Historia księstwa Hunzy: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Linia 1:
{{Państwo infobox
|nazwa_oryginalna
|nazwa_polska
|flaga_obraz
|nazwa_dopełniacz
|lata_istnienia
|godło_obraz
|język_urzędowy
|stolica
|ustrój_polityczny
|ostatni władca
|status_terytorium
|zależne_od
|likwidacja_sposób
|likwidacja_data
|religia_dominująca
}}
'''Hunza''' ([[Język urdu|urdu]] ہنزہ, [[Język buruszaski|bsk.]] ''Hunzo'')<ref>{{Cytuj |tytuł = Ha {{!}} Burushaski Baaṣe Qhidmaat |data = 2019-04-09 |data dostępu = 2021-01-20 |opublikowany = www.burushaski-ls.com |url = https://www.burushaski-ls.com/bsk/ha}}</ref> – historyczne księstwo o ustroju feudalnym z autokratycznym systemem władzy, istniejące od co najmniej XIV w. do jego zniesienia w 1974 r. Położone w środkowej części [[Hunza (dolina)|doliny rzeki Hunza]] w zachodniej części [[Karakorum]]; zamieszkałe przez [[Buruszowie|Buruszów]], niewielką grupę [[Wachowie|Wachów]] i innych osiedleńców
▲'''Hunza''' ([[Język urdu|urdu]] ہنزہ, [[Język buruszaski|bsk.]] ''Hunzo'')<ref>{{Cytuj |tytuł = Ha {{!}} Burushaski Baaṣe Qhidmaat |data = 2019-04-09 |data dostępu = 2021-01-20 |opublikowany = www.burushaski-ls.com |url = https://www.burushaski-ls.com/bsk/ha}}</ref> – historyczne księstwo o ustroju feudalnym z autokratycznym systemem władzy, istniejące od co najmniej XIV w. do jego zniesienia w 1974 r. Położone w środkowej części [[Hunza (dolina)|doliny rzeki Hunza]] w zachodniej części [[Karakorum]]; zamieszkałe przez [[Buruszowie|Buruszów]], niewielką grupę [[Wachowie|Wachów]] i innych osiedleńców.<ref name=":2">{{Cytuj |autor = |tytuł = The Encyclopaedia of Islam, New Edition |data = 1971 |isbn = 90-04-08118-6 |wolumin = III |miejsce = Leiden |wydawca = E. J. Brill |język = en}}</ref> Przez ostatnie trzy wieki historycznie udokumentowanego istnienia graniczyło w zmiennym zakresie: na południu i południowym zachodzie z podobnym mu księstwem [[Nagar (księstwo)|Nagir]]<nowiki/>u, na północy i północnym wschodzie z chińskim regionem [[Sinciang]], na zachodzie z [[Chitral (księstwo)|księstwem Chitralu]], a na północnym zachodzie z [[Afganistan|Afganistanem]].<ref>{{Cytuj |autor = Hermann Kreutzmann |tytuł = Hunza Matters. (...) |data = 2020 |s = 167}}</ref> Hunza była krajem nominalnie niezależnym, uznającym jednak [[Historia Chin#Dynastia mandżurska Qing (1644–1911)|Chiny]] za swego suzerena, oraz przejściowo uznającym zwierzchniość [[Dżammu i Kaszmir (księstwo)|Kaszmiru]]. W wyniku brytyjskiej kampanii zbrojnej w 1891 r. weszła w obręb [[Indie Brytyjskie|Indii Brytyjskich]], zachowując wewnątrzpaństwową niezależność. W 1947 r., po rozpadzie [[Imperium brytyjskie|Imperium Brytyjskiego]], opowiedziała się za przyłączeniem do Pakistanu. W 1974 r. Hunza została zlikwidowana jako księstwo i włączona w region [[Obszary Północne]], administrowany przez Pakistan, ale niemający [[Podział administracyjny Pakistanu|statusu prowincji]].<ref name=":0" />
== Czasy przedkolonialne ==
=== Początki ===
Od zarania dziejów państewka Hunza i Nagir, leżące na przeciwległych brzegach [[Hunza (rzeka)|rzeki Hunzy]], były niezależne politycznie i tylko doraźnie deklarowały tytularną lojalność wobec władztw sąsiadujących, np. Kaszmiru czy [[Turkiestan Chiński|Turkiestanu]]
