Wyspy Owcze: Różnice pomiędzy wersjami

|nazwa_oryginalna = {{j|fo|Føroyar}}<br />{{j|da|Færøerne}}

|nazwa_polska = Wyspy Owcze

|flaga_obraz = Flag of the Faroe Islands.svg

|herb_obraz = Coat of arms of the Faroe Islands.svg

|nazwa_dopełniacz = Wysp Owczych

|dewiza =

|dewiza_język =

|dewiza_polski =

|lokalizacja_obraz = LocationFaroeIslands.png

|konstytucja =

|państwo =

|język_urzędowy = [[Język farerski|farerski]], [[Język duński|duński]]

|język_używany =

|stolica = [[Thorshavn]]

|ustrój_polityczny = [[monarchia parlamentarna]]

|typ_państwa =

|głowa_państwa =

|głowa_państwa_opis =

|status_terytorium = [[terytorium zależne]]

|zależne_od = [[Dania|Danii]]

|głowa_terytorium = [[Małgorzata II]]¹

|głowa_terytorium_opis = [[Władcy Danii|królowa Danii]]

|w_imieniu_tekst = [[Królewscy administratorzy Wysp Owczych|Królewski administrator]]

|w_imieniu_urząd =

|w_imieniu = [[Dan M. Knudsen]]

|szef_rządu = [[Aksel V. Johannesen]]

|szef_rządu_opis = [[Premierzy Wysp Owczych|Premier]]

|w_imieniu_tekst2 =

|w_imieniu_urząd2 =

|w_imieniu2 =

|powierzchnia = 1399

|powierzchnia_wód = 0,5%

|powierzchnia_miejsce = 180

|ludność = 52,337 <ref>Dane z 2020 https://hagstova.fo/en/population/population/population-0.</ref>

|gęstość = 37,41

|gęstość_miejsce = 170

|ludność_rok = 2020

|narodowości = [[Farerowie|Farerska]] (91,7%),<br />[[Duńczycy|Duńska]] (5,8%),<br />[[Islandczycy|Islandzka]] (0,4%)<br />[[Norwegowie|Norweska]] (0,2%)<br />[[Polacy|Polska]] (0,2%)<br />Inne (ok. 1,7%)

|ludność_miejsce = –

|pkb = 9,7 mld DKK

|pkb_rok = 2003

|pkb_osoba = 202 000 DKK

|pkb_ppp = 2,2 mld [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]

|pkb_ppp_rok = 2006

|pkb_ppp_osoba = 45 250 [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]

|utworzenie_sposób = Rok utworzenia

|od_kogo = przejęcie posiadłości [[Norwegia|norweskiej]]

|utworzenie_data = 1380

|likwidacja_sposób =

|przez_kogo =

|likwidacja_data =

|religia_dominująca = [[Luteranizm]]

|waluta_nazwa = [[Korona Wysp Owczych]], [[korona duńska]]²

|waluta_symbol = DKK

|UTC = 0 – zima<br />UTC +1 – lato

|hymn = [[Hymn Wysp Owczych|Tú alfagra land mítt]]

|hymn_nazwa_polska = Mój kraju najpiękniejszy

|kod_ISO = FO/FRO/234

|domena = [[.fo]]

|kod_samochodowy = FO

|kod_samolotowy = OY

|numer_kierunkowy = +298

|terytoria_zależne =

|terytoria_autonomiczne =

|mapa_obraz = Map of the Faroe =Islands Map_of_the_Faroe_Islands_plpl.svg

|uwagi = ¹ ''Królowa Danii pełni jednocześnie rolę głowy państwa Wysp Owczych, jak i Danii.''<br />² ''Korony Wysp Owczych wydawane są przez Duński Bank Narodowy jedynie pod postacią [[banknot]]ów; [[Korona duńska]] jest wymienna z Koroną Wysp Owczych w stosunku 1:1, jednak poza Wyspami Owczymi Korona Wysp Owczych nie jest przyjmowana, nawet w Danii.''

|commons = Category:Faroe Islands

|wikisłownik = Wyspy Owcze

Ośrodkiem administracyjnym jest [[Thorshavn]] (farer. ''Tórshavn''). Głównymi miastami Wysp Owczych są: [[Klaksvík]], [[Hoyvík]], [[Argir]]. Żyje tam 52337 mieszkańców, a gęstość zaludnienia wynosi 34,5 osób/km². Językami urzędowymi są [[język farerski|farerski]] i [[język duński|duński]]. Większość mieszkańców wyznaje [[luteranizm]].

