Skały chemogeniczne: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
wikizacja, kat., stub |
dodany opis |
||
Linia 4:
[[Kategoria:skały osadowe]]
=== [[Skały chemiczne]] ===
Skały chemiczne powstają na skutek odparowania wody ze zbiornika morskiego lub słonego [[jezioro|jeziora]]. Różne rodzaje skał wytrącają się przy różnym stężeniu [[roztwór|roztworu]], przy czym najwcześniej wytrącają się wapienie. Gips i [[anhydryt]] przy 20% pierwotnej objętości roztworu, [[sól kamienna]] przy 10%, natomiast [[sole potasowe]] i [[sole magnezowe]] wytrącają się przy prawie 0% pierwotnej objętości roztworu.
[[Grafika:Trawertyn.jpg|thumb|200px|Trawertyn]]
Skały chemiczne to także formy akumulacji [[Kras (geologia)|krasowej]]: [[martwica wapienna]] i [[trawertyn]] (tworzące się w pobliżu [[źródło|źródeł]]) i wapienie naciekowe w [[jaskinia|jaskiniach]] i szczelinach krasowych.
==== Występowanie w Polsce ====
Skały chemiczne w Polsce znaleźć można w utworach [[perm]]skich i [[trzeciorzęd]]owych, czyli pochodzących z okresów, gdy gorący [[klimat]] był przyczyną silnego parowania jezior, [[morze|mórz]] i [[ocean|oceanów]]. Rozległa jest strefa występowania permskich [[sól kamienna|soli kamiennych]] i potasowych oraz gipsów (Polska Środkowa i Zachodnia, a także [[Pomorze]]). Mniejszy zasięg mają trzęciorzędowe gipsy i sole kamienne, występujące w pasie od [[Ukraina|Ukrainy]] do okolic [[Rybnik]]a, wzdłuż [[zapadlisko przedkarpackie|zapadliska przedkarpackiego]].
г
== [[Skały metamorficzne]] ==
Skały metamorficzne tworzą się w wyników procesów [[metamorfizm|metamorficznych]] oddziałujących na istniejące już formacje skalne. Działanie poszczególnych czynników metamorfizmu (temperatura, ciśnienie, roztwory hydrotermalne) jest uzależnione od głębokości, na których zjawisko to zachodzi, temperatury, ciśnienia, składu chemicznego i mineralnego skał wyjściowych oraz chemizmu wód (roztworów) dopływających z głębi ziemi.
[[Grafika:Marmur.jpg|thumb|250px|Marmur - podświetlona płyta]]
Skład mineralny skał metamorficznych zależy od składu skał wyjściowych, a także czynników metamorfizmu. Minerały występujące w skałach metamorficznych (kwarc, kalcyt, [[dolomit]], [[magnezyt]], [[ankeryt]], [[magnetyt]], skalenie, [[amfibol|amfibole]], [[piroksen|pirokseny]] i [[miki]]) są znane już ze skał magmowych, chociaż istnieją również takie, które wymagają wysokiej temperatury i ciśnienia, aby mogły powstać ([[chloryt]], [[dysten]], [[sylimanit]], [[andaluzyt]], [[kordieryt]], [[staurolit]], [[chlorytoid]], [[serpentyn]], [[grafit]], [[granat (minerał)|granaty]], [[wolastonit]]).
Budowa wewnętrzna skał metamorficznych charakteryzuje się kierunkowym ułożeniem ziaren. Często są one zafałdowane.
[[Gnejs]]y posiadają skład mineralny zbieżny ze składem granitów, lecz różnią się od nich wspomnianym już wyżej kierunkowym ułożeniem ziaren i barwą. W ich skład wchodzą: kwarc, skalenie, [[łyszczyk|łyszczyki]] (muskowit lub biotyt), [[chloryt|chloryty]], [[amfibol]]e, [[piroksen]]y. Często występują w nich minerały dodatkowe: [[chlorytoid]], [[staurolit]], [[granat (minerał)|granat]], [[sylimanit]]. Gnejsy powstają ze skał ilastych lub granitów.
