Wikiprojekt:Biblia/Strony do dopracowania/Kościół katolicki a Biblia
Kościół katolicki a Biblia – stanowisko Kościoła rzymskokatolickiego na przestrzeni wieków dotyczące rozpowszechniania Biblii.
I tysiąclecie naszej ery
edytujW pierwszych wiekach istnienia Kościoła Biblia była podstawą działalności misyjnej i duszpasterskiej, co widoczne jest już zarówno w księgach Nowego Testamentu, jak i literaturze pisarzy przed- i ponicejskich (Ojcowie Kościoła tacy jak np. Ireneusz z Lyonu[1], Atanazy Wielki[2], Bazyli Wielki[3], Augustyn[4], Cyryl Jerozolimski[5]). Znaczenie Pisma Świętego jako środka do zbawienia podkreślali m.in. Jan Chryzostom, Św. Hieronim (nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością Chrystusa[6]), a także Św. Augustyn[potrzebny przypis]. Indywidualna lektura była kultywowana i pogłębiana i w I tysiącleciu Kościół nie wprowadzał żadnych oficjalnych zakazów odnośnie lektury i rozpowszechniania Biblii.
Od XI do XIX wieku
edytujPo Wielkiej schizmie wschodniej w 1054 roku, Kościół rzymskokatolicki wprowadzał ograniczenia i zakazy prywatnej lektury Biblii przez laikat[7].
Zakazy rozpowszechniania i indywidualnej lektury Biblii
edytujKościół rzymskokatolicki aż do końca XIX wieku nie tylko nie wydał żadnej oficjalnej deklaracji wspierającej rozpowszechnianie i lekturę Biblii przez laikat, lecz także surowo potępiał takie działania[8]. Pierwszy taki zakaz wydał papież Innocenty III w 1199 roku w liście do diecezji Maetz, w którym stwierdził, że ludziom prostym i niewykształconym nie wolno nie tylko głosić nauk zawartych w Biblii, ale nawet jej dotykać[9]. Na synodzie w Tuluzie w 1229 roku zabroniono wiernym posiadania Pisma Świętego zarówno w językach oryginalnych, jak i w przekładach[10].
Podobne zakazy zaczęto wprowadzać w każdym katolickim kraju, w którym zatwierdzono działalność inkwizycji (np. w 1414 roku w Anglii za czytanie angielskich przekładów Biblii groziła kara śmierci oraz utrata przez krewnych praw do dziedziczenia ziemi, bydła oraz dóbr osoby winnej czytania Biblii)[11].
W XVI wieku w związku z gwałtownym rozwojem reformacji i głoszonym przez reformatorów hasłem ad fontes (powrotu do źródeł wiary), w coraz większym stopniu domagano się przekładów Biblii. W związku z rozpowszechnieniem się pras drukarskich Kościół katolicki nie mógł kontrolować wszystkich wydawnictw, ponieważ wiele z nich znajdowało się w księstwach i państwach niekatolickich, w których zaczęto drukować Biblie na skalę masową. Jeszcze w pierwszych dekadach reformacji szlachta polska skarżyła się na czynione przez duchowieństwo utrudnienia w druku książek w języku polskim, a szczególnie Biblii. W 1534 roku na sejmiku w Środzie Wielkopolskiej uchwalono petycję, aby księża nie bronili imprymować po polsku historyj, kronik, praw naszych, i też inszych rzeczy, a zwłaszcza o Biblią[12].
Hierarchia rzymskokatolicka starała się powstrzymać przekłady i rozpowszechnianie Biblii, a także zwalczała argumentacje i żądania reformatorów oraz autorów protestanckich, którzy powołując się na 1 List do Koryntian twierdzili, że nabożeństwa muszą odbywać się w językach zrozumiałych dla wiernych[13]. Polemiści katoliccy utrzymywali, że wierni nie powinni znać tajemnic wiary i nie powinni czytać Biblii, ponieważ pobożność ludu żyjącego w nieznajomości wiary jest dla Kościoła pożyteczniejsza[14]. Wwożenie narodowych przekładów Biblii do krajów katolickich było karane - tym surowiej, im silniejszy był sojusz władzy królewskiej z władzą kościelną (np. w Hiszpanii wwożenie Biblii w języku hiszpańskim było karane stosem, i w dniu 22 XII 1560 roku w Sewilli za to przestępstwo spłonął na stosie Julian Hernandez)[15].