Archipelag tworzy 18 głównych wysp [[wulkan]]icznych o powierzchni górzystej. Największe z nich to [[Streymoy]] (373&nbsp;km²) i [[Eysturoy]] (286&nbsp;km²). Najwyższym wzniesieniem Wysp Owczych jest [[Slættaratindur]] (882 m [[n.p.m.]]) na [[Eysturoy]]. Wzniesienia przecinają liczne doliny. Wybrzeża – na ogół skaliste i strome, tylko gdzieniegdzie mają charakter [[fiord]]ów. Są tu najwyższe [[klif]]y w Europie, jak znajdujący się na [[Viðoy]] klif [[Przylądek Enniberg|przylądka Enniberg]] (745 m), zajmujący w [[Europa|Europie]] pierwsze miejsce. Rzeki są krótkie i wąskie, często przybierają na sile w okresie pozimowych roztopów, zdarza się, iż zakończone są wodospadami spadającymi z wysokich klifów do oceanu. Na wyspach występują także jeziora, z których największym jest [[Sørvágsvatn]] (3,56&nbsp;km²) na wyspie [[Vágar]].

Wyspy Owcze zbudowane są głównie z [[bazalt]]ów powstałych w [[paleocen]]ie i [[eocen]]ie, w okresie 60–50 mln lat temu w wyniku wylewów z bardzo długich, prostych szczelin (tzw. erupcji linearnych). Wyróżnia się trzy grube serie bazaltowe, o łącznej grubości około 3&nbsp;km. Seria dolna ma około 900 m, środkowa – ponad 1300 m i górna około 670 m. Dolna seria na powierzchni dominuje na wyspie Suðuroy i Mykines, środkowa na powierzchni dominuje na zachodnich wyspach (głównie Vágar, Streymoy, Eysturoy), a górna na wyspie Sandoy i wyspach wschodnich archipelagu. Oprócz tych poziomo leżących serii są też powszechnie pionowe lub skośne żyły i [[Dajka|dajki]] wulkanitów o większej odporności na wietrzenie niż bazalty głównych serii. Zaznaczają się one w morfologii wysp jako [[twardzielec|twardzielcowe]] skałki. Pomiędzy dolną a środkową serią bazaltów występuje seria ponad 100 m [[zlepieniec|zlepieńców]], [[zwietrzelina|zwietrzelin]] i warstwy [[węgiel brunatny|węgli brunatnych]] powstała w czasie dłuższej przerwy w wulkanizmie. Datowana jest na [[eocen]].

<!--**** używać mm lub cm, a nie obydwu razem! ****-->

|source =<ref name=Pogoda >{{cytuj stronę | url = http://www.dmi.dk/dmi/index/faroerne/klimanormaler-fo.htm | tytuł = Duński instytut meteorologiczny | data dostępu = 1 lutego 2013 | język = da | archiwum = https://web.archive.org/web/20070630010422/http://www.dmi.dk/dmi/index/faroerne/klimanormaler-fo.htm | zarchiwizowano = 30 czerwca 2007 |data dostępu = 1 lutego 2013}}</ref>

Wyspy Owcze leżą w strefie [[klimat umiarkowany|klimatu umiarkowanego]], chłodnego, wykazującego bardzo silne wpływy oceaniczne. Charakteryzuje się on m.in. wysokim poziomem opadów, relatywnie ciepłymi zimami i chłodnymi latami. Dzięki ogrzewającemu Wyspy ciepłemu [[prąd Zatokowy|Prądowi Zatokowemu]] średnia temperatura w styczniu wynosi +3,4 °C. Średnia temperatura w sierpniu to +10,5 °C. Wpływ oceanu powoduje, iż na wyspach jest na ogół pochmurnie, występują częste mgły i silne wiatry.

Wyspy były zamieszkane przez [[eremita|eremitów]] [[Irlandia|irlandzkich]] już w VII wieku, następnie około 825<ref>{{cytuj książkę |autor = Praca zbiorowa |inni=tytuł |tytuł= Oxford – Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie – Arabowie na półwyspie pirenejskim |wydanie = |tom = 17 |wydawca = Polskie Media Amer.Com |miejsce = Poznań|data= |rok = 2006 |isbn = 978-83-7425-697-1 |strony = 121}}</ref> roku zostały zasiedlone przez [[Normanowie|Normanów]] ([[wikingowie|wikingów]]), a od 1035 roku stanowiły posiadłość [[Norwegia|Norwegii]]. Wraz z nią zostały przyłączone w roku 1380 do Danii. W roku 1814 Dania utraciła Norwegię, ale zachowała Wyspy Owcze. Nałożony na wyspy duński [[monopol]] handlowy spowodował zahamowanie ich rozwoju gospodarczego. W tym czasie narastał ruch [[nacjonalizm|nacjonalistyczny]], który dążył do uzyskania niepodległości. W pierwszej połowie XIX wieku wyspom przyznano ograniczoną [[autonomia|autonomię]]. Ruch nacjonalistyczny doprowadził jednocześnie do powstania pisanego [[język farerski|języka farerskiego]], który jest, obok duńskiego, [[język urzędowy|językiem urzędowym]] Wysp. W latach 1940–1945 archipelag, jako istotny dla przebiegu [[Bitwa o Atlantyk|Bitwy o Atlantyk]] punkt strategiczny, zajęty był przez wojska [[Wielka Brytania|brytyjskie]]. W roku 1948 podpisano nowe warunki współzależności między Wyspami Owczymi a Danią, uzyskując tym samym szerszą autonomię.

