Ziemiaństwo: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Gutsbesitzern von Sanok (Galizien) 1848.jpg|thumb|240px|Ziemiaństwo polskie w [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicji]] wznosi toast za [[Gwardia Narodowa (Galicja)|Gwardię Narodową]] podczas [[Wiosna Ludów|Wiosny Ludów]] w [[1848]]]]

[[Plik:Nagrobek BaczalDolny.JPG|thumb|240px|Nagrobek obywatelki ziemskiej, z XIX w.]]

[[Plik:Powazki kw 173 (6).JPG|thumb|240px|Nagrobek ziemianina, z XX w.]]

W [[język staropolski|języku staropolskim]] termin „ziemiaństwo” oznaczał [[szlachta|szlachtę]] zamieszkującą określoną [[Ziemia (administracja)|ziemię]], ale także wszystkich, którzy zajmowali się [[rolnictwo|rolnictwem]] – uprawiali [[Gleba|ziemię]] – (a więc również [[chłopi|chłopów]]). Tak szeroki zakres pojęcia był używany jeszcze do połowy [[XIX wiek|XIX w.]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://biznes.pwn.pl/haslo/4001468/ziemianie.html| |tytuł = ''Ziemianie'' w PWN Biznes| |data dostępu = 2012-04-04}}</ref> Najczęściej jednak ''ziemianami'' nazywano szlachtę-posesjonatów. Od połowy XIX w. do ziemiaństwa zaliczano posiadaczy majątków powyżej 50 [[hektar|ha]]. Byli to najczęściej przedstawiciele dawnej [[Magnateria polska|magnaterii]] (często posiadający [[Tytuły szlacheckie|tytuły arystokratyczne]]) oraz średniej i drobnej szlachty. W II Rzeczpospolitej ziemiaństwo stanowiło 70 tysięczna grupę, w której rękach znajdowało się około 25% użytków rolnych i prawie 50 % lasów. Przed wojną obszar ten zmniejszył się o około 1,9 mln ha, czyli o 20%. Nadal istniały olbrzymie ordynacje Radziwiłłów, Czartoryskich, Zamoyskich czy Potockich<ref>„Najnowsza historia Polski. 1914-1993”, Andrzej Albert, W-wa 1995.</ref>.

W kresie okupacji 1939 -– 1945 Niemcy, a po 17 września Związek Sowiecki, rozpoczęły planową likwidację najświatlejszej części społeczeństwa: profesorów uniwersytetów, ziemian, wyższych urzędników, księży i oficerów. Na terenach przyłączonych do Rzeszy Niemcy zagarnęli polskie majątki ziemskie usuwając, właścicieli, mordując i zamykając w obozach. Nakazali likwidację Związku Ziemian. Pięciu spośród siedmiu prezesów okręgów Związku Ziemian zostało przez Niemców zamordowanych. Ten sam los spotkał Prezesa Rady Naczelnej ZZ Adolfa Bnińskiego z Gułtów, byłego wojewodę poznańskiego i senatora RP. W lipcu 1941 roku został aresztowany przez Gestapo za odmowę podpisania odezwy niemieckiej do narodu polskiego w sprawie wspólnej akcji antyradzieckiej i w jesieni 1942 roku po torturach zamordowany.

6 września 1944 roku PKWN wydał „Dekret o reformie rolnej”, na podstawie którego pozbawiono majątków wszystkich właścicieli ziemskich w Polsce, bez odszkodowania. Wraz z nieruchomościami konfiskacie podlegał cały inwentarz żywy, zasiewy oraz wszelkie ruchomości jak meble, obrazy, dzieła sztuki, książki i przedmioty użytku osobistego. 12 grudnia 1944 roku wydano dekret o upaństwowieniu lasów powyżej 25 ha. Oba dekrety, były niezgodne z obowiązującą wówczas konstytucją Rzeczypospolitej.