=== Struktura władzy i społeczeństwa ===
Społeczeństwo księstwa Hunzy było ściśle klasowe, z możliwością mobilności jedynie między najwyższymi klasami, i oparte na klanach rodowych (bsk. ''moór''). Dziedziczny władca z dynastii Ayáśo, [[Hunza (księstwo)#Słownictwo|''tham'']], rządził w otoczeniu licznych wielmożów (bsk. ''guśpúr'' i ''uyóṅko'') i ich krewnych, warstwy utrzymywanej z podatków (w naturze) i innych bezpośrednich dochodów księstwa, np. z rozboju. Wzajemna współzależność władcy i tej arystokracji pozostawała w równowadze, ale czyniła politykę thama zależną od konieczności utrzymywania znacznej ilości nieproduktywnych osób, tytularnie pełniących funkcje urzędnicze. Inną wpływową grupą był rodzinny klan wezyra (bsk. ''wazīr''), najważniejszego doradcy thama. Przeważająca część terenów uprawnych należała do klanów rządzących – thama i wezyra. Ludność niższych warstw była zobowiązana, obok wnoszenia podatków, także do wykonywania nieodpłatnie prac na rzecz społeczności. W każdej z wiosek mieszkał przedstawiciel władcy należący do jego rodziny (bsk. ''guśpúr'') lub inna zaufana osoba, np. starszy wioski (bsk. ''traṅphá''), wywodząca się przeważnie z rodowego klanu wezyra (bsk. ''wazīrkuċ''). Charakterystyczną cechą Hunzy był brak wśród elity rządzącej przedstawicieli duchowieństwa, a najbliższy ''pīr'' rezydował w Gilgit. Z przywileju pełnienia urzędów (czyli dostępu do klasy ''uyóṅko'') praktycznie wyłączeni byli Wachowie i osiedleńcy, których językiem ojczystym był [[Język szina|szina]]. Swoistą grupę tworzyli ''baldákuyo'' pracujący sezonowo i nieodpłatnie jako tragarze, wcześniej zatrudniani także do wypłukiwania złota. Do najniższej, wyłączonej z wszelkich przywilejów warstwy społecznej ''Ḍom'', pogardliwie nazywanej ''bériċo'', należeli kowale i muzycy
=== Konsolidacja księstwa ===
Kilkutysięczną ludność prawobrzeżnego dna doliny w środkowym biegu Hunzy skonsolidował w mikropaństwo (księstwo) pod koniec XVIII w. ''tham'' Silum Chan III (zwany też Salim Chan), pokonawszy swego brata Mirzę. Poprzez rozbudowę kanałów irygacyjnych powiększono tereny uprawne wokół trzech osad obronnych (Ganesh, Altit i [[Karimabad|Baltit]]), co przyczyniło się do wzrostu liczby mieszkańców. W tym okresie zwiększyła się migracja z sąsiednich dolin, za którą w ciągu jednego pokolenia postępowała asymilacja z ludnością buruszowską. Nad Hunzę przybyły m.in. znaczne grupy Wachów i założone zostały osiedla w górnym biegu Hunzy, na terenie nazwanym później Gojal. Leżące na lewym brzegu Hunzy księstwo Nagir nie rozprzestrzeniało się w podobny sposób. Z okresem panowania Salima Chana wiąże się też rozszerzanie kontaktów z chińskim Kaszgarem po północnej stronie Karakorum, przy czym prowadzące na północ przełęcze ([[Kilik (przełęcz)|Kilik]], [[Mintaka (przełęcz)|Mintaka]], [[Przełęcz Khunjerab|Khunjerab]]) kontrolowane były przez Buruszów. Politykę korzystnych relacji z terenami granicznymi pod władzą [[Dynastia Qing|dynastii Qing]] kontynuował jego syn Ghazanfar Chan. Okres jego rządów, podobnie jak jego syna Ghazana Chana, wyznaczało ścisłe egzekwowanie podatków od pasterzy i kupców oraz systematycznie prowadzone napady na karawany i handel niewolnikami, które były