Arad (miasto w Rumunii)
Arad (węg. i niem. Arad, łac. Aradinum) – miasto w zachodniej Rumunii, w regionie Kriszana i Banat, nad rzeką Mureș. Stolica okręgu Arad.
 Centrum miasta, w tle gmach ratusza | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Okręg | |||||
| Mer |
Calin Bibart | ||||
| Powierzchnia |
266,7 km² | ||||
| Populacja (2011) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
02-57 | ||||
| Kod pocztowy |
310xxx | ||||
| Tablice rejestracyjne |
AR | ||||
Położenie na mapie okręgu Arad  | |||||
Położenie na mapie Rumunii  | |||||
 46°10′N 21°18′E/46,166667 21,300000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Ważny ośrodek przemysłowy, m.in. produkcja taboru kolejowego, obrabiarek, nawozów sztucznych, mebli. Miasto jest ośrodkiem kulturalnym, m.in. teatr, filharmonia, muzea. Węzeł komunikacyjny, ze stacją kolejową Arad i lotniskiem.
Historia edytuj
._Fortepan_95158.jpg)
Arad od X wieku był pod panowaniem Węgier. Za panowania węgierskiego miasto było siedzibą władz komitatu Arad. Na przełomie XVI–XVII wieku w Imperium Osmańskim, po czym ponownie w państwie węgierskim. W latach 1763–1783 wzniesiono nową twierdzę, a w 1834 Arad uzyskał status wolnego miasta królewskiego. Podczas antyhabsburskiego powstania węgierskiego w latach 1848–1849 siedziba rządu Lajosa Kossutha. Po upadku powstania, w Aradzie 6 października 1849 Austriacy stracili trzynastu węgierskich generałów powstańczych, znanych dziś jako Męczennicy z Aradu. W XIX w. w Aradzie występowali wybitni europejscy muzycy, m.in. Ferenc Liszt (1846), Pablo Sarasate i Henryk Wieniawski (1877)[2].
W 1910 roku z 63 166 mieszkańców 46 085 stanowili Węgrzy, 10 279 Rumuni, 4365 Niemcy, 1816 Serbowie, 277 Słowacy i 133 Czesi. W 1920 roku postanowieniem traktatu z Trianon przyłączone do Rumunii. W 2002 roku ze 172 827 mieszkańców 82,72% stanowili Rumuni, 13,01% Węgrzy, 1,73% Romowie, 1,3% Niemcy, 0,35% Serbowie, 0,26% Słowacy, 0,14% Bułgarzy, 0,85% pozostałe narodowości, w tym Polacy 0,01%[1].
Zabytki edytuj
- Twierdza w Aradzie z l. 1763–1783
- Kościół św. Antoniego z Padwy – kościół katolicki, wzniesiony w l. 1902–1904 w stylu eklektycznym
- Ratusz – eklektyczny gmach władz miejskich z l. 1872–1875
- Pałac Kultury z l. 1911–1913
- Cerkiew św. Piotra i Pawła (Kościół Serbski) – barokowa świątynia, wzniesiona w l. 1698–1702
- Figura św. Jana Nepomucena z 1729 r.
- Kościół franciszkanów – barokowy kościół katolicki, wzniesiony w l. 1750–1800
- Dom Mátyása Rozsnyayego, XIX-wiecznego farmaceuty węgierskiego
- Sobór Narodzin św. Jana Chrzciciela – świątynia prawosławna, wzniesiona w l. 1862–1865, przebudowana w l. 1905–1906
- Kasyno w Aradzie z 1872 r.
- Teatr Klasyczny Ioana Slaviciego z l. 1872–1874
- Pałac Sprawiedliwości z ok. 1892 r.
- Pałac Csanádzki – pałac wzniesiony w l. 1892–1894 przez regionalnego węgierskiego przewoźnika kolejowego Aradi és Csanádi Egyesült Vasutak, któremu zawdzięcza swą nazwę
- Wieża ciśnień, wzniesiona w 1896 r. według projektu Miklósa Ybla
- Pałac Kovácsa z ok. 1900 r.
- Pałac biskupów serbskich z ok. 1900 r.
- Kościół ewangelicki – neogotycki kościół, wzniesiony w l. 1905–1906 według projektu Lajosa Szántayego, potocznie nazywany czerwonym kościołem
- Pałac Szántaya z l. 1905–1911 (secesyjny)
- Pałac Nádasdyego z 1912 r.
Gospodarka edytuj
W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, taboru kolejowego, metalowy, chemiczny, meblarski, elektrotechniczny, precyzyjny, włókienniczy, materiałów budowlanych, obuwniczy oraz spożywczy[3].
Transport edytuj
W Aradzie znajduje się sieć tramwajowa. Założona została w 1869 i jest najstarszą siecią tramwajową wśród rumuńskich miast oraz jedną z trzech sieci wąskotorowych w Rumunii[4]. Po rewolucji miasto zaczęło intensywnie sprowadzać używany tabor z zachodniej Europy, co spowodowało, że w 2011 zostały wycofane wszystkie wagony wyprodukowane w Rumunii i Czechosłowacji. Sieć jest charakterystyczna ze względu na linię do Ghioroc, na której tramwaje jadą dawną trasą kolejki podmiejskiej. Trasa ta jest jedną z atrakcji turystycznych Aradu[5].
Galeria edytuj
-
Ratusz -
Ratusz nocą -
Kościół franciszkanów -
Teatr Ioana Slaviciego -
Kościół ewangelicki -
Pałac Csanádzki -
-
Pałac Kultury -
Dom Mátyása Rozsnyayego -
Pałac Sprawiedliwości -
Arad -
Arad
Miasta partnerskie edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Structura Etno-demografică a României.
- ↑ The State Philharmonic, Arad, Romguide tourism Romania [online], www.romguide.net [dostęp 2018-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-14].
- ↑ Arad, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-05-29].
- ↑ Istoricul companiei. [dostęp 2013-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-08)]. (rum.).
- ↑ Karol Tyszka. Tramwaje w Aradzie. „Świat Kolei”. 1/2013.