Wielka encyklopedia francuska
Wielka encyklopedia francuska[1] (oryginalny tytuł Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers – Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł) – encyklopedia wydawana we Francji w latach 1751–1766, a z późniejszymi suplementami i wydaniami poprawionymi – w 1772, 1777 i 1780. Encyklopedia ta w późniejszych latach doczekała się wielu wydań w tłumaczeniu na inne języki i wydawnictw wzorujących się na niej i z niej korzystających.
W zamierzeniu Encyclopédie miała być kompendium ówczesnej wiedzy z zakresu nauki, sztuki i rzemiosła, a jej twórcy sami za cel zakładali dokonanie „zmiany myślenia”. We wprowadzeniu pn. Discours Préliminaire des Éditeurs napisanym przez d’Alemberta w otwarty sposób przedstawiono oświeceniowe ideały. Uważa się, że to monumentalne dzieło stało się jednym ze szczytowych osiągnięć okresu Oświecenia. Miała ona wielkie znaczenie społeczne, polityczne i kulturowe. Zawarte w niej reformatorskie hasła utorowały drogę rewolucji francuskiej.
Geneza
edytujW 1726 roku we Francji założono Société des Arts, które opracowało projekt wydania encyklopedii wiedzy i umiejętności, jednak do jego realizacji nie doszło. Inny, oddzielny projekt wydania encyklopedii obejmującej wiedzę ogólną i użytkową powstał w środowisku masońskim. André Le Breton, jeden z głównych wydawców i inicjatorów Wielkiej Encyklopedii Francuskiej, był od 1729 roku mistrzem paryskiej loży masońskiej.
Po fiasku wydania tłumaczenia angielskiej Cyclopaedii Ephraima Chambersa w dniu 16 października 1747 roku Le Breton podpisał z Diderotem i d’Alembertem umowę na napisanie encyklopedii. W październiku 1750 wydany został prospekt tego wydawnictwa, a pierwszy tom miał ukazać się w lipcu 1751.
We Francji powstał odpowiedni klimat i zapotrzebowanie na wydawnictwa encyklopedyczne obejmujące całość wiedzy, popularne były słowniki i kompendia obejmujące jakiś zakres wiedzy (historyczne, geograficzne itp.). U podłoża stały filozoficzne nurty oświeceniowe i poszerzająca się wiara w postęp, osiągany dzięki rozwojowi nauki. Zauważano ich wartość dla wiedzy jako takiej i praktyczność w codziennym życiu.
Autorzy i redaktorzy
edytujPierwszym, któremu Andre Le Breton powierzył tworzenie encyklopedii, był francuski matematyk Jean-Paul de Gua de Malves, który z kolei zatrudnił młodych Condillaca, d’Alemberta i Diderota. Po 13 miesiącach z powodu niewłaściwego podejścia Le Breton zwolnił de Malvesa i podpisał umowę z d’Alembertem i Diderotem (16 października 1747). Największy wpływ na kształtowanie treści i ostateczny kształt Wielkiej Encyklopedii Francuskiej miał Denis Diderot. To on dobierał autorów, ustalał zestaw haseł i najczęściej dokonywał ostatecznej redakcji. Zestaw autorów i redaktorów zmieniał się, ale najdłużej Encyklopedią zajmował się Diderot i zapewne jego intelekt i osobowość najbardziej się na niej odcisnęły.
Grupę uczonych i myślicieli uczestniczących w tworzeniu tego dzieła nazwano później encyklopedystami. Byli to:
- Jean le Rond d’Alembert
- Denis Diderot – główny redaktor
- André Le Breton – wydawca, autor, zajmował się też okazjonalnie redakcją
- Étienne de Condillac
- Louis Jean Daubenton
- Claude Adrien Helvétius (Helwecjusz)
- Paul d’Holbach
- Chevalier de Jaucourt
- Monteskiusz
- Jean-Jacques Rousseau
- Anne-Robert-Jacques Turgot
- Wolter
- François Quesnay
Wielka encyklopedia francuska w liczbach
edytuj- 35 tomów
- 71 819 haseł
- 2880 ilustracji
- 19 tys. stron
- 21 mln słów
Chronologia publikacji WEF
edytujPublikacja kolejnych tomów
edytujNr tomu | Hasła | Data |
---|---|---|
1. | A – Azymites | czerwiec 1751 |
2. | B – Cézimbra | styczeń 1752 (datowany 1751) |
3. | Cha – Consécration | październik 1753 |
4. | Conseil – Dizier, Saint | październik 1754 |
5. | Do – Esymnete | listopad 1755 |
6. | Et – Fne | październik 1756 |
7. | Foang – Gythium | listopad 1757 |
8. | H – Itzehoa | grudzień 1765 |
9. | Ju – Mamira | grudzień 1765 |
10. | Mammelle – Myva | grudzień 1765 |
11. | N – Parkinsone | grudzień 1765 |
12. | Parlement – Potytric | grudzień 1765 |
13. | Pomacies – Reggio | grudzień 1765 |
14. | Reggio – Semyda | grudzień 1765 |
15. | Sen – Tchupriki | grudzień 1765 |
16. | Teanum – Vénerie | grudzień 1765 |
17. | Vénérien – Zzuéné oraz Articles omis | grudzień 1765 |
Źródło: University of Chicago[2].
Publikacja ilustracji
edytujNr tomu | Część | Data |
---|---|---|
1. (18) | 1. część | 1762 |
2. (19) | 2. część, 1. partia | 1763 |
3. (20) | 2. część, 2. partia | 1763 |
4. (21) | 3. część | 1765 |
5. (22) | 4. część | 1767 |
6. (23) | 5. część, 6. tom | 1768 |
7. (24) | 6. część, 7. tom | 1769 |
8. (25) | 7. część, 8. tom | 1771 |
9. (26) | 8. część, 9. tom | 1771 |
10. (27) | 9. część, 10. tom | 1772 |
11. (28) | 10. część, 11. tom | 1772 |
Źródło: University of Chicago[2].
Znaczenie
edytujUkończenie WEF zajęło 25 lat i mimo trudności, do których należały waśnie między twórcami, cenzura przedrewolucyjnego państwa francuskiego, a nawet zakaz druku, okazała się wielkim sukcesem wydawniczym. W sumie sprzedano ponad 25 tys. kompletów l’Encyclopédie, co przyniosło 2,5 mln liwrów zysku (co odpowiada wartości ok. 30 mln dolarów amerykańskich w 2007).
Wielka Encyklopedia Francuska była pod wpływem angielskiej myśli filozoficznej (Francis Bacon, John Locke). Autorzy prezentowali wiarę w powszechny postęp, który miał być osiągany dzięki rozwojowi naukowemu.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Wielka encyklopedia francuska, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-07-28] .
- ↑ a b The ARTFL Encyclopédie | ARTFL Encyclopédie Project.
Linki zewnętrzne
edytuj- Wielka Encyklopedia Francuska online na francuskich Wikiźródłach (w wersji tekstowej i jako faksymile oryginału)