źródłem dochodu niezbędnym do utrzymania rozległej warstwy wielmożów i ich rodzin. Zbójecki proceder, sięgający poprzedniego stulecia, nie wywoływał jednak bezpośrednich zatargów z chińskimi sąsiadami, z którymi już w połowie XVIII w. ''tham'' Kisro utrzymywał relacje handlowe – w zamian za złoto Hunzakuc otrzymywali jedwab, bawełnę, srebro, herbatę i porcelanę<ref>{{Cytuj |autor = Hermann Kreutzmann |tytuł = Challenge and Response in the Karakoram: Socioeconomic Transformation in Hunza, Northern Areas, Pakistan |czasopismo = Mountain Research and Development |data = 1993 |wolumin = Vol. 13, No. 1 |wydawca = International Mountain Society |s =
== Okres w obrębie Imperium Brytyjskiego 1891–1947 ==
=== Rola Hunzy w [[Wielka Gra|Wielkiej Grze]] ===▼
Dolina Hunzy, a więc i leżące w niej księstwa Hunza i Nagir, miała strategiczne znaczenie ze względu na przełęcze górskie, ku którym prowadziła. Były one jednymi z niewielu szlaków komunikacyjnych między Chinami i poszerzającą na południe strefę wpływów Rosją po północnej stronie łańcucha Karakorum a [[Imperium brytyjskie|Imperium Brytyjskim]] na jego południowej flance
▲=== Rola Hunzy w [[Wielka Gra|Wielkiej Grze]] ===
▲Dolina Hunzy, a więc i leżące w niej księstwa Hunza i Nagir, miała strategiczne znaczenie ze względu na przełęcze górskie, ku którym prowadziła. Były one jednymi z niewielu szlaków komunikacyjnych między Chinami i poszerzającą na południe strefę wpływów Rosją po północnej stronie łańcucha Karakorum a [[Imperium brytyjskie|Imperium Brytyjskim]] na jego południowej flance.<ref>{{Cytuj |autor = Jan Kieniewicz |tytuł = Historia Indii |data = 1985 |isbn = 8304018969 |wydanie = 2 |miejsce = Wrocław |wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich}}</ref> Mocą zawartego w [[Amritsar|Amritsarze]] w 1846 r. traktatu między [[Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska|Brytyjską Kompanią Wschodnioindyjską]] a władcą księstwa Dżammu [[Gulab Singh|Gulabem Singh]] sprzedano mu [[Kotlina Kaszmirska|Dolinę Kaszmiru]] i poprzez połączenie jej obszaru z pozostałymi władztwami Gulaba Singh utworzono [[Dżammu i Kaszmir (księstwo)|księstwo Dżammu i Kaszmiru]], a Gulab Singh został jego pierwszym [[Maharadża|maharadżą]].<ref name=":4">{{Cytuj |autor = Martin Sökefeld |tytuł = Anthropology of Gilgit-Baltistan, Northern Pakistan |czasopismo = Ethnoscripts. Zeitschrift für Aktuelle ethnographische Studien |data = 2014 |issn = 2199-7942 |wolumin = Jahrgang 16 Heft 1 |miejsce = Hamburg |wydawca = Universität Hamburg, Institut für Ethnologie |s = 9-29 |język = en}}</ref> Gilgit i leżąca na północ od niego Dolina Hunzy nie weszły formalnie w obręb nowego księstwa<ref>{{Cytuj |autor = Fida Muhammad Hassnain |tytuł = Gilgit: The Northern Gate of India |data = 2016 |isbn = 9788183394314 |miejsce = Srinagar |wydawca = Gulshan Books Kashmir |język = en}}</ref>, choć Brytyjczycy uważali, że znalazły się one, podobnie jak [[Baltistan (region)|Baltistan]], w obrębie kaszmirskiej jurysdykcji<ref name=":4" />. Hunza i Nagir pozostały niezależne, jednak kontynuowano płacenie maharadży wymaganego przez niego trybutu.