Walter Tausk
pisarz niemiecki, pamiętnikarz
Walter Tausk (ur. 16 kwietnia 1890 w Trzebnicy, zm. 29 listopada 1941 w Kownie) – niemiecki przedsiębiorca i pisarz, najbardziej znany z pamiętników pisanych we Wrocławiu w latach 1925–1940.
| Data i miejsce urodzenia |
16 kwietnia 1890 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
29 listopada 1941 |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Urodził się w żydowskiej rodzinie w Trzebnicy, maturę zdał w Jeleniej Górze. Przez jeden semestr uczęszczał do wrocławskiej Akademii Sztuki.
Brał udział w I wojnie światowej, za okazane bohaterstwo został odznaczony Żelaznym Krzyżem[1]. Z zawodu dekorator wnętrz, był agentem firm meblowych, dekoratorskich i tekstylnych. Mieszkał we Wrocławiu. Został buddystą i publikował drobne utwory w buddyjskich czasopismach. W 1924 opublikował „Olaf Höris Tod Skizze zu einer Vollmondphantasie”.
Z powodu pochodzenia prześladowany w okresie III Rzeszy. 25 listopada 1941 wywieziony w transporcie do Kowna, gdzie zginął[2][3].
Pamiętniki edytuj
W latach 1925–1940 pisał pamiętniki[4], które są kronikami życia żydowskiego[5][6]. Opisuje w nich narastający antysemityzm i prześladowania, m.in. Noc Kryształową[7][8]. Opisał m.in. zniszczenie Nowej Synagogi[9][10]. Zachowanych 7 tomów pamiętników znajduje się w Bibliotece Uniwersytetu Wrocławskiego. Fragmenty ukazały się w 1973 w opracowaniu Ryszarda Kincla pod tytułem „Dżuma w mieście Breslau”[11]. Wydanie niemieckie pod tytułem „Breslauer Tagebuch 1933–1940” ukazało się po raz pierwszy w 1975 i było wielokrotnie wznawiane.
Przypisy edytuj
- ↑ Teresa Kulak: Historia Wrocławia Tom II Od twierdzy fryderycjańskiej do twierdzy hitlerowskiej. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001, s. 368. ISBN 83-7023-897-1. Cytat: Niektórzy z Żydów za bohaterstwo okazane na polu walki otrzymali Żelazny Krzyż. Należał do tego grona Walter Tausk, późniejszy autor przejmujących obserwacji o sytuacji Żydów w mieście w czasach hitlerowskich, wydanych w 1973 r. pt. Dżuma w mieście Breslau..
- ↑ Zygmunt Antkowiak: Wrocław od A do Z. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1991, s. 332. ISBN 83-04-03723-8. Cytat: Tausk, Walter (1890–1941?), kupiec wrocławski, autor dzienników prowadzonych w l. 1925-1940. Urodzony w Trzebnicy, maturę zdał w Jeleniej Górze, następnie przez jeden semestr studiował we wrocławskiej Akademii Sztuki. Po zdobyciu zawodu dekoratora wnętrz pracował jako agent firm meblowych, dekoratorskich i tekstylno-odzieżowych. mając aspiracje literackie, prowadził w l. 1925–1940 dzienniki, których główna i najcenniejsza dla nas część dotyczy okresu hitlerowskiego. Przedstawił w nich tragiczne losy Żydów w opanowanym przez brunatny reżim Wrocławiu. Zachowanych 7 woluminów dzienników Tauska znajduje się w Bibliotece UWr. Fragmenty ukazały się w 1973 r. w przekładzie na język polski i w opracowaniu R. Kincia pt. Dżuma w mieście Breslau. W. Tausk został wywieziony z Wrocławia 25 XI 1941 r. Transport, w którym się znalazł hitlerowcy skierowali do Kowna, gdzie prawdopodobnie autor dzienników zginął.
- ↑ Alfred Konieczny. Pierwsza akcja deportacji wrocławskich Żydów z 25 listopada 1941 r.. „Acta Universitatis Wratislaviensis No 3180 PRAWO CCCX”, s. 197-252, 2009.
- ↑ „Dżuma w mieście Breslau” Wybór z dzienników prowadzonych przez Żyda z niemieckiego Wrocławia w latach 1924-1940.. Wratislaviae Amici. [dostęp 2008-11-03]. Cytat: Walter Tausk mieszkał na dzisiejszej ulicy Zielińskiego. Autor widział narastające niebezpieczeństwo, ale jednocześnie żył złudzeniami i nadzieją wyjazdu z Niemiec. Zginął prawdopodobnie w getcie w Kownie w 1940 r. Polecam gorąco, szczególnie tym, którzy mają ochotę na podróż w czasie do Breslau w lata 30. (pol.).
