Wikipedia

Sykoriusz Pompejusz

Sykoriusz Pompejusz – postać z powieści Teodora Parnickiego Twarz księżyca, pasierb Septymiusza Senecjona, sławny architekt.

Sykoriusz Pompejusz
Postać z Twarzy księżyca
Twórca

Teodor Parnicki

Wystąpienia

Twarz księżyca. Powieść z wieków III–IV

Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia

249
Rzym

Rodzina

Ragonidzi

Dzieciństwo edytuj

Sykoriusz Pompejusz urodził się z ojca, murarza z greckiego Possilippus koło Neapolu i matki, rzymskiej prostytutki. Został poczęty 21 kwietnia 248 roku, w święto jubileuszu tysiąclecia miasta Rzymu[a], przyszedł więc zapewne na świat w lutym 249. Jego ojciec zginął jakiś czas później, w alkoholowym szale wszedł do lwiej klatki. Matka wyszła około 255 roku[b] ponownie za mąż za lekarza, Septymiusza Senecjona. Poznała go, gdy leczył ojca maleńkiego Sykoriusza, próbując mu wyjąć gwóźdź bez główki, który w górną powiekę wbił mu podczas kłótni wrogi współpracownik. Septymiusz usynowił Sykoriusza Pompejusza, tak jak wcześniej jego usynowił Anulinus, drugi mąż jego matki, Mitroanii[1].

Architekt edytuj

 
Sol Invictus i Jupiter. II w.

Po śmierci cesarzy Ragonidów: Klaudiusza i Kwintyliusza, z powodu związków Sykoriusza z rodem obu cesarzy, ich następca Aurelian (270-275) wydał na niego wyrok śmierci. Sława Sykoriusza, jako znakomitego architekta, skłoniła jednak imperatora do odroczenia wykonania wyroku. Aurelian dla utrwalenia swych rządów ogłosił się sprzymierzeńcem Słońca Niezwyciężonego. Postanowił uczcić bóstwo najwspanialszą, jaką można sobie wyobrazić świątynią[c]. A nikt nie mógł wznieść równie wspaniałej jak Sykoriusz. Cesarz odłożył więc wykonanie wyroku do czasu ukończenia świątyni. Zginął jednak nim to nastąpiło[2].

Świątynię uroczyście poświęcił jeden z jego następów, Probus, który w dowód wdzięczności dla architekta, zaręczył z nim własną pasierbicę, Probę. Wkrótce jednak i on zginął (latem 282), a żołnierze okryli purpurą Marka Karusa. Sykoriusz obawiał się, że nowy cesarz postąpi z nim, jako związanym z rodziną poprzednika, tak jak kiedyś Aurelian z Ragonidami. Narzeczona radziła mu, by się jej wyparł. Architekt zachował się jednak w sposób szczególny: zgwałcił narzeczoną, a przekonawszy się, że zaszła w ciążę, poślubił ją. Po czym stawił się przed cesarzem, domagając się, żeby skoro przygotował grób dla kobiety, zrobił w nim miejsce na dwie albo i trzy osoby. Karus nie zamierzał jednak ich zgładzić i na wiosnę 283 roku przyszedł na świat syn Pompejusza i Proby, Sykoriusz Probus. A architekt zajął się wznoszeniem willi dla ojczyma swego ojczyma, Anulina pod Saloną[2].

Sykoriusz był biegły w utrwalaniu w kamieniu buntu przeciw nudzie wiejącej z nieskończonych powtórzeń ateńskiego Partenonu i mauzoleum Hadriana. Za cel mistrzostwa w sztuce uważał, by dać udręczonym ludziom pociechę, że cokolwiek czynią, za nic nie są odpowiedzialni. Co się ma z nimi stać rozstrzygają ich starsi bracia: bogowie na jakiejś innej planecie. Gdzie ona jest odgadywał król Chozroes, jego ojczym Septymiusz i młody cesarz Numerian. Sam Sykoriusz próbował ukazać tą tajemnicę przedstawiając niebo w doskonałym sprzęgnięciu kopuły z bokami kwadratu, wytworzonego przez skrzyżowanie dwóch jednakowej długości bazylik[d][3].

Obrona Numeriana edytuj

 
cesarz Numerian.