<ref name=":92" /> W 1860 r. kolejny maharadża Dżammu i Kaszmiru [[Ranbir Singh (maharadża)|Ranbir Singh]] zdołał przyłączyć do swego księstwa te tereny i mianował [[Gilgit]] stolicą nowo utworzonego dystryktu (bsk. ''wazarat'') o tej samej nazwie.<ref name=":5">{{Cytuj |autor = |tytuł = Discord in Pakistan’s Northern Areas |czasopismo = Asia Report |data = 2007 |wolumin = N°131 |odpowiedzialność = International Crisis Group |opublikowany = www.crisisgroup.org |url = https://www.crisisgroup.org/asia/south-asia/pakistan/discord-pakistan-s-northern-areas}}</ref> Tham Hunzy zwlekał do 1869 r. ze złożeniem hołdu nowemu maharadży Kaszmiru i nie godził się na obecność kaszmirskich urzędników w samej Hunzie.<ref name=":23">{{Cytuj |autor = |tytuł = The Encyclopaedia of Islam, New Edition |data = 1971 |isbn = 90-04-08118-6 |wolumin = III |miejsce = Leiden |wydawca = E. J. Brill |język = en}}</ref> W zamian za brytyjskie wsparcie militarne Ranbir Singh przystał w 1877 r. na utworzenie w Gilgicie brytyjskiej agentury (''Gilgit Agency''<ref>{{Cytuj |autor = Amar Singh Chohan |tytuł = The Gilgit Agency 1877-1935 |data = 1998 |isbn = 81-7156-146-2 |wydanie = II |miejsce = New Delhi |wydawca = Atlantic Publishers & Distributors |archiwum = https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.507866 |język = en}}</ref>), której zadaniem miało być m.in. monitorowanie działalności księstw na terenach przygranicznych<ref name=":6">{{Cytuj |autor = |tytuł = Discord in Pakistan’s Northern Areas |data = 2007 |s = 3 |cytat = „supervise the conduct of policy on this frontier” |język = en}}</ref>. Brytyjskie zainteresowanie tym rejonem rosło wraz z aktywnością Rosji w tej części Azji Środkowej; budziło ona o tyle uzasadnione obawy Brytyjczyków o możliwość opanowania przez nią karakorumskich i pamirskich przełęczy<ref name=":4" />, o ile znane im były kontakty thama Hunzy Safdara Ali Chana i władcy Chitralu z Rosją<ref name=":6" />. Współpraca między Johnem Biddulphem, pierwszym szefem Gilgit Agency (sprawującym urząd zwany ''British Political Agent'' lub ''Resident''<ref>{{Cytuj |autor = Michael H. Fisher |tytuł = Indirect Rule in the British Empire: The Foundations of the Residency System in India (1764-1858) |czasopismo = Modern Asian Studies |data = 1984 |wolumin = Vol. 18, No. 3 |wydawca = Cambridge University Press |s = 393-428 |jstor = 312261 |język = en}}</ref>), a maharadżą nie układała się najlepiej, a co gorsza baza w Gilgicie nie miała dostatecznie silnej obsady militarnej, by skutecznie odeprzeć ewentualny atak ze strony niespokojnych górskich państewek<ref name=":10">{{Cytuj |autor = Robert A. Huttenback |tytuł = The 'Great Game' in the Pamirs and the Hindu-Kush |data = 1975 |s = 8-9 |cytat = „[...] in the event of a sudden attack upon the place by the independent and unruly tribes of the neighbourhood” |język = en}}</ref>. W 1881 r. zawieszono jej działalność, uwalniając tym samym poczynania polityczne maharadży spod brytyjskiego nadzoru.<ref name=":5" /> Kiedy jednak zaczęto podejrzewać, że kolejny maharadża [[Pratap Singh (maharadża)|Pratap Singh]] utrzymuje korespondencję z carem Rosji, uznano za konieczne ustanowienie brytyjskiej kontroli w tym terenie i przywrócenie Gilgit Agency w 1889 r.<ref name=":5" />
==== Polonicum Wielkiej Gry w Dolinie Hunzy ====
