Alameda Gardens
Alameda Gardens[1], Gibraltar Botanic Gardens. The Alameda[2] (pol. Park Alameda[3]) – kompleks parkowo-ogrodowy o powierzchni ok. 8 ha[4] znajdujący się w Gibraltarze, założony w 1816 roku, przekształcony w 1991 roku w ogrody botaniczne.
.jpg) Alameda Gardens w 2022 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Terytorium zamorskie | |
| Powierzchnia |
ok. 8 ha |
| Data założenia |
1816, 1991 |
Położenie na mapie Gibraltaru  | |
Położenie na mapie Morza Śródziemnego  | |
 36°07′52,7″N 5°21′04,0″W/36,131306 -5,351111
| |
| Strona internetowa | |
Historia
edytuj
Ogrody Alameda zostały założone na początku XIX wieku z inicjatywy George’a Dona, gubernatora porucznika Gibraltaru[2]. W 1815 roku postanowił on utworzyć miejsce publicznej rekreacji, którego dotąd nie było w tym garnizonie, przeznaczone dla cywilnych mieszkańców Gibraltaru[4]. Na cel ten wybrano położony na południe od centrum miasta plac Grand Parade, na którym odbywały się zgromadzenia publiczne i defilady[1]. Z części tego terenu pozyskiwano materiały do budowy domów, inna jego część pełniła funkcję cmentarza, a w jeszcze innej części – w czasie oblężeń Gibraltaru – uprawiano warzywa[5].
Środki na założenie parku pozyskiwane były z dobrowolnych składek mieszkańców Gibraltaru i stacjonującego tu wojska[4], z organizowanych w tym celu loterii oraz ze zbiórek przeprowadzonych przez Amateur Theatre[1][2][5]. 14 kwietnia 1816 roku Alameda Gardens zostały oficjalnie otwarte[5].
W tym samym roku na terenie ogrodów ustawiono drewniane popiersie generała George’a Augustusa Eliotta, który wsławił się obroną Gibraltaru w trakcie jego wielkiego oblężenia. Wykonano je z bukszprytu hiszpańskiego okrętu San Juan zdobytego podczas bitwy pod Trafalgarem[5][1]. Wokół pomnika ustawiono trzy 10-calowe haubice z 1783 roku oraz jedną 8-calową z 1778 roku[5]. W 1858 roku popiersie zastąpiono nowym, wykonanym z brązu[5].
W 1819 roku wzniesiono pomnik Arthura Wellesleya, księcia Wellington, którego wizerunek ustawiono na szczycie marmurowej kolumny przywiezionej z rzymskich ruin znajdujących się na terenie obecnej Libii[4][5][1]. Koło pomnika stoją dwa 13-calowe moździerze z pociskami artyleryjskimi oraz brązowa 12-funtowa armata z 1758 roku[5]. Kolejne dwa 10-calowe działa odprzodowe stoją przy wschodnim wejściu na teren ogrodów[1][5]. Zarówno pomniki, jak i haubice i działa, wpisane są do gibraltarskiego rejestru zabytków[6].
W połowie XIX wieku głównym ogrodnikiem w Alameda Gardens był pochodzący z Genui (lub Bergamo[4]) projektant ogrodów, Giuseppe Codali[1][5]. W 1842 roku w jednym z zagłębień terenów założył on niewielki ogród w stylu włoskim – The Dell – obejmujący staw, dwie fontanny z początku XX wieku i wodospad. W najwyższym punkcie ogrodu The Dell stoi łuk wykonany z fiszbinu wieloryba. Nad stawem przerzucono mostek, na końcu którego znajduje się pamiątkowe popiersie z wizerunkiem Codaliego[5][1].
W maju 1912 roku oddano do użytku pawilon muzyczny; promenadę, przy której stanął nazwano Kingsway[5]. Estrada została jednak zburzona po II wojnie światowej[5]. Od lat 70. XX wieku ogrody stopniowo popadały w ruinę. W 1991 roku kompleks przejęty został przez spółkę Wildlife Gibraltar Ltd, która przekształciła Alameda Gardens w ogród botaniczny pełniący nie tylko funkcję rekreacyjną, ale również badawczą i edukacyjną[1][2]. Zasadzono tu wiele nowych gatunków roślin, w 1992 roku odrestaurowano The Dell[5], zaś w 1994 roku w południowej części ogrodów utworzono niewielki park ochrony dzikiej przyrody Alameda Wildlife Conservation Park (AWCP)[1][7]. W 1996 roku, w 180. rocznicę otwarcia ogrodów, oddano do użytku teatr na wolnym powietrzu, który otacza staw z ozdobnymi karpiami nishiki-goi i kolekcją tropikalnych lilii[5][1][4].