Obecnie około 180 dworów w Polsce należy do osób prywatnych, w tym, jedynie 60 do potomków byłych właścicieli, (część z nich w ruinie), sprzed II wojny światowej. Pozostałe to dwory kupione po 1990 roku i odremontowane na prywatne mieszkania. W około 30 dworach są muzea. Około 40 obiektów dworskich to pensjonaty, hotele i ośrodki konferencyjne, należące do firm lub osób prywatnych.<ref>http://www.ziemianie.org.pl/dziedzictwo/tradycja-i-historia/.</ref> .

'''<big>=== Etos ziemiaństwa</big>''' ===

W wyniku przemian gospodarczych (np. [[rewolucja przemysłowa]]), społecznych ([[uwłaszczenie chłopów]]) i politycznych (represje po [[powstanie styczniowe|powstaniu styczniowym]]) do warstwy ziemiaństwa nie weszły liczne rzesze średniej i [[drobna szlachta|drobnej szlachty]] – część z nich zasiliła szeregi [[Inteligencja (społeczeństwo)|inteligencji]], część [[chłopi|schłopiała]]<ref>Por. Jolanta Sikorska-Kulesza, [http://otworzksiazke.pl/images/ksiazki/deklasacja_drobnej_szlachty_na_litwie_i_bialorusi_w_XIX_wieku/deklasacja_drobnej_szlachty_na_litwie_i_bialorusi_w_XIX_wieku.pdf Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Białorusi w XIX wieku].</ref>, a pewna grupa szlachty weszła w szeregi [[proletariat]]u [[Robotnik|robotniczego]]. Z drugiej strony zniesienie barier [[Stan (zbiorowość społeczna)|stanowych]] (takich jak na przykład [[Statut piotrkowski 1496]]) spowodowało, że w szeregach ziemiaństwa pojawili się także przedstawiciele [[burżuazja|burżuazji]], którzy przejmowali styl życia szlacheckich ziemian, nabywali tytuły arystokratyczne i wchodzili w koligacje z członkami rodów szlacheckich. Silne ziemiaństwo pozostało ważną grupą społeczną jeszcze w [[Historia Polski (1918–1939)|dwudziestoleciu międzywojennym]], zachowując w kontaktach prywatnych szlachecką tytulaturę. Na mocy [[konstytucja marcowa|konstytucji marcowej]] z 1921 roku państwo polskie zaprzestało uznawania przywilejów rodowych i stanowych. Jednak zwłaszcza na [[Kresy Wschodnie|Kresach Wschodnich]] zachowały się specyficzne stosunki stanowe. Znane były sytuacje typowe dla dawnej szlachty, jak np. całowanie „pana” w rękę, odnoszenie się ziemian do pracowników (bez względu na ich wiek) na „Ty”, a w świadomości ludności wiejskiej zachował się stary, postfeudalny podział na „chłopów” i „panów”. Wytworzył się również swoisty zrost kulturowy, co można zilustrować chociażby przez przykład obecności samochodów obok powozów w bogatszych majątkach.

Cechą szczególną tej warstwy jest dziedziczna przynależność oraz oparcie na własności ziemskiej, czyli posiadaniu i użytkowaniu ziemi (w [[epitafium|epitafiach]] spotyka się określenie „obywatel ziemski” mające świadczyć o [[szlachta|szlachectwie]] zmarłego). Ziemiaństwo wchodziło w skład [[System stanowy|systemu stanowego]] charakterystycznego dla społeczeństw [[feudalizm|feudalnych]].

