Homo habilis: Różnice pomiędzy wersjami

|grafika =

'''''Homo habilis''''' ('''człowiek zręczny''') – kopalny gatunek człowieka z [[Afryka Wschodnia|Afryki Wschodniej]], który żył 2,5-15–1 mln lat temu.

''Homo habilis'' stanowi pierwszy etap w rozwoju rodzaju ''[[Homo]]'' i jest w linii prostej praprzodkiem gatunku ''[[człowiek rozumny|Homo sapiens]]''. Po raz pierwszy ''Homo habilis'' został odkryty w [[1959]] roku przez [[Louis Leakey|Louisa]] i [[Mary Leakey|Mary Leakeyów]]ów w wąwozie [[Wąwóz Olduvai|Olduvai]] (na granicy [[Kenia|Kenii]] i [[Tanzania|Tanzanii]]). Gatunek ten żył równolegle z [[australopitek]]ami przez ok. milion lat (od 2,5 do 1,5 miliona lat temu).

2015 ; quote p2137: 'Wood‘Wood and Collard’s (1999) proposal to remove H. habilis and H. rudolfensis from Homo and assign them to a different genus or pair of genera remains valid.[http://link.springer.com/referenceworkentry/10.1007/978-3-642-39979-4_51] [http://profmarkcollard.com/wp-content/uploads/2015/07/Collard-and-Wood-2015-Handbook-chapter.pdf pdf].</ref>.

Nazwa "człowiek„człowiek zręczny"zręczny” została mu nadana, ponieważ uznano go za pierwszego twórcę [[narzędzia kamienne|narzędzi kamiennych]] znalezionych w złożach sprzed 1,8 mln lat. Do gatunku tego niektórzy badacze zaliczają też ''[[Homo rudolfensis]]''.

Jednym z najlepiej zachowanych szczątków ''H. habilis'' jest czaszka KNM ER 1813 odkryta w roku [[1973]] w dolnej części formacji [[Koobi Fora]] (wsch. brzeg jez. [[Jezioro Rudolfa|Turkana]] w [[Kenia|Kenii]]) poniżej warstwy [[tuf wulkaniczny|tufu wulkanicznego]] oznaczonego literami KBS, a datowanego [[Datowanie metodą potasowo-argonową|metodą argonowo-potasową]] na 1,60-160–1,54 mln lat. Wiek czaszki oceniany jest na ok. 2 mln lat.

Badania prowadzone nad szczątkami ''H. habilis'' z [[Koobi Fora]] i z [[Shungura]] w dorzeczu rzeki [[Omo (rzeka)|Omo]] w [[Etiopia|Etiopii]] wskazują na współwystępowanie ''H. habilis'' i [[Australopitek|australopitekówaustralopitek]]ów w okresie od 2,5 do 1,5 miliona, a być może nawet 1 mln, lat temu. Znane są również przypadki współwystępowania ''H. habilis'' i ''[[Paranthropus boisei|Australopithecus boisei]]'' w tych samych warstwach, co powoduje problemy z przypisaniem jednemu z tych gatunków pierwszych narzędzi kamiennych. Na obecnym etapie badań wydaje się jednak bardziej prawdopodobne, że ''H. habilis'' był wytwórcą pierwszych narzędzi kamiennych i drewnianych.

Najstarsze ślady narzędzi kamiennych związane są z [[kultura olduwajska|kulturą olduwajską]], nazwaną tak od wytworów pochodzących z najniższych warstw wąwozu w [[Wąwóz Olduvai|Olduvai]] (tzw. Bed I). Są to otoczaki z pojedynczymi odbiciami na krawędzi formującymi pojedyncze ostrze lub ostrze dwustronne. Obok [[narzędzia otoczakowe|narzędzi otoczakowych]] były też narzędzia z wielokierunkową obróbką w postaci sferoidów, służące do rozcierania lub jako bolasy (kamienie do miotania). Produkowano też odłupki, które nie zawsze były odpadami produkcyjnymi, lecz mogły pełnić funkcję narzędzi do cięcia lub skrobania. W dwóch poziomach poza wyrobami kamiennymi znaleziono też szczątki ''Australopithecus boisei'', co może oznaczać, że takie same wyroby produkowane były również przez ten gatunek, ale też, że oba gatunki polowały na siebie.

Badania wskazują, że czynności wykonywane w obozowiskach były zaplanowane i zorganizowane. Świadczy o tym różny poziom zagęszczenia wyrobów kamiennych i szczątków zwierzęcych. Materiał kamienny, jak i gotowe narzędzia były często transportowane z odległości 15-2015–20 km. Może to oznaczać występowanie obozowisk podstawowych, jak i wyspecjalizowanych pracowni obróbki kamienia, miejsc ćwiartowania tusz zwierzęcych oraz innych trudnych do identyfikacji miejsc pobytu. Interesujących danych (datowanych na ok. 1,8-18–1,7 mln lat temu) dostarcza stanowisko FLK znajdujące się w najniższej serii (Stanowisko I) osadów jeziornych w Olduvai. Odkryto tam skupisko w kształcie koła o średnicy 5 m zawierające wyroby olduvajskie, za którym znajdowało się niewiele narzędzi kamiennych. Od strony północnej i zachodniej otoczone pasem, na którym znajdowały się liczne kości zwierząt z rodziny krętorogich, żyraf i świniowatych; zwierzęta te mogły zostać upolowane (co jest mało prawdopodobne) lub paść ofiarą drapieżników i zostać zawleczone tam przez ''H. habilis'', za czym przemawia więcej argumentów. Występowało tam najprawdopodobniej ogrodzenie zbudowane z gałęzi kolczastych krzewów stanowiące osłonę od wiatru. Na terenach nieosłoniętych dokonywano ćwiartowania mięsa, natomiast w obrębie osłony dokonywano czynności związanych z wytwarzaniem i użytkowaniem narzędzi kamiennych. Obozowiska ze wschodniej Afryki są najprawdopodobniej śladami sezonowych pobytów; w czasie pory suchej użytkowano dolne stoki dolin rzek i brzegi jezior.

== Sposób bytowania ==

Praludzie z gatunku ''H. habilis'' żyli prawdopodobnie w małych grupach, przypominających stada dzisiejszych szympansów. Grupie takiej przewodził najsilniejszy lub najbardziej inteligentny osobnik. W chwili, gdy mięso stało się najbardziej wartościowym pokarmem, rozwinął się podział pracy w zależności od płci: mężczyźni polowali, a kobiety sprawiały zdobycz, zbierały jadalne rośliny, zajmowały się ogniskiem i dziećmi. Wspólnie zdobytą żywność spożywano razem; w ten sposób człowiek przekształcał się nie tylko biologicznie, ale i jako istota społecznie-ekonomiczna w procesie antroposocjogenezy.

* {{cytuj książkę |autor = Josef Wolf i Zdeněk Burian |tytuł = Pradzieje człowieka |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce = Warszawa |rok = 1982 |isbn = 83-09-00536-9 }}