Kiedy w 283 roku cesarze Karus i jego syn Numerian wyruszyli na wyprawę przeciw Persji w Rzymie rozeszła się pogłoska o przewrocie przygotowywanym przez rzekomego syna Mitroanii, Konstancjusza. Sykoriusz postanowił wykorzystać okoliczność, że Konstancjusz zawdzięcza Mitroanii pochodzenie od cesarza Klaudiusza[e] i wstawić się w razie powodzenia przewrotu u Konstancjusza o łaskę dla Numeriana. Ocalonego Numeriana matka Konstancjusza, Mitroania, przekazałaby Sykoriuszowi, który zbudowałby dla niego siedzibę, wzorowaną na Mitreum Chozroesa Arsacydy, której Numerian nie mógłby opuszczać i w której mógłby dokończyć, jak zamierzał, poemat Lukrecjusza o naturze wszechrzeczy. Ku zdziwieniu wielkiemu architekta, zdarzenia potoczyły się zupełnie inaczej: istotnie padł Karus, ale po nim Numerian, a nowym władcą nie został Konstancjusz, lecz syn Anulinowego niewolnika, Diokles[4].

W służbie Dioklecjana edytuj

Nowy cesarz zatrudnił Sykoriusza Pompejusza przy budowie swego pałacu, w Nikomedii, z której zamierzał uczynić stolicę cesarstwa. Kiedy doszło do stracenia Anulina (287)[f], Sykoriusz na znak protestu wycofał się na dwa miesiące z kierownictwa nad planowaną budową pałacu i schronił się w swojej willi w Posilippus, mieście swego ojca. Odosobnienie wyperswadował współcesarz Maksymian, który bardzo plastycznie przedstawił Sykoriuszowi tortury, jakim poddawani są manichejczycy, a których to manichejczyków wspierała jego żona, Proba[g][5].

Kończąc już pałac Sykoriusz popadł w trudności wynikłe ze zbyt niskich racji żywnościowych, które przydzielono pracującym na budowie. Sykoriusz, jak wielu wielkich artystów, nieporadny w kwestiach praktycznych, chcąc zaradzić skargom, zdecydował, by potrącić wszystkim część wynagrodzenia i zorganizować jadłodajnie, w których wszyscy byliby karmieni jednakowo. Rozwiązanie to wywołało bunt kierownictwa budowy, które poczuło się znieważone takim zrównaniem go z prostymi robotnikami. Podburzeni przez buntowników pracownicy nie pojawili się na budowie. Sykoriusz wysłał po nich straż budowy, a gdy to nie pomogło, sięgnął po pomoc wojska. W rezultacie interwencji wojskowej musiał pochować na własny koszt zabitych i opatrzyć rannych[6].

 
Pałac Dioklecjana pod Saloną.

W kryzysie Pompejusz poprosił o pomoc męża wnuczki Anulina, Minerwiusza, który w Damaszku zarządzał finansami publicznymi. Minerwiusz nie pomógł, zaproponował natomiast, by na uczcie zorganizowanej dla pojednania pozostałych przy życiu Ragonidów, poprosić przybyłą do Nikomedii Mitroanię (292)[h], by pożyczyła swego numidyjskiego srebra i złota na wyżywienie budowniczych pałacu, a o spłatę pożyczki zatroszczy się on sam. Młodziutki syn Pompejusza, Probus, odradził to ojcu. Zaproponował, by Pompejusz zaprosił na ucztę jego kolegę, Walensa i Arię Antoninę, wdowę po cesarzu Numerianie, a on przy ich pomocy nakłoni Mitroanię, by w pałacu wzniosła własnym kosztem świątynię poświęconą Jowiszowi i by przeznaczyła dla tego boga tyle kruszcu, by wystarczyło na wyżywienie robotników do końca budowy pałacu. I udało mu się to zamierzenie przeprowadzić[7].

Pod koniec życia Pompejusz udał się do Dalmacji, by pod Saloną wznieść dla Dioklecjana pałac, w którym chciał on zamieszkać po zrzeczeniu się władzy w 305 roku. W budowli tej miał realizować dręczący go pomysł sprzęgnięcia kopuły z bokami kwadratu, wytworzonego przez skrzyżowanie dwóch bazylik, w czym chciał mu pomóc jego syn Probus[i][8].

