Płetwa: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:07052016 Orca Capeshores Charters Captain Bruce Peters.jpg|250px|thumb|250px|Płetwa grzbietowa [[Orka oceaniczna|orki]]]]

[[Plik:Lampanyctodes hectoris (Hector's lanternfish) fins.svg|350px|thumb|350px|Pozycja płetw na ciele ryby:<br />nieparzyste: (1) – grzbietowa, (2) – tłuszczowa, (3) – ogonowa, (4) – odbytowa;<br />parzyste: (5) – brzuszna, (6) – piersiowa<br />]]

[[Plik:Scombe japo 130302-34446 tdp.JPG|thumb|left|200px|Promienie w płetwie grzbietowej [[makrela japońska|makreli japońskiej]]]]

Tworzący płetwę fałd skórny zwykle wspiera się na chrzęstnych lub kostnych promieniach. Promienie mogą być miękkie lub twarde: twarde są jednolitymi prętami, przeważnie sztywnymi i ostro zakończonymi; miękkie są bardzo elastyczne, często na końcu pędzelkowato zakończone{{r|Opuszynski}}. Promienie kostne składają się z połówek, pomiędzy którymi biegnie kanał z naczyniem krwionośnym, odżywiającym płetwę{{r|Kilarski2012}}.

[[Plik:Crossopterygii fins tetrapod legs.svg|200px|thumb|200px|Porównanie płetwy parzystej ryby [[trzonopłetwe]]j (A.) z kończyną [[czworonogi|czworonoga]] (B.); [[Homologia (biologia)|homologiczne]] kości zaznaczono odpowiednio kolorami]]

[[Plik:PSM V61 D545 Pectoral fin of hepterodontus philippi.png|200px|thumb|200px|Połączenie płetwy piersiowej z obręczą barkową]]

[[Plik:Blue Rockfish.jpg|200px|thumb|200px|Rozpostarte płetwy piersiowe [[karmazyn niebieski|karmazyna niebieskiego]]]]

'''Płetwy piersiowe''' ([[łacina|łac.]] ''pinna pectoralis'', [[język angielski|ang.]] ''pectoral fins'', opisywane literą P) – ich osadzenie w ciele i kształt są mało zmienne – znajdują się zawsze za [[skrzela (anatomia)|skrzelami]], tuż za głową, tylko u nielicznych gatunków nie występują. Ich podstawę tworzy [[obręcz barkowa]] (pas barkowy), która u ryb [[ryby kostnoszkieletowe|kostnoszkieletowych]] łączy się łańcuchem kostek z czaszką. U [[spodouste|spodoustych]], [[dwudyszne|dwudysznych]] i [[jesiotrokształtne|jesiotrów]] usadowione są blisko dolnego brzegu ciała, u kostnoszkieletowych przesuwają się ku górze; już u zarodków osiągają stosunkowo duże rozmiary i wcześnie zaczynają rytmicznie pracować dostarczając tlen do naczyń oddechowych [[Pęcherzyk żółtkowy|pęcherzyka żółtkowego]], u [[łososiowate|łososiowatych]] pracują zanim zarodki opuszczą błony jajowe{{r|Grodzinski}}. Kształt płetw piersiowych jest częściowo związany z kształtem płetwy ogonowej{{r|Kilarski2012}}. U niektórych [[sumokształtne|sumów]] pierwszy promień płetw piersiowych jest przekształcony w kolec jadowy{{r|Kilarski2012}} ([[sumik węgorzowaty]]).

U zdecydowanej większości gatunków płetwy piersiowe służą do utrzymywania pożądanej pozycji ciała, u niektórych ([[poskoczek mułowy]]) dodatkowo do kroczenia po lądzie, u [[Ptaszorowate|ryb latających]] umożliwiają wykonywanie lotów ślizgowych ponad powierzchnią wody. Wraz z płetwą ogonową stanowią siłę napędową, odgrywają rolę przy sterowaniu, precyzyjnym przemieszczaniu ciała, zachowywaniu równowagi i hamowaniu.

'''Płetwy brzuszne''' (łac. ''pinna ventralis'', ang. ''pelvic fins'', opisywana literą V) – są składnikiem [[pas miednicowy|pasa miednicowego]] (obręczy miednicowej), usadowione w tylnej ścianie okolicy brzucha, tuż przed odbytem, w różnych grupach ryb są w różnym stopniu przesunięte ku przodowi ciała, nigdy nie przesuwają się na bok ciała. Mogą przyjmować położenie gardłowe -– przed płetwami piersiowymi ([[okoń pospolity|okoń]], [[Głowacz białopłetwy|głowacz]] i [[Makrela atlantycka|makrela]]; u [[dorsz atlantycki|dorsza]] są przesunięte jeszcze bardziej do przodu); piersiowe -– pod płetwami piersiowymi, a u większości kostnoszkieletowych położenie przedodbytowe; u współczesnych [[węgorzokształtne|węgorzokształtnych]] i [[zębaczowate|zębaczowatych]] nie występują{{r|Nelson2016}}.

[[Plik:Dorsal fin 01.jpg|thumb|150px|left|150px|Płetwa grzbietowa [[kleń|klenia]] (''Leuciscus cephalus'')]]

Te jego części, do których wrastają komórki szkieletu i mięśni, pozostają jako płetwy ostateczne, inne zanikają{{r|Grodzinski}}. Fałdy skórne minogów oparte są na sztywnych wyrostkach chrzęstnych, a u spodoustych na segmentowanych prętach chrzęstnych{{r|Kilarski2012}}.

