Rumuni: Różnice pomiędzy wersjami

Nazwa Rumuni oznacza „Rzymianie”, „obywatele [[Rzym]]u”, dosłownie „pochodzący od [[Romulus i Remus|Romulusa]]”. Nazwa ta została wprowadzona w [[XVIII wiek]]uwieku przez greckokatolickich duchownych z tzw. [[szkoła siedmiogrodzka|szkoły siedmiogrodzkiej]]. Do tej pory Rumunów nazywano Wołochami, a obywateli Mołdawii także Mołdawianami. Teoria o rzymskim pochodzeniu Wołochów istniała już w [[XV wiek]]uwieku, o czym świadczą prace [[Węgry|węgierskiego]] historyka [[Nicolaus Olahus|Nicolausa Olahusa]]. W [[1521]] r. w [[List Neacșu|liście bojara Neacșu]] pojawiła się po raz pierwszy nazwa {{k|ro|Ţeara Rumânească}} – „ziemia rzymska”, mająca oznaczać jedną z krain historycznych późniejszej Rumunii – [[Wołoszczyzna|Wołoszczyznę]] ({{w języku|ro|Valahia}}). Jednak dopiero w XVIII w. teoria Nicolausa Olahusa stała się podstawą rodzącej się rumuńskiej ideologii narodowej, która zdobywała z czasem coraz większą popularność, a wraz z nią zadomowił się termin „Rumuni”.

Polska nazwa „Rumuni” pochodzi od dawnej nazwy rumuńskiej {{k|ro|rumâni}}. Sami Rumuni z nazwy tej zrezygnowali w [[XIX wiek|XIX]] w., na rzecz {{k|ro|români}}, która bardziej przypomina słowo {{k|ro|Roma}}, tzn. „Rzym”. Jeszcze na początku [[XX wiek|XX]] wieku w literaturze polskiej Rumunów nazywano Wołochami, a Rumunię – Wołoszczyzną (tak samo jak jeden z regionów historycznych tego kraju).

Do XIX wieku Rumuni byli powszechnie nazywani Wołochami. Termin ten pierwotnie odnosił się do romańsko i [[Język albański|albańskojęzycznych]] ludów Europy Południowo-Wschodniej uprawiających gospodarkę wołoską. Później Wołochami zaczęto nazywać konkretne grupy etniczne, w tym Słowian, którzy od "prawdziwych"„prawdziwych” Wołochów przejęli typ gospodarki. Sami Rumuni do końca XVIII wieku nazywali siebie najczęściej "Vlaşi"„Vlaşi” (Wołosi). Nazwa Rumuni stała się popularna w XVIII w. wśród inteligencji wołoskiej i mołdawskiej. Nazwa Rumunii wiązała się z ideologią narodową, według której ludność romańska Bałkanów miałaby żyć w jednym, wspólnym państwie. Stąd Rumunami także nazwano Wołochów istryjskich, tzw. "Istrorumunów"„Istrorumunów” i Wołochów macedońskich, tzw. "Macedorumunów"„Macedorumunów” lub "Arumunów"„Arumunów”. Tam, gdzie poprzez edukację, idea narodu rumuńskiego nie dotarła, ludność rumuńskojęzyczna nadal nazywa siebie Wołochami. Sytuacja taka panuje np. w niektórych okolicach Serbii czy bardziej izolowanych wsiach w [[Banat (kraina)|Banacie]] rumuńskim.

Główna część terytorium historycznej Mołdawii znajduje się obecnie w Rumunii. Na obszarze tym tożsamość narodowa Mołdawian niemal zupełnie uległa rumuńskiej, przy czym różnice istniejące między Mołdawianami a Rumunami nie są wyraźne. Wielu ludzi określa siebie (autoidentyfikuje etnicznie) jako Mołdawian i Rumunów jednocześnie. Mołdawianie różnią się od Rumunów tradycją własnej państwowości, bogatszym rosyjskim dziedzictwem kulturowym oraz niektórymi cechami językowymi: akcentem, większą archaicznością gramatyki i słownictwa, oraz większym zasobem słów pochodzenia słowiańskiego. W Mołdawii do [[1991]] r., a w Naddniestrzu do dzisiaj używa się do zapisywania języka [[cyrylica|cyrylicy]], w Rumunii – [[alfabet łaciński|alfabetu łacińskiego]]. Część Mołdawian mówi po [[język rosyjski|rosyjsku]] i [[język ukraiński|ukraińsku]]. Mołdawian łączy z Rumunami częściowa [[etnogeneza]], więcej niż 150 lat historii państwowości, język i prawosławie.

Problem uznania Mołdawian za odrębny naród (i zarazem mołdawskiego jako osobnego języka) zwłaszcza w Rumunii i Mołdawii wzbudza wiele emocji. Przed powstaniem [[Mołdawska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]] w [[1924]] r., mołdawska świadomość narodowa niemal całkowicie uległa rumuńskiej ideologii narodowej. Obywatele historycznego obszaru państwa mołdawskiego w znacznej mierze identyfikowali się jako Rumuni. W [[1940]] r. [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] przyłączył do swego terytorium ziemie leżące pomiędzy Dniestrem a Prutem, czyli tzw. [[Besarabia|Besarabię]] (z grubsza terytorium dzisiejszej Mołdawii), która była w latach [[1918]]-[[1919]]1918–1919 odłączona od Rosji i wcielona do Rumunii. Władze rumuńskie po tym, jak Besarabia została przyłączona do Rumunii przeprowadzały planową rumunizację zyskanych obszarów<ref>Treptow, Kurt W. (red.): ''A History of Romania'' Iaşi, The Center for Romanian Studies 1997</ref>. W celu przerwania więzi łączących Besarabię z Rumunią, ZSRR "sztucznie„sztucznie wzbudzał"wzbudzał” tożsamość narodową Mołdawian na terenie całego Związku Radzieckiego. Po rozwiązaniu ZSRR w [[1991]] r. w Rumunii oczekiwano, że Mołdawianie powrócą do rumuńskiej tożsamości narodowej; do tego wszak nie doszło – Rumuni są w dzisiejszej Rep. Mołdawskiej mniejszością narodową (7% [[2014]]), przy czym sami Mołdawianie stanowią 75,1% populacji kraju.

Rumuni i język rumuński miały w tym czasie charakter kreolski, romańsko-słowiański. Sytuacja uległa zmianie wraz z rumuńskim "odrodzeniem“odrodzeniem narodowym"narodowym”, w którym elita w większości wyrzekła się słowiańskich korzeni na rzecz "czysto„czysto-rzymskiego"rzymskiego” pochodzenia. Rozpoczęto świadomą, długotrwałą romanizację języka rumuńskiego, która polegała na zastępowaniu słów pochodzenia słowiańskiego [[neologizm]]ami tworzonymi na bazie [[Łacina|łaciny]], [[Język włoski|języka włoskiego]] i [[Język francuski|francuskiego]]. [[Cyrylica|Cyrylicę]] używaną do tej pory do zapisywania języka rumuńskiego zastąpiono ostatecznie w [[1862]] r. [[Alfabet łaciński|alfabetem łacińskim]]. Pod koniec XIX wieku język rumuński był już tak "oczyszczony"„oczyszczony” według łacińskich, włoskich i francuskich wzorów, że można mówić o nowym konstruowaniu języka. To, co w dzisiejszym rumuńskim brzmi tak "romańsko" nie jest zatem antycznym dziedzictwem, tylko nową konstrukcją stworzoną w XIX w.