Hotchkiss H-35: Różnice pomiędzy wersjami

|lata produkcji = [[1936]]-–[[1940]]

|użytkownicy = [[Francja]], [[NiemcyII Rzeczpospolita|Polska]], [[IzraelIII Rzesza|Niemcy]], [[PolskaIzrael]]

Na początku lat 30. XX w. dowództwo armii francuskiej zdecydowało się na wprowadzenie nowych lekkich czołgów służących do wsparcia piechoty, dla zamiany przestarzałych czołgów [[Renault FT]]. 2 sierpnia 1933 r. ogłoszono konkurs na projekt dwuosobowego czołgu 6-tonowego, w którym wzięła udział m.in. firma zbrojeniowa i motoryzacyjna [[Hotchkiss]]<ref name=gbm74>Francois Vauvillier: ''Nos chars en 1940: pourquoi, combien'', w: „Histoire de Guerre Blindes & Materiel” nr 74, 2006, ss.44-45</ref>. Pierwszy prototyp czołgu, przedstawiony do badań komisji Vincennes w styczniu 1935, był bezwieżowy, uzbrojony w [[karabin maszynowy]] w kadłubie, lecz 19 lipca 1935 roku przedstawiono kolejny prototyp wyposażony w [[wieża (pojazd pancerny)|wieżę]]<ref name=magnuski/>. W ostatecznej postaci czołg był podobny do zaprojektowanego w tym samym czasie czołgu wsparcia piechoty [[Renault R-35]] – oba posiadały odlewany pancerz kadłuba i podobne zawieszenie, oraz wykorzystywały taką samą standardową wieżę z uzbrojeniem (typu APX-R)<ref name=magnuski/>. Mimo posiadania silnika podobnej mocy (75 KM), dzięki innym przełożeniom napędu, czołg Hotchkiss był szybszy. Załogę czołgu stanowiło 2 ludzi: kierowca siedział w kadłubie, a dowódca w wieży. Było to największą wadą tego pojazdu, gdyż dowódca musiał jednocześnie obsługiwać działko i sprzężony z nim [[karabin maszynowy]] oraz prowadzić obserwację pola walki i wydawać rozkazy.

W 1940 roku rozpoczęto dostarczać ulepszony model H-39, w którym zmieniono uzbrojenie główne na armatę Puteaux SA38 kal. 37 mm o dłuższej lufie L/33, w zmodyfikowanej wieży APX-R1. Model ten nie miał osobnego oficjalnego oznaczenia. W ulepszone wieże z armatą SA38 przezbrojono także nieliczne starsze czołgi H-35.<br />

Ogółem wyprodukowano ok. 1090-1110 czołgów H-35/39, w tym 400 H-35<ref name=magnuski/>. Do 1 maja 1940 roku wyprodukowano 557 czołgów H-39<ref name=gbm74/>, lecz produkcję kontynuowano także po ataku Niemiec.

W momencie agresji Niemiec na Francję w uzbrojeniu armii francuskiej znajdowało się 821 czołgów H-35 i H-39. Piechota na 1 kwietnia 1940 posiadała 98 czołgów H-35 i 271 H-39<ref name=gbm74/>, a kawaleria na 10 maja 1940 posiadała 276 czołgów H-35 i 252 H-39<ref name=gbm75>Francois Vauvillier: ''Notre cavalerie mecanique a son apogee le 10 maj 1940'', w: „Histoire de Guerre Blindes & Materiel” nr 75, 2007, s.47</ref>. Czołgi te używane były w piechocie przez 8 batalionów czołgów (BCC): H-35 przez 13 i 38 BCC, a H-39 przez 25 i 26 BCC z 1. Dywizji Pancernej (1. DCr), 14 i 27 BCC z 2. DCr oraz 42 i 45 BCC z 3. DCr<ref name=gbm74/>. Kilka pojazdów H-39 w składzie 342 samodzielnej kompanii czołgów (342 CACC), wydzielonej z 42 BCC, wzięło udział w [[bitwa o Narwik|walkach o [[Narwik]] w [[Norwegia|Norwegii]]. W kawalerii czołgów tych używały różne pododdziały. 16 czołgów H-35 i 16 H-39 w momencie wybuchu wojny znajdowało się w koloniach francuskich w Afryce Północnej -– w 1. Pułku Szaserów Afrykańskich (1. RCA) w Maroku<ref name=gbm75/> i zostały przejęte później przez [[Wolni Francuzi|Wolnych Francuzów]] gen. de Gaulle’a.<br /><br />

Armia niemiecka po [[kampania francuska 1940|klęsce Francji]] zdobyła ok. 600 czołgów H-35/39 i po wyremontowaniu i niewielkich modyfikacjach zostały przyjęte do uzbrojenia jako PzKpfw. 35H 734(f) (wozy pierwszego modelu) i PzKpfw. 38H 735(f) (czołgi z nowym silnikiem, niezależnie od uzbrojenia){{odn|Żygulski|2012|s=6}}. W praktyce posługiwano się oznaczeniami skróconymi w rodzaju H38 lub H38(f){{odn|Żygulski|2012|s=6}}. Na zmodyfikowanych pojazdach stosowano niemieckie wieżyczki dowódcy z włazem dwudzielnym zamiast oryginalnej kopułki obserwacyjnej{{odn|Żygulski|2012|s=6}}. Część pojazdów zostało przebudowane na działa samobieżne z [[haubica]]mi 105 mm oraz armatami ppanc. 75 mm, 11 pojazdów uzbrojono w wyrzutnie pocisków rakietowych 280 lub 320 mm. Czołgi Hotchkiss na ogół nie służyły jednak bojowo w regularnych oddziałach pancernych walczących na froncie, z uwagi na ich małą przydatność, natomiast używano ich przede wszystkim do celów szkolnych, okupacyjnych (m.in. w Norwegii i na Krecie) i przeciwpartyzanckich (na Bałkanach){{odn|Żygulski|2012|s=7-8}}. Wyjątkowo, czołgów tych używał 211. Batalion Pancerny walczący od 1941 roku na froncie wschodnim w Finlandii{{odn|Żygulski|2012|s=9}}. Pewna liczba została przydzielona do kompanii pancernej [[7 Ochotnicza Dywizja Górska SS Prinz Eugen|7 Ochotniczej Dywizji Górskiej Waffen SS „Prinz Eugen”]] oraz kilku innych pododdziałów Wehrmachtu, jak również jednostek policyjnych, walczących głównie z partyzantami [[Josip Broz Tito|Tito]] w Jugosławii{{odn|Żygulski|2012|s=10-11}}. Przez to, H38 stał się najliczniej wykorzystywanym przez Niemców czołgiem francuskim, w liczbie ok. 400 sztuk{{odn|Żygulski|2012|s=10-11}}. Dopiero po lądowaniu aliantów w Normandii w 1944 roku, w walkach zostały użyte czołgi odtwarzanej we Francji [[21 Dywizja Pancerna (III Rzesza)|21. Dywizji Pancernej]] i 206. Batalionu Pancernego{{odn|Żygulski|2012|s=17-18}}.<br /> Po lądowaniu w Normandii, 30 zdobytych z powrotem czołgów PzKpfw 38H zostało wcielonych do armii francuskiej i były używane jeszcze w 1945 r. Uzyskane od Wolnych Francuzów egzemplarze H-39 użyli w trakcie walk w 1946 r.