Wpływ aborcji na zdrowie psychiczne
Naukowe i medyczne organy eksperckie wielokrotnie stwierdzały, że aborcja nie stanowi większego zagrożenia dla zdrowia psychicznego niż niechciana ciąża donoszona do terminu[1][2]. Mimo to wpływ aborcji na zdrowie psychiczne pozostaje przedmiotem kontrowersji politycznych[3][4][5].
W 2008 r. Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne stwierdziło, po dokonaniu przeglądu dostępnych dowodów, że wywołanie aborcji nie zwiększa ryzyka wystąpienia problemów ze zdrowiem psychicznym[2]. W 2011 r. brytyjskie National Collaborating Centre for Mental Health podobnie stwierdziło, że przeprowadzenie po raz pierwszy aborcji w pierwszym trymestrze nie zwiększa ryzyka wystąpienia problemów ze zdrowiem psychicznym w porównaniu z zajściem w ciążę[6]. Z kolei w 2018 r. National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine stwierdziło, że aborcja nie prowadzi do epizodu depresyjnego, lęku ani zespołu stresu pourazowego[1].
Istnieją badania, które pokazują, że przynajmniej niektóre kobiety wykazują istotne problemy ze zdrowiem psychicznym, które zostały spowodowane lub nasilone przez ich aborcję[7][8]. Dotyczy to przede wszystkim kobiet, które miały już wcześniej problemy ze zdrowiem psychicznym[9]. Jednakże systematyczny przegląd literatury medycznej dotyczącej aborcji i zdrowia psychicznego z 2008 roku wykazał, że wysokiej jakości badania konsekwentnie wykazywały niewiele lub nie wykazywały żadnych konsekwencji dla zdrowia psychicznego wynikających z aborcji, podczas gdy badania niskiej jakości wykazywały większe prawdopodobieństwo pojawienia się negatywnych konsekwencji[10].
Badania naukowe
edytujLiczne przeglądy piśmiennictwa naukowego wykazały, że w poprawnie wykonanych badaniach nie było zależności pomiędzy dokonaniem aborcji a zdrowiem psychicznym po wielu latach od aborcji; równocześnie badania o złej jakości metodologicznej często postulowały taką zależność[11][12].
Opublikowany w 2008 roku w Contraception 20-letni przegląd piśmiennictwa pokazał zależność wyników dotyczących zdrowia psychicznego kobiet z aborcją w wywiadzie w zależności od jakości metodologicznej badania (adekwatna grupa kontrolna, metody pomiaru zdrowia psychicznego, kontrola zdrowia psychicznego przed aborcją, kontrola czynników zakłócających, wyczerpujące zbadanie rozpatrywanego problemu). W badaniach o najwyższej jakości metodologicznej nie wykazano zależności pomiędzy dokonaniem aborcji a zdrowiem psychicznym w zakresie obecności zaburzeń psychicznych, objawów lękowych, samooceny po wielu latach od aborcji. Gorsze wyniki grupa kobiet z aborcją w wywiadzie w porównaniu do kobiet, które urodziły, uzyskała w badaniach o gorszych, ale wciąż porządnych pod względem metodologicznym. Równocześnie część badań o złej bądź bardzo złej jakości metodologicznej często postulowała taką zależność[13].
W metaanalizie z 2008 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne przedstawiło wniosek, że wśród dorosłych kobiet, które zaszły w nieplanowaną ciążę, względne ryzyko problemów psychicznych nie jest większe, jeśli zdecydują się one na wczesną aborcję, niż jeśli donoszą ciążę, zaś pozytywna korelacja pomiędzy wielokrotnymi aborcjami a problemami psychicznymi wynika zdaniem APA z gorszej pozycji społecznej[14].
W jednym z badań stwierdzono, że depresja występuje częściej w przypadku niechcianych ciąż, bez względu na poddanie się aborcji[15].
Część badań uznających negatywny wpływ zabiegu aborcji na zdrowie psychiczne, uznawane jest za nierzetelne[16].
W jednym z badań stwierdzono, że depresja występuje częściej w przypadku niechcianych ciąż, bez względu na poddanie się aborcji[17][18]. Naukowcy z Oregon State University wykazali brak związku pomiędzy przerwaniem ciąży u nastolatek a depresją lub niską samooceną[19][20].