! colspan = "2" | % głosów (zmiana)

! colspan = "2" | Mandaty (zmiana)

| align="center" | 8093

| align="center" | 25,1%

| align="center" | +7,3%

| align="center" | 8

| align="center" | +2

| align="center" | 24,2%

| align="center" | 6691

| align="center" | 20,7%

| align="center" | +2,5%

| align="center" | 7

| align="center" | +1

| align="center" | 21,2%

| align="center" | 6102

| align="center" | 18,9%

| align="center" | -3,6%

| align="center" | 6

| align="center" | -2

| align="center" | 18,2%

| align="center" | 6046

| align="center" | 18,7%

| align="center" | -6,0%

| align="center" | 6

| align="center" | -2

| align="center" | 18,2%

| align="center" | 2241

| align="center" | 7,0%

| align="center" | +0,6%

| align="center" | 2

| align="center" | 0

| align="center" | 6,1%

| align="center" | 1779

| align="center" | 5,5%

| align="center" | -0,6%

| align="center" | 2

| align="center" | 0

| align="center" | 6,1%

| align="center" | 1305

| align="center" | 4,1%

| align="center" | -0,2%

| align="center" | 2

| align="center" | +1

| align="center" | 6,1%

! align="center" | –

|-

Większość populacji Wysp Owczych (74,6%) należy do [[Kościół Wysp Owczych|kościoła luterańskiego]]. Drugą grupą [[protestantyzm|protestancką]] są [[Bracia plymuccy]] (9,8%). Trzecia grupa to [[pentekostalizm|zielonoświątkowcy]] (2,1%). Blisko 10% populacji nie wyznaje żadnej religii. [[Kościół łaciński|Kościół katolicki]] obecnie posiada niewielką liczbę wiernych (0,34%). Istnieją także niewielkie społeczności [[Adwentyzm Dnia Siódmego|Adwentystów Dnia Siódmego]], [[Świadkowie Jehowy|Świadków Jehowy]] (zobacz: [[Świadkowie Jehowy na Wyspach Owczych]]) i wyznawców [[bahaizm]]u<ref>{{cytuj stronę | url = https://books.google.pl/books?id=s5hBCgAAQBAJ&pg=PA492&lpg=PA492&dq=Faroe+Islands++operation+world&source=bl&ots=96wR7gzpMX&sig=FDgAmLIqySlRV0t3oEfZRobM5-c&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjKmqO3m7XQAhWDXSwKHeZUCqcQ6AEIPTAE#v=onepage&q=Faroe%20Islands%20%20operation%20world&f=false |tytuł = Faroe Islands |data = |opublikowany = Operation World, 2010| |język = |data dostępu = 2016-11-19}}</ref>.

Emisja [[równoważnik dwutlenku węgla|równoważnika dwutlenku węgla]] z Wysp Owczych wyniosła w 1990 roku 0,028 Mt, z czego tylko 0,001 Mt w zaokrągleniu stanowiła emisja dwutlenku węgla. Główne emisje dotyczą [[metan]]u, a w mniejszym stopniu [[Tlenek diazotu|podtlenku azotu]]. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 31 kg dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów [[produkt krajowy brutto|PKB]] 1 kg. Od tego czasu emisje pozostają na podobnym poziomie, przy czym emisja dwutlenku węgla nieznacznie rośnie. Głównym źródłem emisji przez cały była działalność niezwiązana ani z energetyką, ani z transportem. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 0,002 Mt w zaokrągleniu, a w przeliczeniu na mieszkańca 39 kg i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 1 kg<ref>{{Cytuj |autor = F. Monforti-Ferrario, G. Oreggioni, E. Schaaf, D. Guizzardi, J.G.J. Olivier, E. Solazzo, E. Lo Vullo, M. Crippa, M. Muntean, E. Vignati |tytuł = Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study |url = https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/9d09ccd1-e0dd-11e9-9c4e-01aa75ed71a1/language-en |miejsce = Luksemburg |wydawca = Publications Office of the European Union |data = 2019 |s = 103 |isbn = 978-92-76-11100-9 |doi = 10.2760/687800 |język = en |rozdział = Faroes |typ nośnika = pdf}}</ref>.