Charakterystyka
edytujNazwa ogrodów pochodzi od hiszpańskiego słowa álamo oznaczającego topolę białą. Drzewa tego gatunku miały bowiem niegdyś licznie rosnąć wzdłuż Grand Parade[1][4][5]. Układ Alameda Gardens obejmuje liczne przecinające się i łączące ze sobą ścieżki oraz terasowe rabaty. Ścieżki, kamienne murki oraz mury oporowe wykonane zostały z lokalnego wapienia, miejscami o bladoróżowym zabarwieniu spowodowanym domieszką czerwonego piasku[1][5].
Flora
edytuj
Głównymi roślinami rosnącymi w Alameda Gardens były początkowo sosna pinia (Pinus pinea), oliwka europejska (Olea europaea) i dracena smocza (Dracaena draco) oraz wiązowiec południowy (Celtis australis)[1]; najstarsze okazy tych gatunków pochodzą sprzed oddania ogrodów do użytku i liczą ponad 200 lat[5]. Jedno ze smoczych drzew może mieć nawet ponad 300 lat[1]. W późniejszych latach do ogrodów sprowadzano rośliny z dawnych brytyjskich kolonii, m.in. Australii i Południowej Afryki[4][1].
Z Australii pochodzi Melaleuca decussata, Grevillea robusta (1 okaz na terenie Alameda Gardens), Cestrum nocturnum, Hardenbergia comptoniana oraz palmy Howea forsteriana i Ptychosperma elegans rosnące przy The Dell[1]. Z Południowej Afryki sprowadzone zostały z kolei Tecoma capensis, ołownik uszkowaty (Plumbago capensis), aloes drzewiasty (Aloe arborescens), amarylis nadobny (Amaryllis belladonna), agapant afrykański (Agapanthus africanus) oraz pelargonie: Pelargonium quercifolium[5], P. tomentosum i P. fragrantissimum[1]. Z Ameryki pochodzą waszyngtonia nitkowata (Washingtonia filifera), heliotrop peruwiański (Heliotropium arborescens), cebulica peruwiańska, przedstawiciele rodziny kaktusowatych: Echinocactus grusonii, Opuntia sp., Cleistocactus sp. i Hylocereus undatus oraz różne gatunki z rodzaju bugenwilla (Bougainvillea) i Montanoa[5][1]. Z Chin pochodzi glicynia chińska (Wisteria sinensis) i budleja Davida (Buddleja davidii)[1].
Rośnie tu wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenum), daktylowiec kanaryjski (Phoenix canariensis), oleander pospolity (Nerium oleander) chryzantema krzewiasta (Argyranthemum frutescens) oraz gatunki z rodzaju ketmia (Hibiscus), m.in. ketmia róża chińska (H. rosa-sinensis) i ketmia bagienna (H. moscheutos)[1][5]. Alameda Gardens posiadają również bogatą kolekcję gatunków śródziemnomorskich, do której należą m.in. wilżyna odmienna (Ononis natrix), Coronilla valentina i Narcissus papyraceus oraz endemity gibraltarskie – ubiorek gibraltarski (Iberis gibraltarica) i bardzo rzadka lepnica Silene tomentosa[1][8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Alameda Gardens [online], Government of Gibraltar. Information Services, 14 listopada 2012 [dostęp 2024-07-11] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-14].
- ↑ a b c d History [online], The Alameda – Gibraltar Botanic Gardens [dostęp 2024-07-11] (ang.).
- ↑ Jerzy Żebrowski: Andaluzja: kraina sułtanów i królów: przewodnik. Wyd. II zaktualizowane i uzupełnione. Pruszków ; Piastów: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 2023, s. 227–228. ISBN 978-83-8122-067-5.
- ↑ a b c d e f g h The Alameda Botanic Gardens | Welcome to Gibraltar [online], gibraltar.com [dostęp 2024-07-11] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Walk through the Alameda Botanic Gardens | Visit Gibraltar [online], visitgibraltar.gi [dostęp 2024-07-27] (ang.).
- ↑ Gibraltar Heritage Trust, Heritage and Antiquities Act, 2018 [online], gibraltarheritagetrust.org.gi, 16 sierpnia 2018 [dostęp 2024-07-28] (ang.).
- ↑ Alameda Wildlife Conservation Park | Welcome to Gibraltar [online], gibraltar.com [dostęp 2024-07-28] (ang.).
- ↑ Our Plants [online], The Alameda – Gibraltar Botanic Gardens [dostęp 2024-07-28] (ang.).