Tsendiin Dondogdulam
Tsendiin Dondogdulam (ur. 15 listopada 1876 w ajmaku chentejskim, zm. 14 stycznia 1923) – królowa małżonka Mongolii, pierwsza żona Bogda Chana.
| |
| królowa Mongolii | |
| Okres | |
|---|---|
| Koronacja | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Data urodzenia | |
| Data śmierci | |
| Mąż |
Bogda Chan |
Życiorys edytuj
Pochodziła z rodziny książęcej. Miała wielu braci i sióstr. Jej ród uchodził za potomków Czyngis-chana[1].
Poznała Bogda Chana w 1895 podczas jego wizyty w klasztorze Erdenedzuu. Spotkali się rok później[1], a następnie w 1900 w Amarbayasgalant[2]. Dondogdulam była druhną najstarszej żony Jonon-wan Tsogbadrah, który towarzyszył wówczas Bogda Chanowi[3].
Pobrali się w 1902. W Dondogdulam rozpoznano dakinię i manifestację Białej Tary (mong. Tsagaan Dar Eh). W 1903 na jego utrzymanie przeznaczono ajmak, a w Ułan Bator stworzono świątynię Eh-Daginin-aimgyin-khural. W 1911, po ogłoszeniu przez Mongolię niepodległości, otrzymała tytuł Ulsyn Eh Dagin (Matka Dakini Państwa)[1].
Królowa adoptowała syna, Chubilgana Yalguusana Khutukhtę. Jego losy po rewolucji komunistycznej w 1921 nie są znane. Poza tym, zgodnie ze zwyczajem, małżonkowie adoptowali i wychowali wiele dzieci z rodzin, w których szybko umierało potomstwo. Jednym z nich był L. Murdorj, mongolski kompozytor. Wraz z mężem Dondogdulam zainicjowała powstanie i stworzyła rezydencję królewską, w której regularnie gościła artystów i rzemieślników. Pałac, dotąd rezydencja jedynie o znaczeniu religijnym, został przebudowany[1].
Była świetnie wykształcona. Umiała pisać i czytać po mongolsku i tybetańsku. Miała umiejętności manualne[4], haftowała, potrafiła malować. Prowadziła rytuały modlitewne, recytowała sutry buddyjskie. Miała dźwięczny głos[4]. Jej nauczycielem był uczony lama Luvsandondov. Była pobożna[1].
Była wrażliwą, pogodną i energiczną kobietą[3]. Strzelała z łuku, łowiła ryby, wszędzie towarzyszyła mężowi[5]. Świetnie jeździła konno. Mongołowie mówili o niej tylko jako o bogini. Była praktyczna, rozsądna, umiała zarządzać pałacem[6]. Nie zależało jej na luksusach, choć 10% majątku Bogdo Chana, który kontrolował 25% bogactw Mongolii, należało do niej. W czasie letnich pobytów z mężem we wsi Khudon doiła krowy i wykonywała prace domowe[1].
Według niektórych doniesień na przyjęciu wydanym na cześć przybycia Qing Amban Sando, przedstawiciela cesarza Mandżukuo, królowa odmówiła oddania mu pokłonu. Bogda Chan odpowiedział: Nie może ci się kłaniać, ponieważ jest moją królową. Dondogdulam wspierała męża w walce o niepodległość Mongolii. W 1921 zainspirowała go do walki o wolność po tym, jak na 40 dni trafili do aresztu domowego z inspiracji chińskich oddziałów republikańskich. W wyniku tajnej operacji specjalnych oddziałów mongolskich Bogda Chan został uwolniony, wypędził wojska chińskie i przywrócił monarchię absolutną oraz niepodległość Mongolii[1].
W latach 1921–1922, w czasie rządów komunistów, Dondogdulam przeciwstawiała się ich działaniom mającym na celu zniszczenie kultury mongolskiej[1].
Zmarła w wieku 49 lat z nieznanych przyczyn[1]. Została skremowana w źródła rzeki Selb gol niedaleko Ułan Bator, gdzie często z mężem spędzała lato. Jej ciało zostało przetransportowane z honorami na wozie ciągniętym przez osiem koni i złożone w Dolinie Sharga Morit (Dolinie Gniadych Koni). Podobno w wyniku tego zabiegu na pobliskich przełęczach wyrosło osiem drzew, każde innego rodzaju. Istnieją do dziś[4].
W wyniku komunistycznej propagandy m.in. w mediach, gdzie przedstawiana była (wraz z mężem) jako zła władczyni, gnębiąca poddanych, została zapomniana[1].
Upamiętnienie edytuj
Od czerwca 2011 w regionie, z którego pochodziła Dondogdulam, funkcjonuje miejsce pamięci poświęcony wybitnym mongolskim chankom[1].
W grudniu 2018 w muzeum Pałacu Bogd Khana w Ułan Bator zorganizowano wystawę The Last Queen of Mongolia. Można było zobaczyć m.in. przedmioty należące do królowej. Wystawa powstała w wyniku działań Urzędu Kultury i Sztuki oraz Instytutu Historii i Archeologii Mongolskiej Akademii Nauk[4].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k Доржийн Сухбаатар, Дондогдулам – “Мать-Дакини” Монгольского государства [online] [dostęp 2021-12-22].
- ↑ О.С. Бадарчи, Дугарсурэн Ш.Н. Богд хааны амьдралын он дарааллын товчоон, Улаанбаатар 2000, s. 188.
- ↑ a b Л. Тудэв (red.), VIII Богд хаан, Улаанбаатар 1998, s. 24–25.
- ↑ a b c d ‘The Last Queen of Mongolia’ exhibition opens [online], MONTSAME News Agency [dostęp 2021-12-22] (ang.).
- ↑ Petr Kuzʹmich Kozlov, Tibet i Dalaĭ-Lama, wyd. 2-e izd., dop. ranee ne publikovavshimisi︠a︡ materialami, Moskva: Tovarishchestvo nauchnykh izdaniĭ KMK, 2004, ISBN 5-87317-176-9, OCLC 60540123 [dostęp 2021-12-22].
- ↑ F.A. Larson, Duke of Mongolia, Boston 1930, s. 128.