* Jedną z możliwości dojazdu jest prom ''Norröna'' kursujący z [[Dania|duńskiej]] miejscowości [[Hirtshals]] do [[Seyðisfjörður]] na [[Islandia|Islandii]]<ref>{{lang|en}}[https://web.archive.org/web/20150207035205/http://www.smyrilline.com/the-journey/route-denmark-iceland-(and-return) Rozkład rejsów "Smyril„Smyril Line"Line”].</ref>, zatrzymujący się po drodze w stolicy Wyspy Owczych – [[Thorshavn]]. Do 2008 roku można było wsiąść na prom odpływający z [[Lerwick]] na [[Szetlandy|Szetlandach]], jednak połączenia szkockiego archipelagu z Wyspami Owczymi i Skandynawią zostały zawieszone w czasie kryzysu i nie doszło do ich przywrócenia<ref>{{Cytuj |tytuł = Summer ferry sailings cancelled |data = 2008-11-11 |data dostępu = 2018-10-07 |url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/scotland/highlands_and_islands/7721684.stm |język = en-GB}}</ref>.

* Drugą możliwością jest przelot samolotem linii lotniczych ''[[Atlantic Airways]]'' (rodzima linia Wysp Owczych), docierających do [[Port lotniczy Vágar|portu lotniczego Vágar]]. Linia ta obsługuje połączenia z [[Dania|Danią]], [[Norwegia|Norwegią]], Szkocją i [[Islandia|Islandią]]. Połączenia z [[Dania|Danią]] zapewnia także linia [[Scandinavian Airlines System|SAS]].

* Z owcami wiąże się unikalna jednostka powierzchni, używana przez Farerczyków od średniowiecza. Jest nią mørk, właściwością tej miary jest to, że nie jest stałą fizyczną wielkością, lecz obszarem pozwalającym na wykarmienie 32 owiec, co jest zależne od żyzności gleby oraz ukształtowania terenu<ref>{{Cytuj |autor = Michael Jones |tytuł = Nordic Landscapes: Region and Belonging on the Northern Edge of Europe |data = 2008 |data dostępu = 2017-11-19 |isbn = 9780816639144 |wydawca = U of Minnesota Press |url = https://books.google.pl/books?id=cXLAeyDeaUMC&pg=PA98&dq=M%C3%B8rk&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjB2b7A48rXAhXNh7QKHQMvB3kQ6AEIJzAA#v=onepage&q=M%C3%B8rk&f=false |język = en}}</ref>.

* Na Wyspach Owczych odbywa się coroczne polowanie na [[grindwal]]e – walenie zaliczane do delfinów. Co roku w okresie lipca i sierpnia rybacy zaganiają je swoimi łodziami w głąb zatoki i zabijają harpunami. Uczestniczą w tym całe rodziny – od ojców, przez matki, aż po małe dzieci. Corocznie ginie tam od 600 do 1000 sztuk grindwali. Proceder ten nie wynika już z potrzeb ekonomicznych, a jest uzasadniany jedynie tradycją<ref>[https://web.archive.org/web/20130218055519/http://www.seashepherd.org/grind-stop Sea Shepherd Conservation Society].</ref>. Zabijanie delfinów budzi oburzenie na całym świecie i wywołuje coraz większe protesty. W 2015 roku z powodu rzezi grindwali niemiecki operator statków rejsowych Aida ogłosił, że rezygnuje z rejsów na Wyspy Owcze<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = Wyborcza.pl|url = http://wyborcza.pl/1,75477,18550411,mieszkancy-wysp-owczych-zaszlachtowali-kolejne-60-grindwali.html#ixzz3ihx2bxJj |tytuł = Wyborcza.pl |opublikowany = wyborcza.pl |data dostępu = 2015-08-13}}</ref>.

* Most Streamin to jedyny most na Oceanie Atlantyckim. Łączy wyspę Streymoy z Eysturoy<ref>{{Cytuj |autor = Przeglad-Turystyczny |tytuł = Wyspy Owcze -– Na Atlantyku.. Gdzieś pomiędzy Islandią, a Norwegią |data dostępu = 2016-08-20 |opublikowany = przeglad-turystyczny.pl |url = http://przeglad-turystyczny.pl/europa/257-wyspy-owcze-gdzies-pomiedzy-islandia-a-norwegia}}</ref>.