- Osobny artykuł:
Wulgata jako tekst autentyczny Pisma Świętego w Kościele rzymskokatolickim
edytuj- Osobny artykuł:
- Osobny artykuł:
Rozwój reformacji przyczyniał się do drukowania Biblii w językach narodowych i Biblia przestała być księgą dostępną jedynie dla duchowieństwa[16]. Na Soborze trydenckim uchwalono, że "starożytne wydanie Wulgaty" ma być uważane za "autentyczne w publicznym nauczaniu, debatach, kazaniach i wykładach"[17]. Tym samym Wulgata została uznana za jedyne autentyczne i dopuszczalne wydanie Biblii w Kościele katolickim Orzeczenie to było krytykowane przez biblistów protestanckich, ponieważ Wulgata jest tylko przekładem, a ponadto zawiera błędy nagromadzone w ciągu wieków poprzez zarówno kopistów, jak i niewystarczającą znajomość hebrajskiego przez św. Hieronima[18].
Ograniczenia w indywidualnej lekturze Biblii
edytujOd 1564 roku posiadanie i lektura Biblii były dopuszczane na podstawie imiennych zezwoleń, udzielanych najpierw przez spowiedników, następnie biskupów, a od początku XVII wieku przez samego papieża. W praktyce było to równoznaczne z zakazem indywidualnego czytania Biblii w księstwach i krajach katolickich.[19]
Tych, którzy - powołując się na zdanie Ojców Kościoła (zwłaszcza św. Hieronima), że nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością Chrystusa - apelowali o udostępnienie Biblii w językach narodowych oraz liturgię w językach zrozumiałych dla ogółu wiernych, potępiano jako heretyków. Tego rodzaju żądania potępiano wielokrotnie w wielu oficjalnych dokumentach Kościoła, z których najwyższą rangę ma konstytucja apostolska Unigenitus z 1713 roku, będąca dokumentem wiary Kościoła[20], oraz konstytucja Auctorem fidei z 1794 roku, mająca status nauczania nieomylnego[21].
Potępienia dystrybucji Biblii i towarzystw biblijnych
edytujW dniu 7 marca 1804 roku powstało Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, które postawiło sobie za cel rozpowszechnianie w jak najszerszym zakresie Biblii w językach lokalnych, w tym także przekładów katolickich - początkowo bez ksiąg deuterokanonicznych, potem zaś razem z tymi księgami. Wkrótce potem zaczęły powstawać kolejne oddziały tego towarzystwa. [22] Działalność tych towarzystw rozwijała się bardzo dynamicznie, o czym świadczy fakt, że tylko w ciągu jednego roku działalności rozprowadzały one więcej Biblii, niż robił to Kościół katolicki w ciągu piętnastu wieków przed reformacją. [23]
Jednak działalność tych towarzystw była surowo potępiana przez Kościół, który nazywał je zarazą, która wypacza ewangelię Chrystusa i zamienia ją w ewangelię diabła, a także stawiał je w jednym rzędzie z wielokrotnie potępianymi przez papiestwo ideami i tajnymi stowarzyszeniami, których zgubne doktryny bywały często potępiane w najostrzejszych słowach[24]. Niektóre z tych potępień zawarte są w następujących dokumentach:
- liście apostolskim Magno et acerbo Piusa VII z dnia 3 września 1816 roku do arcybiskupa Mohylewa;
- encyklice Ubi primum Leona XII z dnia 5 maja 1824 roku;
- encyklice Traditi humilitati Piusa VIII z dnia 24 maja 1829 roku;
- encyklice Qui pluribus Piusa IX z dnia 9 listopada 1846 roku;
- alokucji Singulari quadam Piusa IX z dnia 9 grudnia 1854 roku;
- syllabusowi błędów dołączony do encykliki Quanta cura Piusa IX z dnia 8 grudnia 1864 roku.