Większość kobiet dokonujących aborcji nie odczuwa żalu po jej dokonaniu, badania w USA nie wykazały również, by kobiety odczuwały negatywne emocje. W pięć lat po dokonaniu zabiegu 99% kobiet uważało, że podjęły właściwą decyzje[21] . Najczęstszą emocją, którą odczuwały badane na myśl o aborcji było poczucie ulgi[21][22] . Badane, które odczuwały społeczną stygmatyzację aborcji odczuwały większy poziom smutku tydzień po dokonaniu aborcji, niż te, które nie doświadczały stygmatyzacji[21] .
W metaanalizie z 2013 roku stwierdzono, że aborcja nie zmniejsza ryzyka zaburzeń psychicznych. Odnotowano istotną statystycznie zależność między aborcją a nadużywaniem alkoholu, nadużywaniem leków oraz zachowaniami suicydalnymi[23].
W metaanalizie z 2013 roku badającej, czy aborcja zmniejsza ryzyka zaburzeń psychicznych wynikających z niechcianej ciąży. Nie znaleziono dowodów na to, że aborcja zmniejsza ryzyka zaburzeń psychicznych. Ponadto autorzy badania stwierdzili, że istnieją sugestywne, ale nie do końca spójne dowody na niewielkie podwyższenie niektórych wskaźników problemów zdrowia psychicznego u kobiet, które poddały się aborcji w porównaniu do kobiet z niechcianą lub niezamierzoną ciążą[24].
W 2008 roku Priscilla Coleman stwierdziła, że zgodnie z jej największą ówcześnie metaanalizą aborcja powoduje problemy psychiczne[25]. To badanie zostało jednak uznane za nierzetelne ze względu na konflikt interesów i błędy metodologiczne[26][27][28], które sprawiają, że nie może być ono uznawane formalnie za przegląd systematyczny badań na ten temat[29].
Przegląd badań z lat 1995-2009 zamieszczony w roku 2011 w The British Journal of Psychiatry zawiera konkluzje stwierdzające istotną korelację między poddaniem się aborcji oraz zwiększonym ryzykiem wystąpienia problemów psychicznych, z których pewną część można w wyraźny sposób określić jako wynik aborcji[30].
W 1994 brytyjski Royal College of Psychiatrics opublikował raport stwierdzający, że zagrożenie dla zdrowia psychicznego w wyniku aborcji w pierwszym trymestrze jest znacznie mniejsze niż to wynikające z kontynuacji ciąży w przypadku, gdy w ewidentny sposób może powodować ona u kobiety zaburzenia psychiczne[31]. Stanowisko to zostało w 2008 zrewidowane i kolegium przyznało, że według obecnego stanu wiedzy wyniki badań są w tym względzie niespójne – część z nich wskazuje na istnienie negatywnych skutków psychicznych aborcji, część wskazuje, że brak jest dowodów na takie skutki. W związku z tym kolegium wyraziło opinię, że lekarze, do których zgłaszają się kobiety proszące o aborcję, powinni każdorazowo przeprowadzać wywiad w celu racjonalnej oceny, czy większe ryzyko zaburzeń psychicznych wystąpi w wyniku kontynuowania ciąży, czy też w wyniku jej przerwania. Zaleciło także rzetelne informowanie pacjentek o wszystkich możliwych zagrożeniach m.in. w ulotkach edukacyjnych oraz dalsze badania w tym zakresie[32].
Z 30-letniego badania kohortowego na grupie 500 kobiet wynika, że kobiety, które dokonały aborcji częściej mają problemy ze zdrowiem psychicznym (wzrost ryzyka względnego o 30%)[33]. Badanie było jednak oparte na niereprezentatywnej próbie i nie brało pod uwagę, czy ciąża była pożądana[34].
Badania naukowców z Nowej Zelandii wskazują na 30% zwiększenie częstości zaburzeń psychicznych u kobiet, które poddały się aborcji[35].
Według badań prowadzonych w Finlandii na podstawie analizy przypadków samobójstwa związanych z ciążą z lat 1987-94 stwierdzono, że odsetek samobójstw kobiet po zabiegu aborcji był dwukrotnie wyższy (34,7 na 100 000) od odsetka samobójstw po samoczynnym poronieniu (18,1 na 100 000) i sześciokrotnie wyższy od samobójstw po udanym porodzie (5,9 na 100 000)[36]. Badania uznawane są jednak za metodologicznie wadliwe, ponieważ nie sprawdzały, czy kobiety pragnęły ciąży i czy chorowały na choroby psychiczne przed dokonaniem zabiegu[37].