Związki rodzinne edytuj

                       
Klaudiusz
(cesarz 268-270) 		Kwintyliusz
(cesarz 270) 		Mitroania   Anulinus
  lub      
  ∞ 1 ∞ 2  
  (podmieniony?) (rzekomy)      (podmieniony?)
  Septymiusz Senecjo
∞ 1. Aleksandra
2. matka Sykoriusza 		Konstancjusz
wymieniony na Septyma
(cesarz 306-307) 		  Klaudia
zmarła w połogu 		Anulinus młodszy
     
  1 2   adoptowany  
Kwintus Bassus
∞ 5. żona Bassusa 		król Chorezmu
potem kapłan w Bosporze 		Sykoriusz Pompejusz
∞ 1. Proba
2. NN 		córka
∞ Minerwiusz
       
      1 2    
Kwintus Senecjo Gajus Basjanus Sykoriusz Probus młodsza córka
zaręczona z Senecjonem 		Minerwina młodszy brat


Uwagi edytuj

  1. ↑ Tysiąclecie istnienia miasta Rzymu, licząc od legendarnego roku 753, przypadało na kwiecień 247 roku. Ponieważ jednak cesarz Filip Arab w tym czasie wojował nad Dunajem, obchody tysiąclecia przeniesiono na kwiecień 248 roku. Zgodnie z tradycją Romulus wytyczył granice miasta 21 kwietnia. Uroczystości trwały trzy dni i trzy noce, poczynając od tej daty (Poczet..., s. 391).
  2. ↑ Septymiusz ożenił się powtórnie, wkrótce po ukaraniu śmiercią swej pierwszej żony, morderczyni króla armeńskiego Chozroesa, co, jak wynika z informacji pozostawionej przez Parnickiego miało miejsce w 254 roku (Twarz..., s. 124).
  3. ↑ Aurelian wzniósł w Rzymie ogromną świątynię Słońca Niezwyciężonego za piętnaście tysięcy funtów złota (Czasy..., s. 144).
  4. ↑ Mały synek Pompejusza zaprowadzony pod najwspanialszą z jego kopuł w świątyni Słońca Niezwyciężonego, zapytał: Kto mówi prawdę? Ty tą kopułą, ojcze, czy matka, co mnie zawsze poucza, iż Ziemia cała jest pyłkiem małym w porównaniu z nieba ogromem?
  5. ↑ Mitroania po odkryciu dokumentów w willi swego męża Anulina, potwierdzających jej podejrzenia, że Septymiusz Senecjo nie jest jej synem, lecz został podmieniony po porodzie, zaczęła snuć opowieść, że prawdziwym jej synem jest Konstancjusz, prawa ręka cesarza Dioklecjana (Twarz..., s. 159).
  6. ↑ Anulinus stracił życie w trzy lata po tym, gdy Mitroania odkryła zawartość schowków w jego willi. Mitroania dobierała się do schowków, gdy Aria, żona cesarza Numeriana została wdową, ale jeszcze o tym nie wiedziała, a więc pod koniec 284 roku (Twarz..., s. 137).
  7. ↑ Reskrypt Dioklecjana z 286 lub 287 nakazywał spalić manichejczyków, sprawców zaburzeń w Afryce, wraz z ich księgami, pozostałych częściowo pozabijać, częściowo po odebraniu majątków, zesłać do kopalń (Czasy..., s. 145-146).
  8. ↑ Mitroania w 299 roku przebywała w Nikomedii już od siedmiu lat, musiała więc przybyć do stolicy w 292 (Twarz..., s. 245).
  9. ↑ Sykoriusz Pompejusz wzniósł już był taką kopułę, połączoną z podstawą za pomocą trójkątnych żagli, w pałacyku-pustelni Euecjusza Georgiusza w Nikomedii i według projektu tegoż. Nie potrafił jednak zrozumieć tej konstrukcji, więc jej też nie zapamiętał.Tajemnicę tą odkrył jego syn, gdy odwiedził Euecjusza.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Parnicki 1961 ↓, s. 123-125.
  2. ↑ a b Parnicki 1961 ↓, s. 119-123.
  3. ↑ Parnicki 1961 ↓, s. 139-143.
  4. ↑ Parnicki 1961 ↓, s. 194-198.
  5. ↑ Parnicki 1961 ↓, s. 182.
  6. ↑ Parnicki 1961 ↓, s. 177-181.
  7. ↑ Parnicki 1961 ↓, s. 226-230.
  8. ↑ Parnicki 1961 ↓, s. 258, 338-340.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sykoriusz_Pompejusz&oldid=73499068”