Leon XIII wydał 25 stycznia 1897 roku wykaz ksiąg zakazanych (Index librorum prohibitorum), w którym figuruje także Biblia, jeżeli tłumaczona jest na język ojczysty bez imprimatur władz kościelnych[25].
Zmiana stanowiska Kościoła rzymskokatolickiego
edytujStopniowa likwidacja zakazów posiadania Biblii
edytujOgraniczenia w korzystaniu z katolickich wydań Biblii zniesione zostały przez papieża Benedykta XIV w konstytucji Sollicita ac provida z 9 lipca 1753 roku[26], jednak Pismo Święte było nadal w nikłym stopniu wykorzystywane w działalności duszpasterskiej ze względu na dominującą w ówczesnym Kościele praktykę. W XIX wieku zakaz posiadania i dystrybucji Biblii był najsilniej widoczny w Hiszpanii[27] oraz w Państwie Papieskim, gdzie jeszcze w II połowie XIX wieku odbierano gościom i turystom ich prywatne Biblie, które mogli odebrać dopiero przy wyjeździe[28].
Zmiana stanowiska odnośnie statusu Wulgaty
edytujStanowisko Kościoła wobec indywidualnej lektury Biblii zaczęło się zmieniać dopiero pod koniec XIX wieku. W 1893 roku papież Leon XIII wydał encyklikę Providentissimus Deus, w której dopuścił uciekanie się do tekstów oryginalnych w przypadku niejasności zawartych w Wulgacie, a także zalecił ożywienie i uporządkowania studiów biblijnych, zaś w 1920 roku papież Benedykt XV opublikował Spiritus Paraclitus w której zalecił czytanie i szerokie stosowanie Pisma Świętego w duszpasterstwie. W podobnym duchu wypowiadał się Pius XII (encyklika Divino afflante Spiritu, 1946) oraz Jan XXIII. Na Soborze watykańskim II zalecono dokonywanie przekładów z tekstów oryginalnych[29].
Neowulgata
edytuj- Osobny artykuł:
W 1979 roku ukazała się konstytucja papieża Jana Pawła II Scripturum Thesaurus, która wprowadziła do użytku nowy przekład, zwany Neowulgatą, dokonany tym razem na podstawie języków oryginalnych. W odróżnieniu od Wulgaty klementyńskiej, Neowulgata jest nazwana wersją „typiczną”. [30]
Wprowadzenie do liturgii języków narodowych
edytujOd 1969 roku wprowadzono nowy Mszał rzymski, który wkrótce został przełożony na języki krajowe. Od tej pory msze św. w Kościele rzymskokatolickim odprawiane są w językach narodowych, a nie po łacinie.
Autorytet Biblii w Kościele rzymskokatolickim
edytujW XVI wieku reformatorzy protestanccy na podstawie Nowego Testamentu dowodzili, że tradycją apostolską jest odbywanie nabożeństw w językach zrozumiałych dla wiernych, dlatego należy zlikwidować nabożeństwa po łacinie. Hierarchowie i autorzy katoliccy z kolei argumentowali, że Kościół katolicki nie jest zobowiązany przestrzegać nakazów apostołów i że może je zmieniać, stosownie do okoliczności oraz potrzeb czasów[31]. Dowodzili, że Pismo Święte ma autorytet jedynie z nadania Kościoła katolickiego i że bez autorytetu Kościoła nie ma samo w sobie tak wielkiej powagi[32]. Niektórzy posuwali się nawet do twierdzenia, że bez autorytetu Kościoła katolickiego Biblia nie ma powagi, a nawet - jak w przypadku Stanisława Hozjusza - ma rangę taką samą, jak bajki Ezopa[33].