Syndrom poaborcyjny
edytujSyndrom poaborcyjny to pojęcie używane przez ruch antyaborcyjny odnoszące się do rzekomych objawów psychiatrycznych mających występować u kobiet, które poddały się zabiegowi aborcji[38][39][40]. Większość badań naukowych nie potwierdza istnienia syndromu[41][42][43][44][41][42][43][44][45][46]. Profesor Kimberly Kelly w konkluzji swojej pracy na temat syndromu poaborcyjnego napisała, że w tym przypadku, w debatach stereotypy na temat płci i socjologiczne tezy przeważały nad dowodami naukowymi, które zaprzeczają istnieniu syndromu poaborcyjnego[47].
Syndrom poaborcyjny nie jest ujęty w DSM-IV-TR[48], ani na liście zaburzeń psychiatrycznych w ICD-10[49]. Środowiska medyczne oraz aktywiści pro-choice twierdzą, że dążenie do popularyzacji pojęcia „syndromu poaborcyjnego” jest taktyką stosowaną przez aktywistów antyaborcyjnych ze względów politycznych[39][40][50].
Jedną z debat na temat syndromu poaborcyjnego sprowokowała niemiecka pisarka pierwotnie związana z ruchami lewicowymi, Karin Struck, która w 1992 roku opublikowała książkę, opisującą negatywne skutki psychiczne po aborcji, której dokonała w 1975 roku[51]. W Wielkiej Brytanii dyskusja na temat negatywnych skutków psychicznych aborcji powróciła w 2007 po samobójstwie malarki Emmy Beck[52]. Amerykańska feministka Rebecca Walker, wspominając w wywiadzie aborcję dokonaną w wieku 14 lat, stwierdziła, że jej skutki odczuwała przez dekady, konkludując: Mowa feministek, że aborcja nie powoduje żadnych konsekwencji, jest po prostu błędna[53].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Engineering National Academies of Sciences , The Safety and Quality of Abortion Care in the United States, 16 marca 2018, ISBN 978-0-309-46818-3 [dostęp 2020-10-10] (ang.).
- ↑ a b APA Task Force on Mental Health and Abortion [online], 2008 .
- ↑ Emily Bazelon , Is There a Post-Abortion Syndrome?, „The New York Times”, 21 stycznia 2007, ISSN 0362-4331 [dostęp 2021-05-08] (ang.).
- ↑ Post-Abortion Politics [online], pbs.org, 20 lipca 2007 [dostęp 2021-05-08] [zarchiwizowane z adresu 2008-10-20] .
- ↑ David C Reardon , The abortion and mental health controversy: A comprehensive literature review of common ground agreements, disagreements, actionable recommendations, and research opportunities, „SAGE Open Medicine”, 6, 2018, DOI: 10.1177/2050312118807624, ISSN 2050-3121, PMID: 30397472, PMCID: PMC6207970 [dostęp 2021-05-08] .
- ↑ Jane Dreaper , Mental risk 'same' after abortion, „BBC News”, 9 grudnia 2011 [dostęp 2020-10-10] (ang.).
- ↑ Anxiety, Depression and Other Psychological Effects on Women After Induced Abortion [online], www.researchgate.net [dostęp 2020-10-08] .
- ↑ Induced abortion and traumatic stress: A preliminary comparison of American and Russian women [online], www.researchgate.net [dostęp 2020-10-08] .
- ↑ David C Reardon , The abortion and mental health controversy: A comprehensive literature review of common ground agreements, disagreements, actionable recommendations, and research opportunities, „SAGE Open Medicine”, 6, 2018, DOI: 10.1177/2050312118807624, ISSN 2050-3121, PMID: 30397472, PMCID: PMC6207970 [dostęp 2020-10-10] .
- ↑ Vignetta E. Charles i inni, Abortion and long-term mental health outcomes: a systematic review of the evidence, „Contraception”, 78 (6), 2008, s. 436–450, DOI: 10.1016/j.contraception.2008.07.005, ISSN 0010-7824 [dostęp 2020-10-10] (ang.).
