1 Pułk Piechoty (Litwa)
1 Pułk Piechoty im. Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina (lit. 1-asis pėstininkų Lietuvos Didžiojo Kunigaikščio Gedimino pulkas) – litewski oddział piechoty sformowany w listopadzie 1918 roku. Brał udział w działaniach wojennych podczas tzw. litewskich wojen o niepodległość, za co został uhonorowany sztandarem Orderu Krzyża Pogoni II klasy. Rozformowany 26 października 1940 roku po aneksji Republiki Litewskiej przez ZSRR.
| Tegul meilė Lietuvos dega mūsų širdyse | |
 Sztandar pułku | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Patron |
Wielki Książę Litewski Giedymin |
| Tradycje | |
| Święto |
25 sierpnia |
| Kontynuacja |
Batalion Sztabowy im. Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
kpt. Vincas Glovackis |
| Ostatni |
plk. ltn. Aleksandras Andriušaitis |
| Organizacja | |
| Dyslokacja |
Wilno |
| Rodzaj sił zbrojnych |
wojska lądowe |
| Rodzaj wojsk |
piechota |
| Podległość |
dowództwo Litewskich Sił Zbrojnych |
| Odznaczenia | |
| |
Formowanie edytuj
Formowanie pierwszego pułku piechoty rozpoczęto 1 listopada 1918 w warunkach konspiracyjnych. Pułk oficjalnie utworzono rozkazem z dnia 23 listopada 1918 roku. Oddział przybierał następujące nazwy:
- 1 Pułk Piechoty (lit. 1-asis pėstininkų pulkas) – 23 listopada 1918 – 29 października 1919[1],
- 1 Pułk Piechoty im. Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina (lit. 1-asis pėstininkų Lietuvos Didžiojo Kunigaikščio Gedimino pulkas) – 30 października 1919 – 24 lipca 1940[1],
- 1 Pułk Piechoty (lit. 1-asis pėstininkų pulkas) – 25 lipca – 26 października 1940[1].
26 października 1940 roku 1 Pułk Piechoty został zlikwidowany, a jego miejsce przejął 264 Pułk Strzelców.
Historia edytuj
Początek formowania pułku przypada na 1 listopada 1918 roku, kiedy to po tajnej naradzie Komisja Obrony działająca przy Radzie Państwa Litwy powierzyła Vincasowi Glovackisowi zadanie zorganizowania 1 pułku piechoty i jego dowodzenia. Miało to następować w pełnej konspiracji przed Niemcami, którzy nadal nie wyrazili zgody na formowanie Wojska Litewskiego[2]. Dopiero po kapitulacji Niemiec na froncie zachodnim stworzyła się okazja do oficjalnego tworzenia litewskich sił zbrojnych. 23 listopada 1918 roku Minister Obrony Narodowej w rozkazie nr 1 oficjalnie zarządził formowanie 1 pułku piechoty, a dowództwo nad nim powierzył pułkownikowi Jonasowi Galvydis-Bykauskasowi. W tym samym rozkazie nakazał przeniesienie oddziału z Wilna do Olity, co jednak nastąpiło dopiero 17 grudnia[3][4].
Litewskie władze początkowo nie ponaglały w formowaniu pułku, licząc przede wszystkim na obronę kraju przez stacjonujące nadal na Litwie wojsko niemieckie, a także na pomoc ze strony Szwecji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Pobór do wojska dokonywany był jedynie z ochotników. 7 grudnia pułk liczył 31 oficerów i 59 żołnierzy[5]. Po przeniesieniu do Olity i pozostaniu części żołnierzy w Wilnie na potrzeby formującego się sztabu oraz ochrony Rady Państwa liczył już tylko 25 oficerów, 3 urzędników cywilnych i 32 żołnierzy[3]. Niezatrzymanie Armii Czerwonej przez wojska niemieckie spowodowało przyspieszenie mobilizacji wojskowej i tak pod koniec 1918 roku pułk składał się z 1 kompanii (110 żołnierzy), 2 kompanii (93 żołnierzy), kompanii gospodarczej (4 żołnierzy) i drużyny karabinów maszynowych (15 żołnierzy)[5]. 1 stycznia 1919 roku pułk liczył 33 oficerów, 3 urzędników i 620 żołnierzy, sformowana była już 5 kompania, a 6 była w trakcie formowania[5].
Swój chrzest bojowy pułk przeszedł w dniach 12–15 lutego 1919 roku w bitwie pod Olitą, broniąc przed bolszewikami dostępu do Kowna. Podczas walk w dniu swoich 25 urodzin zginął tymczasowy dowódca pułku Antanas Juozapavičius – pierwszy litewski oficer, który zginął broniąc niepodległości Litwy[6][7]. Po bitwie pułk kontynuował działania wojenne przeciwko bolszewikom m.in. w bitwie pod Kurkliai w ramach operacji kurklewsko-poniewieskiej, wyzwalając Ucianę podczas operacji kupiszecko-uciańskiej, a także zajmując Jeziorasy oraz biorąc udział w bitwa pod Dyneburgiem w ramach operacji jezioroskiej[8].
