główny ołtarz z II połowy XVII wieku przeniesiony z [[Kościół Świętego Ducha w Kodniu|bazyliki kodeńskiej]]. Charakterystycznym elementem są dwie kropielnice z muszli morskich, znajdujące się po obu stronach wejścia<ref name="WZKOstrołęka1995" />. W 1872 r. z [[Parafia Przemienienia Pańskiego w Zuzeli|parafii Zuzela]] przyszedł nowy proboszcz – ks. kan. Konstanty Rejchel, który budował w latach 1881–1886 nową, murowaną świątynię, stojącą do dnia dzisiejszego. Kościół drewniany przeniesiono wówczas do [[Dąbrówka (wieś w powiecie ostrołęckim)|Dąbrówki]]. W latach 1900–1919 ks. Michał Turowski malował kościół i sprawił [[spiż]]owe dzwony. Zakupił też duży obraz Matki Bożej Częstochowskiej do głównego ołtarza. W 1915 r. dwie wieże (od frontu) zostały zniszczone, a dzwony zrabowane. W latach 1919–1934 ks. Miechnikowski odbudował zburzone wieże, a ks. prob. Klemens Kubiński sprawił nowe dzwony, które w czasie ostatniej wojny zrabowali Niemcy.
Linia 124 ⟶ 134:
Za organizację życia [[kultura]]lnego Kadzidła odpowiada przede wszystkim Centrum Kultury Kurpiowskiej, w którego skład wchodzą:
* Zespół Folklorystyczny „Kurpianka – Cepelia”, powstały w 1953 roku<ref name="WZKOstrołęka1995" /> – organizuje m.in. imprezy [[folklor]]ystyczne, koncerty krajowe i zagraniczne. Jako jeden z pierwszych tego typu zespołów jest zdobywcą prestiżowej nagrody im. Oskara Kolberga. Zespół „Kurpianka” składa się z trzech grup wiekowych, które koncertują oddzielnie bądź w programach łączonych. Jest współorganizatorem Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego „Wesele Kurpiowskie”.
* Galeria Kurpiowska<ref name="Darmochwał2014" /> – prowadzi działalność wystawienniczą.
* Biblioteka Publiczna im. Wojciecha Woźniaka<ref name="Darmochwał2014" /> – prowadzi zajęcia [[sztuki plastyczne|plastyczne]], [[malarstwo|malarskie]], [[fotografia|fotograficzne]].
[[Plik:Kadzidło pomnik żarna.jpg|mały|Pomnik w Kadzidle]]
 
W miejscowości znajduje się także założony w 1991 roku skansen Zagroda Kurpiowska<ref name="Darmochwał2014" />, częściowo zniszczona wskutek podpalenia w 2015 roku<ref>{{Cytuj |tytuł = Zabytkowa Zagroda Kurpiowska została celowo podpalona. Trwa szacowanie strat [ZDJĘCIA] |data dostępu = 2023-09-29 |opublikowany = www.eostroleka.pl |url = https://www.eostroleka.pl/zabytkowa-zagroda-kurpiowska-zostala-celowo-podpalona-trwa-szacowanie-strat-zdjecia,art49138.html |język = pl}}</ref>.
 
=== Imprezy kulturalne ===
Linia 132 ⟶ 144:
[[Plik:Kadzidło - Ginące Zawody 2015.jpg|mały|Jeden z pokazów odbywający się w ramach 15 warsztatów etnograficznych „Ginące Zawody” w Zagrodzie Kurpiowskiej w Kadzidle – 3 czerwca 2015]]
Co roku na terenie Kadzidła odbywa się wiele imprez kulturalno-rozrywkowych. Najstarszą i największą z nich jest znany w Polsce, a także za granicą Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Wesele Kurpiowskie”. Początkowo mała, lokalna impreza prezentująca tylko kurpiowskie zwyczaje weselne z biegiem lat przerodziła się w Ogólnopolski Festiwal Obrzędów Weselnych. Do Kadzidła ściągały zespoły ludowe z całej polski. Rozmach Wesela Kurpiowskiego spowodował, by zapraszać gości także z zagranicy prezentujących swoje ludowe tańce i pieśni. Dzięki temu pomysłowi do Kadzidła zawitały zespoły z takich krajów jak: Turcja, Grecja, Macedonia, Węgry, Serbia, Czarnogóra, Ukraina, Białoruś, Chorwacja, Litwa, a nawet odległa Indonezja. Wesele Kurpiowskie to nie tylko Zespoły ludowe, to także koncerty gwiazd polskiej estrady. Do tej pory Kadzidło miało okazję gościć takie zespoły jak: T-Love, Stan Borys, Czerwone Gitary, Lady Pank, Kora, Szwagierkolaska, Brathanki, Lemon. Teraz Wesele Kurpiowskie przyciąga co roku tysiące turystów i stało się jedną z największych tego typu imprez w Polsce.
 
Corocznie organizuje się także imprezy<ref name="Darmochwał2014" />:
* ''Śladami Kurpiów''
* ''Ginące zawody''
* ''Rajby na Kurpiach''
* ''Niedziela Kadzidlańska''
 
<!-- == Oświata i nauka == -->
Linia 162 ⟶ 180:
* <ref name=poczta>{{Poczta Polska|2013|s=410|data dostępu=2020-12-22}}</ref>
* <ref name=roz>''Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części'' ({{Dziennik Ustaw|2013|200}})</ref>
* <ref name="SgKP">{{SgKP|III|664|Kadzidło}}</ref>
* <ref name=teryt>[http://eteryt.stat.gov.pl/eTeryt/rejestr_teryt/udostepnianie_danych/baza_teryt/uzytkownicy_indywidualni/wyszukiwanie/wyszukiwanie.aspx?contrast=default GUS. Wyszukiwarka TERYT].</ref>
* <ref name="WZKOstrołęka1995">{{Cytuj książkę |nazwisko = Kalisz |imię = Helena |nazwisko2 = Sieroń |imię2 = Alfons |nazwisko3 = Borowa |imię3 = Ewa |tytuł = Ostrołęka: mapa topograficzna Polski |wydawca = Wojskowe Zakłady Kartograficzne |miejsce = Warszawa |rok = 1995 |isbn = 978-83-7135-100-3 |wydanie = 1 |strony = 1–2}}</ref>
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Kadzidło_(województwo_mazowieckie)”