Kres istnienia ziemiaństwa jako warstwy społecznej w Polsce położyła [[II wojna światowa]] i jej następstwa w postaci: przesiedleń, zmiany systemu polityczno-gospodarczego, utraty przez Polskę [[Kresy Wschodnie|Kresów Wschodnich]] oraz [[Reforma rolna w Polsce (1944)|reforma rolna]], w której ziemianie polscy stracili prawie wszystkie [[Majątek ziemski|majątki ziemskie]] o powierzchni przekraczającej 50 hektarów, otrzymując w zamian dożywotnie zaopatrzenie w wysokości pensji urzędniczej VI grupy. Ziemianie zasłużeni w walce z okupantem niemieckim otrzymywali wyższe zaopatrzenie<ref>Norbert Kołomejczyk, Bronisław Syzdek. ''Polska w latach 1944-19491944–1949''. Warszawa 1971, s. 48.</ref>. Ci ziemianie, którzy po [[1945 w polityce|1945]] r. nie emigrowali, a zdecydowali się na pozostanie w [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|Polsce]], jako wrogowie [[Socjalizm w Polsce|ustroju socjalistycznego]] byli represjonowani i inwigilowani przez [[Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego|aparat bezpieczeństwa]]<ref>{{Cytuj |autor = Jarosław Durka |redaktor = Jarosław Durka |tytuł = Aparat bezpieczeństwa wobec ziemian wielkopolskich do 1957 roku |czasopismo = Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk |data = 2015 |issn = 1426-6547 |wolumin = Nr 15: Ziemiaństwo kaliskie, wielkopolskie i polskie w XIX i XX wieku |miejsce = Kalisz |wydawca = Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk |s = 204-226204–226 |url = https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.ID-ddb57b47-7af3-4a83-8f91-0fd9593f4606}}</ref>.

Od 1989 roku ziemiaństwo polskie prowadzi aktywną walkę o poszanowanie prawa własności i zwrot majątków ziemskich lub (gdy jest to niemożliwe) uzyskanie odszkodowania. Na szczególną uwagę zasługuje próba podważenia [[dekret]]u [[Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego|PKWN]] z dn. 6 września 1944 jako aktu prawnie nieobowiązującego nawet w ówczesnym systemie legislacji<ref>[http://www.ptzkrakow.republika.pl/dekret_rolny.html PTZ w Krakowie, Dekret Rolny a prawo].</ref>.

* A. Wójtowicz, "Ród„Ród Petrykowskich, Linia kujawsko-mazowiecka"mazowiecka”, Bytom 2008.

* A. Wójtowicz, "Ród„Ród Sulińskich, Linia sieradzko-mazowiecka"mazowiecka”, Bytom 2009.

* S. Rudnicki, "Ziemiaństwo„Ziemiaństwo polskie XX wieku"wieku”, Warszawa 1996

* A. Kwilecki, "Ziemiaństwo„Ziemiaństwo wielkopolskie"wielkopolskie”, Warszawa 1998

* W. Roszkowski, "Gospodarcza„Gospodarcza rola większej prywatnej własności w Polsce 1918-1939"1939”, Warszawa 1986

* T. Piekarski, "Ziemiaństwo„Ziemiaństwo Mazowsza Płockiego w latach 1918-1939"1918–1939”, Poznań 2013

* J. Durka, "Aparat„Aparat bezpieczeństwa wobec ziemian wielkopolskich do 1957 roku"roku”, [https://www.academia.edu/27286061/Zeszyty_Kaliskiego_Towarzystwa_Przyjaci%C3%B3%C5%82_Nauk_Nr_15_Ziemia%C5%84stwo_kaliskie_wielkopolskie_i_polskie_w_XIX_i_XX_wieku „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 2015, nr 15: Ziemiaństwo kaliskie, wielkopolskie i polskie w XIX i XX wieku], red. J. Durka, Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, s. 204-226204–226, ISSN 1426-6547.

* [http://www.elo.org/ European Landowners'Landowners’ Organization]

* {{cytuj stronę |url = http://www.rdc.pl/podcast/losiowisko-czas-ziemianstwa-2/ |tytuł = Łosiowisko: „Czas ziemiaństwa” |data dostępu= 2017-12-17 |opublikowany = rdc.pl |data dostępu = 2017-12-17|opublikowany=rdc.pl}}