Wyznaczony na nowego Political Agent Algernon Durand był młodszym bratem sir Mortimera Duranda, który jako minister spraw zagranicznych rządu indyjskiego (''foreign secretary to the Government of India'') szczególnie mocno popierał umocnienie, także militarne, pozycji Imperium na północnych rubieżach Kaszmiru. Algernon Durant tuż przed objęciem stanowiska w Gilgicie podróżował po tamtym rejonie i dobrze go poznał, co opisał – razem z dalszymi dziejami powstania i prowadzenia Gilgit Agency – w wydanej w 1899 r. książce ''The Making of A Frontier. Five
==== Kampania wojenna o Hunzę i Nagir w 1891 r. ====
{{Osobny artykuł|Kampania o Hunzę i Nagir}}Koniec lat 80. XIX w. przyniósł serię wydarzeń, które skłaniały do zmian w brytyjskiej polityce względem górskich państewek: w 1886 r. Safdar Ali Chan zajął tron Hunzy dzięki zamordowaniu swoich trzech braci i ojca Ghazana Chana, dotychczasowego thama Hunzy
=== Długie rządy Nazima Chana 1892–1938 ===
Na nowego thama (odtąd zmienionego na perski tytuł ''mīr'') Hunzy Brytyjczycy wyznaczyli przyrodniego brata Safdara, Ali Nazima Chana – na podstawie, jak się podejrzewa, sfałszowanych dokumentów, choć jego podziw dla Brytyjczyków był szczery – jako oficjalny akt zachowując nominację przez maharadżę Kaszmiru (był nim Pratap Singh), któremu thamowie Hunzy i Nagiru pozostawali podlegli
Nazim Cham zwiększył obciążenia wynikające z pracy przymusowej (bsk. ''rajaáki'') i opodatkowania, acz nierównomiernie: z ulgami dla Buruszów i mieszkańców Shinaki oraz dodatkowymi ciężarami dla mieszkańców Gojalu
Jako narastający problem w domach panujących w Hunzie i Nagirze władze kolonialne dostrzegały niebywale rozrośnięta warstwę uprzywilejowanych ''guśpúr'' i ''uyóṅko'', którzy nie wykonywali żadnej pracy oprócz pełnienia funkcji urzędniczych, przy czym oni i całe ich rodziny były utrzymywane przez lokalną społeczność
W latach 1934 i 1935 miały miejsce trzy śluby pomiędzy członkami rodów rządzących w Hunzie i Nagirze: wnuk Nazima Chana Jamal pojął za żonę córkę mira Nagiru Sikandara Chana, trzeci syn Sikandara Chana poślubił córkę Nazima Chana i w 1935 r. odbył się ślub córki najstarszego syna Nazima Chana, ''mīrzāda'' Ghazana Chana, z czwartym synem mira Nagiru. Nigdy dotąd tak silne więzy nie spajały obu, tradycyjnie ze sobą walczących, rodów
Na dwa lata przed śmiercią w lipcu 1938 r. Nazim Chan zdołał sporządzić dzięki pomocy wnuka Jamala Chana (sam był niepiśmienny) autobiografię, którą wkrótce przełożono na angielski, a egzemplarz tego tekstu wręczano niemal wszystkim odwiedzającym Baltit. Jej wartość faktograficzną H. Kreutzmann komentuje nie tylko jako pełną sprzeczności i przekłamań, ale przede wszystkim podkreśla, że zarówno Jamal Chan, jak i tłumacz na angielski dołożyli starań, by opisać ten fragment historii Hunzy w sposób, który by najlepiej zadowolił władze w Gilgicie<ref>{{Cytuj |autor = Hermann Kreutzmann |tytuł = Hunza Matters (...) |data = 2020 |s = 412 |cytat = „But the book, which he [Nazim Khan] freely distributed and sold to visitors, is ample proof of his ability to adjust to the expectation of the Political Agents in Gilgit. (...) Both Jamal Khan and M. Masih Pal were quite instrumental in shaping the narrative of this
=== Pod krótkimi rządami Ghazana Chana ===