[[łupek łyszczykowy|Łupki łyszczykowe]] mają skład zbliżony do gnejsów: kwarc, skalenie, [[łyszczyk|łyszczyki]] (muskowit lub biotyt), [[chloryt|chloryty]]. Często występują w nich minerały dodatkowe: [[chlorytoid]], [[staurolit]], [[granat (minerał)|granat]], [[sylimanit]]. Mają drobniejsze ziarno, są wyraźnie złupkowane. Powstały z przeobrażenia mułowców i iłowców.
[[fyllit|Fyllity]] są słabo przeobrażonymi skałami powstałymi z [[iłowiec (skała osadowa)|iłowców]]. Odznaczają się doskonałą łupliwością, bardzo drobnym ziarnem, często są zafałdowane. Składają się z kwarcy, [[albit]]u, [[muskowit]]u.
[[Amfibolit]]y składają się z plagioklazów, [[amfibol]]i - [[hornblenda|hornblendy]], [[aktynolit]]u, [[tremolit]]u oraz [[chloryt]]u, [[epidot]]u, sporadycznie kwarcu. Powstały z przeobrażenia skał osadowych - [[margiel|margli]] lub wulkanicznych - [[bazalt|bazaltów]], [[andezyt|andezytów]] lub ich [[tuf|tufów]] w warunkach wysokich ciśnień i temperatur.
[[zieleniec|Zieleńce]] zbudowane są z [[albit]]u, [[chloryt]]u, [[epidot]]u, kwarcu, [[aktynolit]]u, [[tremolit]]u, kalcytu. Powstały z przeobrażenia skał osadowych - [[margiel|margli]] lub wulkanicznych - [[bazalt|bazaltów]], [[andezyt|andezytów]] lub ich [[tuf|tufów]], podobnie jak amfibolity, ale w warunkach niższych ciśnień i temperatur.
[[Marmur]]y, wykorzystywane bardzo często w budownictwie, powstają ze skał węglanowych, dzięki czemu w ich składzie mineralnym przeważają kalcyt i dolomit. Marmury bez domieszek są białe, niemniej jednak "czyste" marmury zdarzają się bardzo rzadko. Mogą być czarne, szare, niebieskawe, zielone, różowe, czerwone, pasiaste, "marmurkowe". Często poprzecinane są białymi lub kolorowymi żyłkami białego kalcytu.
[[kwarcyt|Kwarcyty]] powstają z piaskowców kwarcowych, w których spoiwo przekrystalizowało tak, że struktura wyjściowej skały stała się skrytokrystaliczna. Kwarcyty są bardzo wytrzymałe, dlatego są powszechnie stosowane w budownictwie. W płytszych strefach metamorfizmu powstają ze skał ilastych [[łupki]] i [[fyllity]], które charakteryzują się wyraźną oddzielnością cienkich płytek. Zdolność ta była wykorzystywana niegdyś do pokrywania dachów.
[[granulit|Granulity]] są skałami powstałymi w warunkach bardzo wysokiego ciśnienia i temperatury. Są to skały drobno- lub średnioziarniste, jasne, często prawie białe, o [[tekstura|teksturze]] kierunkowej lub bezładnej.
[[eklogit|Eklogity]] są skałami ciemnymi, często o zabarwieniu zielonym, zwykle średnioziarnistymi, o o [[tekstura|teksturze]] kierunkowej lub bezładnej. Składają się z zasadowego [[plagioklaz]]u oraz [[omfacyt]]u (amfibolu).
[[serpentynit|Serpentynity]] powstały w wyniku metamorfozy skał ultrazasadowych - [[perydotyt]]ów, [[dunit|dunitów]], itp.
[[hornfels|Hornfelsy]]
[[erlan|Erlany]]
[[skarn|Skarny]]
=== Występowanie w Polsce ===
Ze skał metamorficznych zbudowane są duże partie Dolnego Śląska, przede wszystkim Sudetów, Tatr Zachodnich oraz głębokie podłoże północno-wschodniej Polski.