[[Plik:Types of tail fins.png|250px|thumb|250px|Podstawowe typy płetw ogonowych ryb]]

[[Plik:PletwyRyb.svg|thumb|250px|'''Typy płetw ogonowych ryb:'''<br />(A) – epicerkalna, (B) – protocerkalna, (C) – homocerkalna, (D) – dyficerkalna]]

* wiosłowata – jest skórzastym rozszerzeniem tylnej części ciała; dominujący płat nie jest wyraźnie zaznaczony; występuje u [[heterostraki|heterostraków]]; możliwe, że jest zmodyfikowaną płetwą hipocerkalną;

[[Plik:Barb gonio 080526 9681 ltn Pv.jpg|thumb|150px|left|150px|Płetwa odbytowa ''[[Barbonymus gonionotus]]'']]

'''Płetwa odbytowa''' (łac. ''pinna anali'', ang. ''anal fin'', opisywana literą A) – usadowiona pomiędzy odbytem a ogonem, najczęściej przyjmuje kształt trapezu lub prostokąta, jej długość jest zależna od długości ogona, może zbliżać się do płetwy ogonowej lub się z nią łączyć ([[molwa]], [[miętus]], [[sum]], [[węgorz]], [[węgorzyca]]){{r|Grodzinski}}. Płetwa odbytowa [[płastuga|płastugi]] jest bardzo wydłużona i sięga do wysokości płetw piersiowych{{r|Grodzinski}}.

Zwykle występuje pojedynczo, [[dorszowate]] mają płetwę odbytową o dwóch wyraźnie oddzielonych częściach, a [[Cyprinodontoidei]] przekształciły ją do narządu kopulacyjnego{{r|Grodzinski}} ([[gonopodium]]). Najczęściej zbudowana jest z promieni miękkich, pierwszy promień czasami przekształcony w ostry kolec, u niektórych gatunków oddzielony od pozostałych promieni{{r|Opuszynski}}.

'''Płetwa tłuszczowa''' (łac. ''pinna adiposa'', ang. ''adipose fin'') – położona na grzbietowej stronie trzonu ogonowego za ostatnią płetwą grzbietową, czasami uważana jest za przekształconą ostatnią płetwę grzbietową{{r|Grodzinski|Kilarski2012}}, jest nieruchomym uchyłkiem (fałdem) skórnym, zwykle niewielkim, u większości gatunków nie zawiera elementów podporowych, a u nielicznych wsparta jest na promieniach rogowych i skórnych{{r|Kilarski2012}}; nie jest pokryta łuskami, jej wnętrze wypełnia tkanka łączna luźna, która u starych osobników ryb łososiowatych wypełnia się tłuszczem, dlatego nazwana została płetwą tłuszczową{{r|Grodzinski|Kilarski2012}}.

Funkcja tej płetwy nie została jeszcze poznana. Występuje u [[łososiowate|łososiowatych]], [[jaszczurnikowate|jaszczurnikowatych]], [[śledziowate|śledziowatych]], [[Stynkokształtne|stynkokształtnych]], wielu [[kąsaczokształtne|kąsaczokształtnych]], większości sumokształtnych, niektórych [[wężorokształtne|wężorokształtnych]] i [[srebrzykokształtne|srebrzykokształtnych]]{{r|Nelson2016}}.

Plik:Adipose fin 01.jpg ||thumb| Płetwa tłuszczowa [[Pstrąg tęczowy|pstrąga tęczowego]]

* <ref name=Ginter>{{Cytuj książkę |tytuł = Ryby kopalne |inni = red. [[Michał Stanisław Ginter|Michał Ginter]] | tytuł = Ryby kopalne | data = 2012 | wydawca = [[Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego]] | miejsce = Warszawa | isbn = 978-83-235-0973-8 | strony = 346}}</ref>

* <ref name=Janvier>{{Cytuj książkę | nazwisko = Janvier | imię = P. | tytuł = Early vertebrates | wydawca = Clarendon Press | miejsce = Oxford, UK | data = 1996}}</ref>

* <ref name=Kilarski2007>{{Cytuj książkę | nazwisko=Kilarski | imię=Wincenty| tytuł=Zarys anatomii i histologii ryb doskonałokostnych| data=2007 | wydawca=[[Instytut Rybactwa Śródlądowego]]| miejsce=Olsztyn | isbn=978-83-60111-20-8}}</ref>

* <ref name=Kilarski2012>{{Cytuj książkę | nazwisko = Kilarski | imię = Wincenty | tytuł = Anatomia ryb | wydawca = [[Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne]] | miejsce = Poznań | data = 2012 | isbn = 978-83-09-01080-7}}</ref>

* <ref name=Stewart2014>{{Cytuj pismo | autor = Stewart et al. | tytuł = The origins of adipose fins: an analysis of homoplasy and the serial homology of vertebrate appendages | czasopismo = Proceedings of the Royal Society B | wydanie = 1781 | wolumin = 281 | język = en | data = 2014 | doi = 10.1098/rspb.2013.3120}}</ref>

* <ref name=Zalachowski>{{Cytuj książkę | nazwisko= Załachowski | imię=Włodzimierz | tytuł= Ryby | data=1992 | wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-10632-8}}</ref>