W uznaniu zasług podczas wojny litewsko-bolszewickiej oraz ze względu na fakt utworzenia pułku w Wilnie rozkazem Prezydenta Litwy z dnia 30 października 1919 roku pułk otrzymał imię Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina[9][1][5].
W listopadzie i grudniu 1919 roku pułk uczestniczył w działaniach przeciwko białogwardyjskim wojskom Bermondta, w tym w zwycięskiej dla Litwinów bitwie pod Radziwiliszkami oraz wypchnięciu tych wojsk do Prus Wschodnich[5][8]. Po zakończeniu działań pułk powrócił do koszar w Olicie. Podczas konfliktu polsko-litewskiego pułk uczestniczył w działaniach pod Oranami i okolicach Trok. Po zakończeniu działań wojennych został skierowany do patrolowania granicznego pasa neutralnego na odcinku pomiędzy Szyrwintami a Giedrojciami[5].
W maju 1923 roku pułk został przeniesiony do Wiłkomierza, a ostatni żołnierze opuścił pas demarkacyjny 10 czerwca[3][10]. 28 maja 1926 za udział w walkach przeciwko bolszewikom i białogwardzistom dekretem nr 141 Prezydent Litwy odznaczył 1 pułk piechoty im. Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina sztandarem orderowym Orderu Krzyża Pogoni II stopnia, wraz z dewizą Tegul meilė Lietuvos dega mūsų širdyse[11].
Po ataku Związku Radzieckiego na Polskę 17 września 1939, rząd Litwy wynegocjował z rządem w Moskwie przejęcie Wileńszczyzny. 15 października rozpoczęły się przygotowania do marszu na Wilno. Główną rolę miał odegrać właśnie 1 Pułk Piechoty im. Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina[12]. Operacja zaczęła się 27 października pod dowództwem generała dywizji Vincasa Vitkauskasa. Po krótkiej uroczystości przy dźwiękach orkiestry o godzinie 9:20 litewscy żołnierze przekroczyli dawną linię demarkacyjną oddzielającą Litwę od Polski. 28 października o godzinie 12:15 1 Pułk Piechoty z generałem Vincasem Vitkauskasem na czele jako pierwszy wkroczył uroczyście do Wilna[13]. Następnego dnia nastąpiło uroczyste „zdobycie” Góry Giedymina. Z placu katedralnego wymaszerowała kompania honorowa wystawiona przez 1 Pułk Piechoty. Dokładnie o godzinie 10:00 przy dźwiękach „Marszu Giedymina” dowódca pułku płk. Leonas Gustaitis wciągnął na maszt Baszty Giedymina trójkolorową flagę Litwy. Następnie odegrano hymn Litwy, a batalion 4 Pułku Artylerii oddał salut honorowy złożony 21 wystrzałów. Wszystkiemu towarzyszyło bicie kościelnych dzwonów. Po oddaniu honorów fladze kompania honorowa wróciła na plac Katedralny pozostawiając na Zamku Górnym straż honorową[14].
Po aneksji Litwy przez Związek Radziecki w 1940 roku Siły Zbrojne Republiki Litwy zostały przekształcone w Litewską Armię Ludową. 25 lipca dokonano zmian nazw dotychczasowych oddziałów rezygnując z dotychczasowych patronów[15]. W sierpniu 1940 roku litewskie wojsko zostało włączone w skład Armii Czerwonej jako 29 Korpus Strzelecki. W ramach tego korpusu utworzono 264 Pułk Strzelców, do którego 16 września 1940 roku przeniesiono całą załogę dotychczasowego 1 Pułku Piechoty. 17 września utworzono komisję likwidacyjną 1 Pułku Piechoty. 21 września cały majątek 1 Pułku Piechoty przeszedł na 264 Pułk Strzelców, zaś 1 Pułk Piechoty został ostatecznie zlikwidowany 26 października rozkazem dowódcy pułku plk. ltn. Aleksandrasa Andriušaitisa[16].
Zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 września 1998 roku tradycje pułku przejął Batalion Sztabowy[17].