W międzyczasie zmarł też mir Nagiru Sikandar Chan i objęcie tronów w obu księstwach odwlekło się aż do sierpnia 1940 r. Podczas podwójnej ceremonii w Baltit Fort w obecności licznych brytyjskich oficerów i dygnitarzy, Ghazan Chan objął władzę w Hunzie, a Shaukat Ali Chan w Nagirze. Powszechny sceptycyzm co do zdolności Ghazana Chana do pełnienia funkcji władcy kraju, głównie ze względu na jego trwającą od lat chorobę alkoholową, znalazł pełne potwierdzenie w trakcie siedmiu lat jego rządów
== Okres w obrębie Pakistanu 1947–1974 ==
=== Rozpad Indii Brytyjskich ===
Tak jak deklarował w swojej pierwszej mowie, mir Jamal Chan wzorował się w prowadzeniu księstwa na swoim dziadku Nazimie Chanie. Doradztwa nie szukał u wezyrów, lecz zaufaniem obdarzył swego brata Ayasha Chana. Kiedy wraz z przyznaniem w 1947 r. niepodległości krajom wchodzącym w skład Indii Brytyjskich nastąpił [[Imperium brytyjskie#Dekolonizacja i rozpad imperium (
=== Pod rządami ostatniego mira Hunzy ===
Polityka Pakistanu wobec księstw Hunzy i Nagiru zmierzała do ich integracji z resztą kraju m.in. poprzez likwidację niektórych właściwych im cech sprawowania władzy. Wycofano się ze wspierania materialnie władców i ich rodzin, jak to miało miejsce w czasach kolonialnych. Mir utracił prawo do ograniczania swobody poruszania się swoich poddanych, czego rezultatem była fala emigracji najpierw w rejon Gilgitu, a następnie w dalsze regiony Pakistanu aż po [[Karaczi]]. Zaczęto korzystać z możliwości zatrudnienia poza rolnictwem, jak np. w przemyśle portowym i policji, a także szukać możliwości kształcenia i prowadzenia samodzielnych interesów poza Hunzą. Stopniowo upadał feudalny system pracy przymusowej. Od połowy lat 50. XX w. wzrastała liczba osób zatrudnionych w armii pakistańskiej, co przy zapewnianym przez nią uposażeniu oznaczało kolejną szansę ustatkowania się Hunzakuc poza Hunzą
Nabierający rozmachu ruch turystyczny w Dolinie Hunzy pozostawał całkowicie w rękach elity rządzącej Hunzą (bsk. ''thámkuṣ''). Znaczne dochody przynosiło m.in. obsługiwanie wypraw badawczo-eksploracyjnych, jak np. niemiecko-austriackiej ekspedycji w 1954 r. i niemieckiej w 1959 r., przy czym powszechne były narzekania na nieudolność osób świadczących te usługi oraz zawyżanie stawek i cen.<ref name=":05" /> Międzynarodowego rozmachu nabierała równocześnie strategia marketingowa promująca turystykę w Dolinie Hunzy poprzez szerzenie [[Mit o długowieczności Hunzakuts|mitu o długowieczności Hunzakuts]]<ref>{{Cytuj |autor = Hermann Kreutzmann |rozdział = Mythical Longevity-'Hunza
Natężające się kontakty z [[Cywilizacja zachodnia|Zachodem]] prowadziły do bezprecedensowej zmiany stylu życia elity władzy (np. dzieci mira Jamala Chana miały amerykańskich guwernerów, para książęca podróżowała m.in. do Paryża i Monachium, mężczyźni z tej klasy społecznej ubierali się często według mody zachodniej). Choć najbliższe środowisko mira miało głębokie poczucie odrębności i niezależności księstwa od Pakistanu, pozostała część społeczeństwa, szczególnie młodsze pokolenie wykształcone poza Hunzą, przestawało identyfikować się z panującymi w kraju feudalnymi tradycjami i systemem władzy. Finansowo mir Jamal Chan był w zasadniczy sposób uzależniony od [[Aga Chan III|Agi Chana III]], który powierzył mu kilka znaczących funkcji, przede wszystkim prezesa najwyższej rady izmailickiej działającej pod egidą Agi Chana w Azji Środkowej<ref>''President of H. R. H. Prince Aga Khan Ismailia Supreme Council for Hunza State, Gilgit Agency, Chitral State and Central Asia''.