Samodzielny Batalion Moździerzy

Samodzielny batalion moździerzy[a]pododdział piechoty Wojska Polskiego II RP.

samodzielny batalion moździerzy
specjalny dywizjon moździerzy
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1939

Rozformowanie

1939

Dowódcy
Pierwszy

kpt. Józef Cebula

Ostatni

kpt. Józef Cwynar

Organizacja
Dyslokacja

Trauguttowo koło Brześcia nad Bugiem

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

artyleria, piechota

Podległość

Centrum Wyszkolenia Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej, Grupa „Kowel”

Formowanie i zmiany organizacyjne

edytuj

Samodzielny Batalion Moździerzy nie występował w organizacji pokojowej Wojska Polskiego. Jego dowództwo zostało zaimprowizowane w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku, natomiast mobilizacja wchodzących w jego skład trzech kompanii moździerzy została przygotowana i przeprowadzona zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”. Kompanie moździerzy nr 1, 2 i 3 zostały sformowane w I rzucie mobilizacji powszechnej, planowo do 2 września. Jednostką mobilizującą było Centrum Wyszkolenia Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej w Trauguttowie koło Brześcia, które miało pełnić dla kompanii moździerzy funkcję ośrodka zapasowego. Kompanie zostały utworzone według organizacji wojennej L.3008/mob.org.

Organizacja wojenna samodzielnych 1, 2 i 3 kompanii moździerzy:

  • drużyna dowódcy
  • pluton łączności
  • pluton zwiadowców
  • trzy plutony moździerzy x 4 działony moździerzy kal. 81 mm wz. 1931[1].

Wspomniana organizacja, czyli w dzisiejszym znaczeniu - etat, została zaliczona do organizacji jednostek piechoty, natomiast w tabeli mobilizacyjnej 22-IX-168 kompanie zostały określone, jako oddziały broni chemicznej[2].

Organizacja improwizowanego batalionu moździerzy sformowanego 5 IX 1939:

  • dowództwo (improwizowane)
  • trzy kompanie moździerzy
  • pluton gospodarczy.
  • Łącznie 870 żołnierzy, w tym 16 oficerów, 220 koni, 64 wozy taborowe, 36 moździerzy 81 mm, 4800 granatów, w tym 1000 ciężkich[1].

Na stanowisko dowódcy batalionu został wyznaczony kapitan Józef Cebula[b]. Według innych źródeł dowodzenie przejął dowódca 1 kompanii moździerzy kpt. Józef Cwynar[1]. Na uzbrojeniu batalionu znalazło się trzydzieści sześć 81 mm moździerzy i 4800 granatów (133 pocisków na jeden moździerz). Kompanie moździerzy przeznaczone były do walki chemicznej, natomiast w kampanii wrześniowej zostały wykorzystane jako broń towarzysząca piechoty.

Działania bojowe

edytuj

9 września batalion stacjonował we wsi Przyłuki koło Brześcia. Batalion miał zostać załadowany do transportu kolejowego i miał być odesłany w rejon Lwowa do dyspozycji gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego. Z uwagi na brak transportu kolejowego w Brześciu, 11 września 1939 roku batalion opuścił Brześć, a wieczorem 12 września odmaszerował na Kowel[3]. Rano 15 września pododdział przybył do rejonu na północ od Ratna i wszedł w skład Grupy „Kowel” pułkownika dyplomowanego Leona Koca[4]. Stacjonował w rejonie wsi Dubica do 17 września. W dniach 17-19 września w batalionie następuje częściowa demobilizacja i dezercja mniejszości narodowych. Ubyli głównie woźnice i drużyny łączności z kompanii. W koszarach 50 pułku piechoty batalion uzupełnił swój skład ochotnikami, w tym plutonem łączności z Ośrodka Zapasowego 16 Dywizji Piechoty. Zakopano tu część sprzętu i amunicji. 20 września batalion podjął marsz w kierunku Brześcia n/Bugiem w składzie oddziałów Grupy „Kowel”. W trakcie marszu batalion samodzielnie zmienił kierunek marszu w stronę Włodzimierza Wołyńskiego, dotarł w jego pobliże po północy 21 września. Stanął we wsi Werba na północ od Włodzimierza Woł. Na wieść o zajęciu Włodzimierza przez oddziały sowieckie i kapitulacji większości zgromadzonych tam oddziałów Grupy „Włodzimierz” podjął marsz w kierunku zachodnim, na przeprawę w Uściługu przez Bug. Przed odmarszem kpt. Cwynar dokonał reorganizacji batalionu, z trzech kompanii moździerzy, formuje jedną, z pozostałych żołnierzy formuje kompanię strzelecką, pluton gospodarczy i zwiad konny. Część żołnierzy odeszła, w batalionie zostają głównie ochotnicy. Z uwagi na zajęcie Uściługu przez oddziały sowieckie, batalion nocnym marszem odszedł na północ w kierunku Horodła. Podczas marszu obok batalionu maszerował dywizjon konny Policji Państwowej z Warszawy. Batalion moździerzy 22 września przeprawił się brodem przez Bug, po czym przeszedł przez Horodło do wsi Kopyłów, gdzie na postoju uporządkował pododdziały. W trakcie przeprawy utracono kilka wozów i kuchnię polową. 22 września wieczorem batalion przybył pod Hrubieszów, gdzie kpt. Cwynar podporządkował się dowódcy Grupy „Hrubieszów” mjr. dypl. st. spocz. Witoldowi Radziulewiczowi. Batalion na noc zajął kwatery w koszarach. O godz. 5.00 23 września batalion kpt. Cwynara zajął wieś Husynne, gdzie przystąpił do organizacji obrony[5]. W dniach 23-24 września 1939 roku batalion walczył pod Husynnem z oddziałami 8 Korpusu Strzelców Armii Czerwonej, w tym 36 Lekką Brygadą Czołgów i pododdziałami 81 Dywizji Strzeleckiej. 24 września batalion moździerzy w zasadzce sowieckiej 81 DStrz. częściowo dostał się do niewoli sowieckiej, a częściowo uległ rozproszeniu.