- ↑ Charles VE., Polis CB., Sridhara SK., Blum RW. Abortion and long-term mental health outcomes: a systematic review of the evidence.. „Contraception”. 6 (78), s. 436–50, grudzień 2008. DOI: 10.1016/j.contraception.2008.07.005. PMID: 19014789.
- ↑ Brenda Major i inni, Abortion and mental health: Evaluating the evidence., „American Psychologist”, 64 (9), 2009, s. 863–890, DOI: 10.1037/a0017497, ISSN 1935-990X [dostęp 2020-10-11] .
- ↑ Charles VE., Polis CB., Sridhara SK., Blum RW. Abortion and long-term mental health outcomes: a systematic review of the evidence.. „Contraception”. 6 (78), s. 436–50, grudzień 2008. DOI: 10.1016/j.contraception.2008.07.005. PMID: 19014789.
- ↑ Report of the APA Task Force on Mental Health and Abortion. APA, 2008.
- ↑ Abortion 'does not raise' mental health risk - BBC News [online], www.bbc.co.uk [dostęp 2017-11-26] (ang.).
- ↑ Q&A: Abortion and mental health. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. [dostęp 2020-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-24)]. (ang.).
- ↑ Tim Kendall i inni, To meta-analyse or not to meta-analyse: abortion, birth and mental health, „British Journal of Psychiatry”, 200 (1), 2012, s. 12–14, DOI: 10.1192/bjp.bp.111.106112, ISSN 0007-1250 [dostęp 2020-04-25], Cytat: "two high-quality studies, some 16 years apart, appear to support the general conclusion of these and our review: that there is no or little increased risk of mental health problems following abortion." (ang.).
- ↑ Abortion 'does not raise' mental health risk [online], www.bbc.co.uk [dostęp 2017-11-26] (ang.).
- ↑ National study: Abortion does not cause depression or low self-esteem in adolescents. PhysOrg.com, 2010-09-24. [dostęp 2010-09-21]. (ang.).
- ↑ Report of the APA Task Force on Mental Health and Abortion. APA, 2008. Cytat: "Medora et al. (1993) found that among a sample of 121 single, never married, pregnant teenagers, the 28 girls who reported a prior abortion had significantly higher self-esteem than the 93 girls who reported no abortion history. Medora and von der Hellen (1997) reported that among a sample of 94 teen mothers, teens who reported a priorabortion did not differ in self-esteem from teens who did not report an abortion"
- ↑ a b c Kimport 2020 ↓.
- ↑ Kero, Högberg i Lalos 2004 ↓.
- ↑ Fergusson DM , Horwood LJ & Boden JM. , Does abortion reduce the mental health risks of unwanted or unintended pregnancy? A re-appraisal of the evidence., „Australian and New Zealand journal of psychiatry”, 47, 2013, s. 819-827, PMID: 23553240 (ang.).
- ↑ Fergusson DM , Horwood LJ & Boden JM. , Does abortion reduce the mental health risks of unwanted or unintended pregnancy? A re-appraisal of the evidence., „Australian and New Zealand journal of psychiatry”, 47, 2013, s. 819-827, DOI: 10.1177/0004867413484597, PMID: 23553240, Cytat: "There was suggestive but not completely consistent evidence of modestly elevated rates of mental health problems in women having abortion compared with women having unwanted or unintended pregnancy. These findings were particularly evident for alcohol and illicit drug use but were also evident for anxiety disorders and suicidal behaviours for analyses using an unwanted or unintended comparison." (ang.).
- ↑ Priscilla K. Coleman , Abortion and mental health: quantitative synthesis and analysis of research published 1995–2009, „The British Journal of Psychiatry”, 199 (3), 2011, s. 180-186, DOI: 10.1192/bjp.bp.110.077230, PMID: 21881096 [dostęp 2017-11-26] (ang.).
- ↑ Louise M. Howard i inni, Abortion and mental health: guidelines for proper scientific conduct ignored, „The British Journal of Psychiatry”, 200 (1), 2012, s. 74–74, DOI: 10.1192/bjp.200.1.74, ISSN 0007-1250 [dostęp 2020-04-24], Cytat: "Study selection and evaluation should be carried out by two independent raters; the Coleman review was carried out by one author only. Of the 22 papers included, 11 were authored by Coleman, the author of the review. This is a conflict of interest, and undermines the author’s ability to critically review the primary studies. Finally, the synthesis of the data and the summary statistics are flawed. The criteria for synthesising data meant that several effect measures were included from the same study." "These assumptions are clearly not met in this review and therefore it is completely inappropriate to calculate a PAR from these data. Abortion and mental health is a politicised issue – it is therefore essential that research in this field is methodologically robust." (ang.).