Na IV sesji Soboru trydenckiego uchwalono, że równorzędnymi źródłami wiary w Kościele katolickim są zarówno Pismo Święte (zawierające oficjalnie uznane za kanoniczne tzw. księgi deuterokanoniczne), jak i spisane oraz niespisane tradycje. Dekret ten ma wartość nauczania nieomylnego.[34] Orzeczenie to powtórzono na Soborze watykańskim II stwierdzając, że Biblia wraz z Tradycją jest „najwyższą regułą wiary”[29]. Ponieważ jednak zakres i zawartość Tradycji Apostolskiej nie zostały do tej pory nigdzie jasno i jednoznacznie określone, dlatego też historycy i teologowie protestanccy nauczają, że rzymskokatolicka doktryna o Tradycji w rzeczywistości usuwa w cień autorytet Biblii, podporządkowując go autorytetowi papieża. [35]
Obecnie Kościół katolicki głosi, iż on i Urząd Nauczycielski nie stoją ponad Pismem Świętym, lecz ponad interpretacjami przedłożonymi przez jednostkę, i że równorzędnym źródłem wiary w Kościele katolickim oprócz Pisma Świętego, które jest "źródłem i normą dla Urzędu Nauczycielskiego", jest Tradycja. W przypadku wszystkich dogmatów, nawet wydających się odległymi od Pisma Świętego, Kościół jako ostateczny argument stara się powołać na Pismo Święte[36].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Traktat Adversus haereses Księga 3 1:1, przekład angielski: http://www.ccel.org/ccel/schaff/anf01.ix.iv.ii.html
- ↑ http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf204.xxi.ii.iv.iv.html; czy XXXIX List Wielkanocny - przekład angielski: http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf204.xxv.iii.iii.xxv.html
- ↑ NPNF2-08. Basil: Letters and Select Works | Christian Classics Ethereal Library
- ↑ De Bono Viduitatis, angielski przekład: http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf103.v.iv.iii.html; a także w wielu innych dziełach
- ↑ katecheza 4:17, przekład angielski: http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf207.ii.viii.html
- ↑ Qui nescit Scripturas, nescit Dei virtutem ejusque sapientiam; ignoratio Scripturarum ignoratio Christi est. Schaff Philip, History of the Christian Church, vol. 3, s. 977 http://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc3.iii.xiii.xvii.html
- ↑ Schaff Philip, History of the Christian Church, vol. 6, s. 717-728
- ↑ Schaff Philip, History of the Christian Church, vol. 6, s. 722 http://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc6.iii.x.vi.html
- ↑ Schaff Philip, History of the Christian Church, vol. 6, s. 732
- ↑ Ne praemissos libros laici habeant in vulgari translatos arctissime inhibemus http://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc6.iii.x.vi.html. Zakaz ten zawarty jest w kanonie XIV i nie obejmował Psałtrerza. Przekład na język angielski: Facts and Documents illustrative of the history, doctrine and rites, of the ancient Albigenses & Waldenses, London, Rivington, 1832, s. 194; http://www.archive.org/stream/cu31924029440488#page/n209/mode/2up
- ↑ Zakaz ten na ponad sto lat opóźnił druk angielskiej Biblii. Schaff, Philip History of the Christian Church, vol. VI, s.344.
- ↑ I. Chrzanowski i S. Kot, Humanizm i Reformacja, Lwów 1927, s. 428 - 430.
- ↑ Konieczność przekładu Biblii na języki rodzime oraz odbywania nabożeństw a w językach zrozumiałych dla wiernych postulował już Erazm z Rotterdamu w swoich dziełach - m.in. w Enchiridionie, a także Luter, Kalwin oraz pozostali reformatorzy. O prawo do używania jezyka polskiego w nabożeństwach walczył m.in. Andrzej Frycz Modrzewski w swoim traktacie polemicznym przeciwko Hozjuszowi, zatytułowanym O używaniu języka ojczystego w publicznych modłach kościelnych. Andrzej Frycz Modrzewski, O Kościele księga druga, PIW, Warszawa, 1958, ss. 333-350.