</ref> oraz osobistego reprezentanta izmailickiego imama w tym rejonie. Patronat Sultana M. Shaha, a w jeszcze większym stopniu jego następcy [[Aga Chan IV|Agi Chana IV]] (Karima al-Hussaini), obok prestiżu i materialnego dobrobytu dla rodziny mira, przyniósł też ogromne korzyści samemu księstwu Hunzy. Agan Chan IV osobiście odwiedził Hunzę w październiku 1960 r. jako pierwszy izmailicki imam, a w 1967 r. powstała [https://www.akdn.org/ Aga Khan Foundation], inicjująca, koordynująca i finansująca projekty rozwojowe, której księstwo Hunzy było znaczącym beneficjentem. Z jej funduszów finansowano budowę szkół dla dziewcząt i chłopców (co przyczyniło się do ograniczenia analfabetyzmu), tworzenie systemu opieki zdrowotnej, budownictwo oraz usługi sektora finansowego i ubezpieczeniowego
[[Plik:Alignment Official Pakistan map 1962.jpg|mały|261x261px|Mapa przedstawiająca oficjalny (wg rządu pakistańskiego) przebieg granic w pn.-wsch. Pakistanie w 1962 r.]]
Jednocześnie od połowy lat 60. XX w. pogłębiał się rozziew między tradycyjnym układem sprawowania władzy (opartym na wąskiej i niezmiennej elicie władzy) a oczekiwaniami modernizującego się społeczeństwa, od studentów po robotników portowych w Karaczi, emigrantów z Hunzy. O instytucjach i przedsięwzięciach gospodarczych, które były kontrolowane przez ''thámkuṣ'' (poczta, budowa dróg, utrzymanie urzędów, szkolnictwo) wiadomo było, że są dla nich źródłem dochodu, do którego nie mają prawa: za sprzeniewierzaniem dotacji szedł nepotyzm, a dalej wyzysk najbiedniejszych, np. poprzez niesprawiedliwy system podatkowy ([[podatek pogłówny]])
=== Obalenie księstwa Hunzy ===
Od początku lat 70. XX w. aktywna opozycja przeciwko rządom mira Jamala Chana i utrzymywanym przez niego porządkom w księstwie łączyła się także ideologicznie z [[Pakistańska Partia Ludowa|Pakistańską Partią Ludową]], której oddział powstał w Hunzie w 1972 r. Jamal Chan nie ogarniał już sytuacji w kraju, nie rozumiał problemów jego mieszkańców, nie potrafił więc ich rozwiązać. Próbę opanowania kryzysu politycznego podjęła Ismailicka Rada Regionalna (''Ismaili Regional Council'') pod przywództwem wezyra Sajidullaha Bega, ale niczego nie wskórała wobec dynamicznie rosnącej opozycji skupionej pod flagą Pakistańskiej Partii Ludowej. We wrześniu 1974 r. Hunzę odwiedził sam Sulfiqar Ali Bhutto, ówczesny premier Pakistanu, a 24 września ogłosił dekret znoszący księstwo Hunzy jako odrębny, częściowo niezależny byt państwowy w granicach pakistańskich. Hunzę przemianowano na jednostkę administracyjną w obrębie dystryktu Gilgit (''Gilgit District''), wchodzącego w skład nowo utworzonego regionu [[Obszary Północne]] (''Northern Areas''), i poddając ją jurysdykcji Pakistanu
== Zobacz też ==
* [[Hunza (księstwo)#Słownictwo|Słownictwo historyczne dotyczące Doliny Hunzy]]
* [[Hunza (księstwo)#Ostatni władcy dynastii Ayáśo|Ostatni władcy dynastii Ayáśo]]
| |||