- ↑ Louise M. Howard i inni, Abortion and mental health: guidelines for proper scientific conduct ignored, „The British Journal of Psychiatry”, 200 (1), 2012, s. 74–74, DOI: 10.1192/bjp.200.1.74, ISSN 0007-1250 [dostęp 2020-04-24], Cytat: "Abortion and mental health: guidelines for proper scientific conduct ignored We have serious concerns about the methodology of the quantitative synthesis by Coleman1 and want to highlight these to prevent readers and policy makers drawing erroneous conclusions, in particular the incorrect statement that ‘nearly 10% of the incidence of mental health problems was shown to be attributable to abortion’. This quantitative synthesis and meta-analysis did not follow the robust methodologies now generally accepted for systematic reviews." (ang.).
- ↑ Abortion, mental health and charges of guilt by association | The British Journal of Psychiatry [online], bjp.rcpsych.org [dostęp 2017-11-26] (ang.).
- ↑ Tim Kendall i inni, To meta-analyse or not to meta-analyse: abortion, birth and mental health, „The British Journal of Psychiatry”, 200 (1), 2012, s. 12–14, DOI: 10.1192/bjp.bp.111.106112, ISSN 0007-1250 [dostęp 2020-04-24], Cytat: "The Coleman meta-analysis cannot be regarded as a formal systematic review because search strategies and exclusion criteria were not published." (ang.).
- ↑ Coleman PK. Abortion and mental health: quantitative synthesis and analysis of research published 1995–2009. „The British Journal of Psychiatry”. 199 (3), s. 180-186, wrzesień 2011. DOI: 10.1192/bjp.bp.110.077230. PMID: 21881096.
- ↑ Royal College of Psychiatrics: Psychiatric Indications for Abortion. 1994.
- ↑ Royal College of Psychiatrics: Position Statement on Women’s Mental Health in Relation to Induced Abortion. 2008.
- ↑ Fergusson DM., Horwood LJ., Boden JM. Abortion and mental health disorders: evidence from a 30-year longitudinal study.. „The British journal of psychiatry : the journal of mental science”. 6 (193), s. 444–51, grudzień 2008. DOI: 10.1192/bjp.bp.108.056499. PMID: 19043144.
- ↑ apa 2018 ↓, s. 37.
- ↑ DM. Fergusson, LJ. Horwood, JM. Boden. Abortion and mental health disorders: evidence from a 30-year longitudinal study.. „Br J Psychiatry”. 193 (6), s. 444-51, Dec 2008. DOI: 10.1192/bjp.bp.108.056499. PMID: 19043144.
- ↑ Mika Gissler, Elina Hemminki, Jouko Lonnqvist: Suicides after pregnancy in Finland, 1987-94: register linkage study. 1996.
- ↑ apa 2018 ↓, s. 30.
- ↑ Kimberly Kelly , The spread of 'Post Abortion Syndrome' as social diagnosis, „Social Science & Medicine (1982)”, 102, 2014, s. 18–25, DOI: 10.1016/j.socscimed.2013.11.030, ISSN 1873-5347, PMID: 24565137 [dostęp 2020-10-10] .
- ↑ a b "Research and Destroy" by Chris Mooney [online], washingtonmonthly.com, 2004 [zarchiwizowane z adresu 2008-04-04] .
- ↑ a b Emily Bazelon , Is There a Post-Abortion Syndrome? (Published 2007), „The New York Times”, 21 stycznia 2007, ISSN 0362-4331 [dostęp 2020-10-10] (ang.).
- ↑ a b NL Stotland: Abortion and psychiatric practice. [w:] Journal of psychiatric practice. Philadelphia 9, 2003, H. 2, S. 139–149. ISSN 1527-4160
- ↑ a b DA Grimes, MD Creinin: Induced abortion, an overview for internists. [w:] Annals of internal medicine. Philadelphia 140, 2004, H. 8, S. 620–626. ISSN 0003-4819 "The alleged 'postabortion trauma syndrome' does not exist."
- ↑ a b Polaino Lorente , „Cuad Bioet”, 20 (70), 2009, s. 357-80, PMID: 19799478, Cytat: the frequent psychopathological disorders that seem to arise from the abortion, according to recent data reported by many researchers in the international scientific community (hiszp.).