- ↑ Stanisław Hozjusz, Dzieła wybrane: Rozmowa o tym: godzi li się laikom kielicha, księżej żon dopuścić, a w kościelech służbę bożą językiem przyrodzonym sprawować. Hosianum, Olsztyn, 2003, ss. 80-83. ISBN: 83-89093-18-9
- ↑ Emelio Martinez, Recuerdos de Antano, CLIE, 1909, s. 390
- ↑ Schaff, Philip, History of the Christian Church, vol. 7, s. 17. http://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc7.ii.i.vi.html Schaff pisze, że dokonany przez Lutra przekład Biblii na język niemiecki w ciągu zaledwie kilku lat zyskał więcej czytelników wśród zwykłych ludzi, niż miała ich Wulgata wśród kapłanów w całej dotychczasowej historii Kościoła.
- ↑ Głowa S., Bieda I., Breviarium Fidei, s. 117, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 2000
- ↑ Schaff, Philip. History of the Christian Church, vol. 3, s. 970 - http://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc3.iii.xiii.xvi.html
- ↑ Aleksander Bruckner pisze, że w XVII wieku w Polsce: Ustały na zawsze przedruki Psałterza Kochanowskiego, a nie lepiej było z Biblią: „Bibliej zakazano”, skarżył sowizdrzał Baltyzer już r. 1615. Aleksander Bruckner, Dzieje kultury polskiej. T. 2, s. 453. http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=3345&s=1
- ↑ Głowa S., Bieda I., Breviarium Fidei, s. 339, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 2000
- ↑ Głowa S., Bieda I., Breviarium Fidei, s. 68, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 2000
- ↑ W 1816 roku powstał oddział tego towarzystwa w Polsce pod nazwą Towarzystwo Biblijne w Polsce.
- ↑ Schaff, Philip, History of the Christian Church, vol. 7, s. 17. http://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc7.ii.i.vi.html
- ↑ Schaff, ibid., vol. 7, s. 19
- ↑ Jan Grodzicki. "Kościół dogmatów i tradycji" 1963.
- ↑ Jacek Salij OP: Pytania nieobojętne
- ↑ George Borrow, The Biblie in Spain http://www.gutenberg.org/dirs/etext96/tbisp10h.htm
- ↑ Schaff, Philip. History of the Christian Church, vol. VI, s.727.
- ↑ a b Józef Kudasiewicz, Biblia w duszpasterstwie, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 2, Lublin 1976, s. 415-416.
- ↑ Scripturarum Thesarurus, Apostolic Constitution, 25 April 1979, John Paul II
- ↑ Stanisław Hozjusz, Dzieła wybrane: Rozmowa o tym: godzi li się laikom kielicha, księżej żon dopuścić, a w kościelech służbę bożą językiem przyrodzonym sprawować. Hosianum, Olsztyn, 2003, ss. 80-83. ISBN: 83-89093-18-9
- ↑ Katolicki teolog Eck, najzacieklejszy przeciwnik Lutra, twierdził, że Pismo Święte jest autentyczne jedynie dzięki autorytetowi Kościoła (Enchiridion of Commonplaces, transl. Ford Lewis Battles, Grand rapids, Baker, 1979, s. 13)
- ↑ Stanisław Hozjusz, Dzieła wybrane - tom 2: Odparcie przedłożeń Berencjusza. O uciśnionym Słowie Bożym. Przekład z łaciny: Julian Wojtkowski, Olsztyn, 2001, s. 210. ISBN: 83-88125-17-6
- ↑ Głowa Stanisław SJ, Bieda Ignacy, SJ, Breviarium Fidfei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła. Księgarnia św. Wojciecha, Poznań, 2000, s. 115.
- ↑ Charles Hodge, Systematic Theology, vol. 1, s. 115 - 129.
- ↑ Mały słownik teologiczny, IW PAX, Warszawa 1987, ISBN 83-211-0828-8 (na podstawie: H.Denzinger, A.Schönmetzer Enchiridion Symbolorum, Freiburg 1963)