Dowódcy edytuj
- 1–23 listopada 1918 – kpt. Vincas Glovackis[18] (konspiracyjny dowódca pułku),
- 23 listopada – 31 grudnia 1918 – plk. Jonas Galvydis-Bykauskas[19],
- 1 stycznia – 4 lutego 1919 – krn. Kazys Ladiga (dowódca I batalionu (do 30 stycznia); p.o. dowódcy pułku)[20],
- 25 stycznia – 4 lutego 1919 – krn. Valerijonas Ramanauskas (nieobjął obowiązków)[21],
- 4–13 lutego 1919 – krn. Antanas Juozapavičius (p.o. dowódcy pułku)[22],
- 16 lutego – 6 marca 1919 – krn. Valerijonas Ramanauskas[23],
- 6 marca – 1 października 1919 – krn. Kazys Ladyga[24],
- 17 października 1919 – 28 maja 1921 – mjr. Vladas Skorupskis[25],
- 29 maja – 11 czerwca 1921 – mjr. Ignas Musteikis[26],
- 11 czerwca 1921 – 1 października 1924 – mjr./plk. ltn[a]. Vladas Skorupskis[25],
- 7 października 1924 – 23 lutego 1925 – plk. ltn. Juozas Skorulis (p.o. dowódcy pułku)[27],
- 23 lutego – 22 grudnia 1925[b] Antanas Paškovičius (p.o. dowódcy pułku)[28],
- 2 stycznia – 31 sierpnia 1926 – plk. ltn. Povilas Dundulis (p.o. dowódcy pułku)[29],
- 31 sierpnia 1926 – 3 lutego 1927[c] – plk. Vincas Šaudzis[30],
- 17 grudnia 1926 – 6 sierpnia 1927 – plk. ltn. Povilas Dundulis (p.o. dowódcy pułku)[31],
- 6 sierpnia 1927 – 14 lutego 1930 – plk. ltn./plk[d]. Povilas Dundulis[29],
- 25 lutego 1930 – 24 października 1931 – plk. ltn./plk[e]. Mikas Rėklaitis (p.o. dowódcy pułku)[32],
- 24 października 1931 – 17 września 1935 – plk. Mikas Rėklaitis[32],
- 17 września 1935 – 10 stycznia 1940 – plk. ltn./plk[f]. Leonas Gustaitis[33],
- 25 czerwca[g] – 12 grudnia 1938 – plk. Vladas Karvelis (p.o. dowódcy pułku)[h][34],
- 13 stycznia – 15 lipca 1940 – plk. ltn./plk[i]. Antanas Šurkus[35],
- 16 lipca – 26 października 1940 – plk. ltn. Aleksandras Andriušaitis[36].
Uwagi edytuj
- ↑ Awansowany 20 stycznia 1922.
- ↑ Obowiązki przekazał 2 stycznia 1926.
- ↑ W związku z zamachem stanu od 17 grudnia 1926 odesłany na urlop.
- ↑ Awansowany 26 lutego 1928.
- ↑ Awansowany 23 listopada 1930.
- ↑ Awansowany 9 czerwca 1936.
- ↑ Stanowisko objął 12 lipca.
- ↑ Odbywał staż dowódczy, na ten czas plk. Leonas Gustaitis został oddelegowany do Sztabu Wojsk Lądowych.
- ↑ Awansowany 16 lutego 1940.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Vydrina i Sakalauskas 2020 ↓.
- ↑ Surgailis 011 ↓, s. 8–9.
- ↑ a b c Vaičenonis ↓.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 11–17.
- ↑ a b c d e f Lietuvos kariuomenė ↓.
- ↑ Tamašauskas ↓.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 36–48.
- ↑ a b Surgailis 2011 ↓.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 106.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 150–151.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 163–164.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 218–219.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 220–222.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 222–224.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 234.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 236–237.
- ↑ Lietuvos kariuomenė 2 ↓.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 238–240.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 26, 241–243.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 26.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 31–32.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 32, 243–244.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 49, 244–245.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 245–248.
- ↑ a b Surgailis 2011 ↓, s. 248–251.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 250–251.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 251–252.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 163, 252–253.
- ↑ a b Surgailis 2011 ↓, s. 255–256.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 166, 253–254.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 166, 255–256.
- ↑ a b Surgailis 2011 ↓, s. 256–258.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 259–260.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 205,258–259.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 260–261.
- ↑ Surgailis 2011 ↓, s. 262–263.
Bibliografia edytuj
- Gintautas Surgailis: Pirmasis pėstininkų Didžiojo Lietuvos Kunigaikščio Gedimino pulkas. Vilnius: Vytauto Didžiojo karo muziejus, 2011. ISBN 978-609-412-011-4. (lit.).
- Elena Vydrina, Tomas Sakalauskas: LCVA fondo 513 pažyma. Lietuvos centrinis valstybės archyvas, 2020-07-16. [dostęp 2021-11-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-16)]. (lit.).
- Jonas Vaičenonis: Pirmasis pėstininkų pulkas. [w:] Visuotinė lietuvių enciklopedija [on-line]. [dostęp 2021-11-08]. (lit.).
- Kazimieras Tamašauskas: Antanas Juozapavičius. [w:] Visuotinė lietuvių enciklopedija [on-line]. [dostęp 2021-11-08]. (lit.).
- Istorija. 1-asis Didžiojo Lietuvos kunigaikščio Gedimino pėstininkų pulkas. Lietuvos kariuomenė. [dostęp 2021-11-08]. (lit.).
- Metraštis. Lietuvos didžiojo kunigaikščio Gedimino štabo bataliono atkūrimas ir plėtojimas. Lietuvos kariuomenė. [dostęp 2021-11-08]. (lit.).