- ↑ a b Gómez Lavín C , Zapata García R. , Diagnostic categorization of post-abortion syndrome, „Actas Esp Psiquiatr”, 33 (4), 2005, s. 267-72, PMID: 15999304, Cytat: PAS should be considered as an additional type of PTSD. It also has some specific characteristics that could help to understand the patient's life experience and to establish a psychotherapeutic intervention. .
- ↑ Sarah Horvath , Courtney A. Schreiber , Unintended Pregnancy, Induced Abortion, and Mental Health, „Current Psychiatry Reports”, 19 (11), 2017, s. 77, DOI: 10.1007/s11920-017-0832-4, ISSN 1535-1645 [dostęp 2020-04-25], Cytat: Rates of depression are not significantly different between women obtaining abortion and those denied abortion. Rates of anxiety are initially higher in women denied abortion care. Counseling on decision-making for women with unintended pregnancies should reflect these findings. (ang.).
- ↑ Jenneke van Ditzhuijzen i inni, Long-term incidence and recurrence of common mental disorders after abortion. A Dutch prospective cohort study, „Journal of Psychiatric Research”, 102, 2018, s. 132–135, DOI: 10.1016/j.jpsychires.2018.04.001, ISSN 0022-3956, PMID: 29649722 [dostęp 2020-04-25], Cytat: All in all, these long-term findings show that it is unlikely that abortion is associated with the incidence or recurrence of common mental disorders, which is in line with conclusions of various review studies (APA, 2008; Charles et al., 2008, NCCMH,2011). (ang.).
- ↑ Kimberly Kelly , The spread of 'Post Abortion Syndrome' as social diagnosis, „Social Science & Medicine (1982)”, 102, 2014, s. 18–25, DOI: 10.1016/j.socscimed.2013.11.030, ISSN 1873-5347, PMID: 24565137 [dostęp 2020-04-25], Cytat: However, in the case of PAS, social claims and gender stereotypes outweighed scientific research that directly contradicted its existence. .
- ↑ American Psychiatric Association. , American Psychiatric Association. Task Force on DSM-IV. , Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-IV-TR., wyd. 4th ed., text revision, Washington, DC: American Psychiatric Association, 2000, ISBN 0-89042-024-6, OCLC 43483668 [dostęp 2020-10-10] .
- ↑ ICD-10 Version:2016 [online], icd.who.int [dostęp 2020-10-10] .
- ↑ Nada L. Stotland , Abortion and psychiatric practice, „Journal of Psychiatric Practice”, 9 (2), 2003, s. 139–149, DOI: 10.1097/00131746-200303000-00005, ISSN 1527-4160, PMID: 15985924 [dostęp 2020-10-10] .
- ↑ Karin Struck: Widzę moje dziecko we śnie. 2006. ISBN 83-60293-27-9.
- ↑ Artist hanged herself after aborting her twins. The Telegraph, 26/02/2008.
- ↑ How my mother's fanatical views tore us apart. Daily Mail. Cytat: for feminists to say that abortion carries no consequences is simply wrong.
Bibliografia
edytuj- American Psychological Association: Report of the APA Task Force on Mental Health and Abortion 2. 2008.
- Mika Gissler, Cynthia Berg, Marie-Hélène Bouvier-Colle, Pierre Buekens. Methods for identifying pregnancy-associated deaths: population-based data from Finland 1987–2000. „Paediatric and Perinatal Epidemiology”, 2004. DOI: 10.1111/j.1365-3016.2004.00591.x.
- Major, B., Appelbaum, M., Beckman, L., Dutton, M. A., Russo, N. F., & West, C.. Abortion and mental health: Evaluating the evidence. „American Psychologist”. 64 (9), s. 863–890, 2009. DOI: 10.1037/a0017497. (ang.).
- A Kero , U Högberg , A Lalos , Wellbeing and mental growth—long-term effects of legal abortion, „Social Science & Medicine”, 58 (12), 2004, DOI: 10.1016/j.socscimed.2003.09.004 .
- Katrina Kimport et al. Emotions and decision rightness over five years following an abortion: An examination of decision difficulty and abortion stigma. „Social Science & Medicine”, 2020. DOI: 10.1016/j.socscimed.2019.112704. ISSN 0277-9536.