Wikipedia

Itr: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
popr. data odkrycia, rudy, otrzymywanie, źródła/przypisy, przeniesienie refów na koniec
Linia 23:
|właściwości metaliczne = metal przejściowy
|właściwości tlenków = [[moc zasady|słabo zasadowe]]
|masa atomowa = 88,90584(1) [[jednostka masy atomowej|u]]{{r|CIAAWCIAAW2}}{{u|CIAAW}}
|stan skupienia = stały
|gęstość = 4472 [[kilogram na metr sześcienny|kg/m³]]
Linia 97:
'''Itr''' ('''Y''', [[łacina|łac.]] ''yttrium'') – [[pierwiastek chemiczny]], z grupy [[Blok d|metali przejściowych]] w [[Układ okresowy pierwiastków|układzie okresowym]].
 
Do roku 2013 scharakteryzowane zostały 33 [[izotopy]] itru o [[liczba masowa|liczbach masowych]] 76–108. Spośród nich trwały jest tylko <sup>89</sup>Y, który stanowi 100% naturalnego składu tego pierwiastka{{r|Audi}}. Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 3029 [[Sposoby zapisu bezwymiarowego stosunku dwóch wielkości|ppm]], m.in. w postaci [[minerałmonacyt]] (ok. 3% itru) i [[bastnazyt]]u (ok. 0,2%){{r|CRC88|WebEl-geo}} (tworzy też [[minerał]] [[ksenotym]]u, {{chem2|YPO4}}). Ze złóż tych pozyskiwany jest komercyjnie, przez przekształcenie we fluorek i redukcję [[Wapń|wapniem]]{{r|CRC88}}.
 
Tworzy złożone [[wodorki]], [[tlenki]], [[fluorki]] i [[wodorotlenki|wodorotlenek]]. Wodorki itru są stosowane jako bardzo silne środki [[redukcja (chemia)|redukujące]]. Nie ma [[Biologiczne znaczenie pierwiastków|znaczenia biologicznego]], jest podejrzewany o [[Czynnik rakotwórczy|rakotwórczość]].
Linia 105:
 
== Historia odkrycia ==
Został odkryty w roku [[1789|1784]]1794 przez [[Johan Gadolin|Johana Gadolina]] w [[Finlandia|Finlandii]],. wyodrębnionyJako przezwolny metal (choć w formie zanieczyszczonej) otrzymał go [[Friedrich Wöhler|Friedricha Wöhlera]] w roku 1828, redukując chlorek itru [[1828potas]]em{{r|CRC88|WebEl_his}}. Jest to jeden z czterech pierwiastków, których nazwy zostały utworzone od [[Szwecja|szwedzkiej]] miejscowości [[Ytterby]] (poza itrem są to [[erb]], [[iterb]], [[terb]]).
 
== Zastosowanie ==
Linia 113:
* Stosowany jako [[katalizator]] przy [[polimeryzacja|polimeryzacji]] [[eten]]u.
* [[Tlenek itru]] używany jest do stabilizacji sześciennej formy [[cyrkonia|cyrkonii]], np. w [[Złotnictwo|jubilerstwie]].
* [[Radioaktywność|Radioaktywny]] izotop <sup>90</sup>Y stosowany jest w zabiegu [[synowektomia|synowektomii radioizotopowej]]<ref name="Wisławski">{{Cytuj pismo r| autor = Sławomir Wisławski, Andrzej B. Szczepanik, Radosław Bilski, Stanisław Ancyparowicz, Alfred J. Meissner, Jacek Proniewski | tytuł = Ocena skuteczności synowektomii izotopowej w nawracających samoistnych wylewach do stawów kolanowych u chorych na hemofilię | url = http://www.czytelniamedyczna.pl/postepy_nauk_medycznych-93| czasopismo = Postępy Nauk Medycznych | wolumin = 7–8 | strony = 328–332 | data = 2007}}</ref>.
 
== Uwagi ==
{{Uwagi|
* <ref name="CIAAW">{{IUPAC-SAW2013|uwaga=n}}</ref>
}}
 
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name=Audi>{{Cytuj pismo | autor = G. Audi, A. H. Wapstra, C. Thibault, J. Blachot, O. Bersillon | tytuł = The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties | url = http://web.archive.org/web/20130724211828/http://www.nndc.bnl.gov/amdc/nubase/Nubase2003.pdf | czasopismo = Nuclear Physics A | wolumin = 729 | wydanie = | strony = 3–128 | rok = 2003 | doi = 10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001 | bibcode = 2003NuPhA.729....3A | język = en}}</ref>▼
<ref name="Aldrich-US">{{Sigma-Aldrich|261327|ALDRICH|MSDS=tak|język=en|data dostępu=2011-10-02}}</ref>
▲<ref name="Audi">{{Cytujcytuj pismo | autor = G. Audi, A. H. Wapstra, C. Thibault, J. Blachot, O. Bersillon | tytuł = The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties | url = http://web.archive.org/web/20130724211828/http://www.nndc.bnl.gov/amdc/nubase/Nubase2003.pdf | czasopismo = Nuclear Physics A | wolumin = 729 | wydanie = | strony = 3–128 | rok = 2003 | doi = 10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001 | bibcode = 2003NuPhA.729....3A | język = en}}</ref>
<ref name="CIAAWCIAAW2">{{Cytujcytuj pismo | tytuł = Standard Atomic Weights of 14 Chemical Elements Revised | czasopismo = Chemistry International | wydanie = 4 | wolumin = 40 | strony = 23–24 | issn = 1365-2192 | język = en | data = 2018-10-29 | doi = 10.1515/ci-2018-0409}}</ref>
<ref name="CRC">{{CRC90|strony='''4'''-41}}</ref>
<ref name="CRC88">{{CRC88|s='''4'''-41|rozdział=The Elements. Yttrium|autor r=C. R. Hammond}}</ref>
<ref name="WebEl_his">{{cytuj|tytuł=Yttrium: historical information|data dostępu=2021-04-28|opublikowany=WebElements Periodic Table|url=https://www.webelements.com/yttrium/history.html}}</ref>
<ref name="WebEl-geo">{{cytuj|tytuł=Yttrium: geological information|data dostępu=2021-04-28|opublikowany=WebElements Periodic Table|url=https://www.webelements.com/yttrium/geology.html}}</ref>
<ref name="Wisławski">{{cytuj pismo|autor=Sławomir Wisławski, Andrzej B. Szczepanik, Radosław Bilski, Stanisław Ancyparowicz, Alfred J. Meissner, Jacek Proniewski|tytuł=Ocena skuteczności synowektomii izotopowej w nawracających samoistnych wylewach do stawów kolanowych u chorych na hemofilię|url=http://www.czytelniamedyczna.pl/postepy_nauk_medycznych-93|czasopismo=Postępy Nauk Medycznych|wolumin=7–8|strony=328–332|data=2007}}</ref>
}}
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Itr”