Obsada dowódcza

edytuj

Obsada do 17 września 1939

  • dowódca batalionu moździerzy - kpt. Józef Cwynar (jednocześnie dowódca 1 kompanii)
  • dowódca 1 kompanii moździerzy - kpt. Józef Cwynar
  • dowódca 2 kompanii moździerzy - por. Władysław Lankiewicz
  • dowódca 3 kompanii moździerzy - por. Bronisław Czaja.

Obsada dowódcza po reorganizacji 21 września 1939

  • dowódca batalionu - kpt. Józef Cwynar
  • adiutant batalionu - por. Bronisław Czaja
  • dowódca kompanii moździerzy - por. Władysław Lankiewicz
    • dowódca I plutonu - kpr. pchor. Marian Gorzkowski
    • dowódca II plutonu - ppor. rez. Stanisław Grażewicz
    • dowódca III plutonu - NN
  • dowódca kompanii strzeleckiej - ppor. rez. Windakiewicz
    • dowódca plutonu - ppor. rez. Wacław Stasiak
  • dowódca zwiadu konnego - kpr. pchor. piech. rez. Włodzimierz Rzeczycki?
  • dowódca plutonu gospodarczego - NN[6].
  1. Ludwik Głowacki, Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Wydawnictwo Lubelskie, Warszawa 1986, ISBN 83-222-0377-2, s. 217, 236, określił oddział, jako „specjalny dywizjon moździerzy” lub „samodzielny batalion moździerzy”. Mając na uwadze, że ówcześnie zaliczano moździerze kalibru 81 mm do broni towarzyszącej piechoty wydaje się, że właściwszą nazwą jest – „samodzielny batalion moździerzy”. Z drugiej strony, pododdział został wystawiony przez ośrodek szkolenia artylerii przeciwlotniczej i stąd być może autor zachował artyleryjską nomenklaturę
  2. Józef Cebula urodził się 8 września 1893 w Kliszowie, w powiecie mieleckim, w rodzinie Józefa (Jana). Zweryfikowany 3 maja 1922 roku w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku i 159. lokatą w korpusie oficerów artylerii. 31 marca 1924 roku awansował na kapitana ze starszeństwem z 1 lipca 1923 roku i 115. lokatą w korpusie oficerów artylerii. W 1923 roku pełnił służbę w 21 Pułku Artylerii Polowej w Krakowie. 9 grudnia 1932 roku został przeniesiony z korpusu oficerów artylerii do korpusu oficerów uzbrojenia i jednocześnie z 2 Okręgowego Szefostwa Uzbrojenia do Szkoły Gazowej w Warszawie. W 1934 roku został przeniesiony z korpusu oficerów uzbrojenia do korpusu oficerów artylerii z pozostawieniem na dotychczasowym stanowisku w 17 Pułku Artylerii Lekkiej w Gnieźnie. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi

Przypisy

edytuj
  1. a b c Janicki 2024 ↓, s. 49.
  2. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 766, 1095, 1134.
  3. Głowacki 1976 ↓, s. 191.
  4. Głowacki 1976 ↓, s. 176.
  5. Janicki 2024 ↓, s. 50-51.
  6. Janicki 2024 ↓, s. 49-50.

Bibliografia

edytuj
  • Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1976.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
  • Paweł Janicki, Technika Wojskowa Historia nr 2/2024 (86). „Bój pod Husynnem - epilog mitu”, Warszawa: Magnum X Sp.z.o.o., 2024, ISSN 2080-9743.