W Sudetach gnejsy występują w [[Góry Izerskie|Górach Izerskich]], na [[Pogórze Izerskie|Pogórzu Izerskim]], [[Karkonosze|Karkonoszach]], [[Rudawy Janowickie|Rudawach Janowickich]], na [[Pogórze Wałbrzyskie|Pogórzu Wałbrzyskim]], w [[Góry Sowie|Górach Sowich]], [[Góry Orlickie|Górach Orlickich]], [[Góry Bystrzyckie|Górach Bystrzyckich]], [[Masyw Śnieżnika|Masywie Śnieżnika]], [[Góry Bialskie|Górach Bialskich]], [[Krowiarki (góry)|Krowiarkach]], [[Góry Złote|Górach Złotych]] i [[Góry Opawskie|Górach Opawskich]], na [[Przedgórze Sudeckie|Przedgórzu Sudeckim]] na [[Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie|Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich]], [[Równina Świdnicka|Równinie Świdnickiej]] i w okolicach [[Wądroże Wielkie|Wądroża Wielkiego]]. Występują również w [[Tatry Zachodnie|Tatrach Zachodnich]] oraz w podłożu Północno-wschodniej Polski.
[[łupek łyszczykowy|Łupki łyszczykowe]] występują na [[Pogórze Izerskie|Pogórzu Izerskim]], w [[Góry Izerskie|Górach Izerskich]], [[Rudawy Janowickie|Rudawach Janowickich]], [[Góry Orlickie|Górach Orlickich]], [[Góry Bystrzyckie|Górach Bystrzyckich]], [[Masyw Śnieżnika|Masywie Śnieżnika]], [[Góry Bialskie|Górach Bialskich]], [[Krowiarki (góry)|Krowiarkach]], [[Góry Złote|Górach Złotych]] i [[Góry Opawskie|Górach Opawskich]], a na [[Przedgórze Sudeckie|Przedgórzu Sudeckim]] na [[Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie|Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich]].
[[fyllit|Fyllity]] występują w dużych masach w [[Góry Opawskie|Górach Opawskich]] i na [[Przedgórze Paczkowskie|Przedgórzu Paczkowskim]].
[[amfibolit|Amfibolity]], budują duże partie [[Rudawy Janowickie|Rudawach Janowickich]] i [[Kotlina Kłodzka|Kotliny Kłodzkiej]], a ponadto występują we wszystkich masywach zbudowanych z gnejsów i łupków łyszczykowych, również w [[Tatry Zachodnie|Tatrach Zachodnich]].
[[zieleniec|Zieleńce]] budują dużą część [[Góry Kaczawskie|Gór Kaczawskich]] i [[Pogórze Kaczawskie|Pogórza Kaczawskiego]]. Występują również na [[Nizina Śląska|Nizinie Śląskiej]] w rejonie [[Jawor (miasto)|Jawora]] i [[Luboradz|Luboradza]].
[[granulit|Granulity]] znajdują się w [[Góry Sowie|Górach Sowich]] i [[Góry Złote|Górach Złotych]].
[[eklogit|Eklogity]] opisywano z [[Góry Złote|Gór Złotych]] i [[Masyw Śnieżnika|Masywu Śnieżnika]].
[[serpentynit|Serpentynity]] występują w [[Masyw Ślęży|Masywie Ślęży]], na [[Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie|Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich]] oraz w małych wystąpieniach w [[Góry Sowie|Górach Sowich]], [[Masyw Śnieżnika|Masywie Śnieżnika]], [[Góry Bialskie|Górach Bialskich]] i [[Góry Złote|Górach Złotych]].
[[hornfels|Hornfelsy]] występują w obrzeżeniu masywów granitowych - w rejonie [[Strzegom]]ia, w [[Góry Izerskie|Górach Izerskich]], [[Karkonosze|Karkonoszach]], [[Rudawy Janowickie|Rudawach Janowickich]], [[Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie|Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich]].
[[erlan|Erlany]] opisywano w [[Rudawy Janowickie|Rudawach Janowickich]], [[Masyw Śnieżnika|Masywie Śnieżnika]], [[Góry Bialskie|Górach Bialskich]] i [[Góry Złote|Górach Złotych]].
[[skarn|Skarny]] były przedmiotem eksploatacji w [[Kowary|Kowarach]], a ściślej [[Podgórze|Podgórzu]].
...marmurów z Sudetów (gdzie były eksploatowane m.in. w Karkonoszach). Pozostałe skały metamorficzne występują przeważnie głęboko w podłożu albo w postaci polodowcowych eratyków.
| |||