- ↑ Norman Davies: Mikrokosmos portret miasta środkowoeuropejskiego. Kraków: Znak, 2007, s. 397. ISBN 978-83-240-0172-9. Cytat: Dwaj pamiętnikarze z Breslau: Walter Tausk (1890–1941) i Willy Cohn (1888–1941) byli świadkami narastających prześladowań. Pierwszy z nich – były żołnierz, który przeszedł na buddyzm – był kronikarzem życia żydowskiego w latach 1933–1940. Cohn zarejestrował w swoich pamiętnikach jego ostatnią fazę – rok 1941. Z początku Tausk był nastawiony całkiem optymistycznie. Jeszcze w 1935 zanotował, że w Breslau "nie ma antysemityzmu; jest raczej otwarcie wyrażana nienawiść wobec tej [nazistowskiej] władzy.
- ↑ Norman Davies: Mikrokosmos portret miasta środkowoeuropejskiego. Kraków: Znak, 2007, s. 399. ISBN 978-83-240-0172-9. Cytat: Wspomnienia Tauska z Kristallnacht są wstrząsającą lekturą. Zanotował on, że zamieszki „powstrzymywano z wielkim trudem. Zdążyły się przerodzić w plądrowanie mieszkań, wieszanie, lincze i mordy”. W tym samym roku zapisał "aresztowani są wywożeni do Buchenwaldu, gdzie większość aresztowanych Żydów jest... a raczej była.
- ↑ Żydowskie ślady. Gazeta Wyborcza, 2007-09-18. [dostęp 2008-11-03]. Cytat: Wallstrasse była zamknięta. Nie mogłem się dostać do mojego klienta Katza, mieszkającego pod numerem 9 (w domu należącym do synagogi), który był właśnie obstawiony przez policję. W sklepie Katza żaluzje były opuszczone, jak zawsze gdy sklep jest zamknięty. Lecz w pobliskim „Pokoyhof” tłum nadal jeszcze plądrował znajdujące się tam hurtownie i sklepy fabryczne aż po dach. Policja tylko „regulowała ruch” - pisał w swoim dzienniku Walter Tausk, wrocławski Żyd. (pol.).
- ↑ Beata Maciejewska (dziennikarka): Mrok kryształowej nocy. Gazeta Wyborcza, 2008-11-06. [dostęp 2008-11-12]. Cytat: Breslau, środa, 9 listopada 1938 roku. Walter Tausk idzie na kolejne zajęcia kursu ciesielki i murarki. 48-letni żydowski kupiec ma wprawdzie ambicje artystyczne - przez rok studiował na ASP, próbuje pisać, publikuje nawet drobne utwory w buddyjskich czasopismach - musi jednak z czegoś żyć. Zajęcia odbywają się normalnie, ale Tausk notuje w swoim dzienniku: „przez cały czas męczyło mnie straszliwe przeczucie, które, jeśli nie mam skłamać, zdarzało mi się tylko czasem na froncie” (pol.).
- ↑ „Wydanie „Schlesische Tageszeitung” z 11 listopada 1938 roku donosiło triumfalnie: „Obcy wyzyskiwacze trafieni w najczulszy punkt: po kieszeni - po ich synagodze zostały tylko ruiny”. A 48-letni kupiec z artystycznymi ambicjami, Walter Tausk, mieszkający przy Hoefchen Strasse (dzisiejszej ulicy Zielińskiego) [...]”. Zob. Katarzyna Kaczorowska: Hańba miasta Breslau. Gazeta Wrocławska, 2008-11-07. [dostęp 2008-11-12]. (pol.).
- ↑ Kornelia Trytko: Kiedy płonęła synagoga. wroclaw24.net, 2008-11-07. [dostęp 2011-04-16]. Cytat: W nocy z 9 na 10 listopada, we Wrocławiu, podobnie jak w innych niemieckich miastach, demolowano sklepy, podpalano i dewastowano synagogi, cmentarze i inne obiekty należące do gminy żydowskiej. Doszczętnie spłonęła Nowa Synagoga przy ul. Łąkowej. Walter Tausk wspomina w swoich dziennikach, że około godziny 10 rano budowla była już tylko dymiącą ruiną. Strażacy pilnowali jedynie, by trawiący ją ogień nie przeniósł się na sąsiednie domy. 10 listopada, między godziną 2 a 4 pozostałości zostały wysadzone w powietrze. (pol.).
- ↑ Kincel Ryszard. [dostęp 2008-11-12]. Cytat: Przede wszystkim dwie niezwykle ważne książki. [...]. Drugą było tłumaczenie i opracowanie pamiętników wrocławskiego Żyda Waltera Tauska, z okresu jego życia w hitlerowskim Wrocławiu, czyli z lat 1933-1944, wydane przez PIW, pt. „Dżuma w mieście Breslau” (Warszawa 1973). Ta ostatnia książka została potem kilkakrotnie wydana w Niemczech. (pol.).
Bibliografia edytuj
- „Dżuma w mieście Breslau” Walter Tausk; wybór, przeł. i oprac. Ryszard Kincel, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1973, s. 261
- „Breslauer Tagebuch 1933–1940” Walter Tausk; oprac. Ryszard Kincel, Wolf Jobst Siedler Verlag, Berlin 1988, ISBN 3-88680-274-4. s. 268