Arad (miasto w Rumunii)

Arad
	; Centrum miasta, w tle gmach ratusza
Herb	Flaga
Państwo	Rumunia
Okręg	Arad
Mer	Calin Bibart
Powierzchnia	266,7 km²
Populacja (2011); • liczba ludności; • gęstość	; 159 704; 3500 os./km²
Nr kierunkowy	02-57
Kod pocztowy	310xxx
Tablice rejestracyjne	AR
	Położenie na mapie okręgu Arad Arad
	Położenie na mapie Rumunii Arad
	46°10′N 21°18′E/46,166667 21,300000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Arad (węg. i niem. Arad, łac. Aradinum) – miasto w zachodniej Rumunii, w regionie Kriszana i Banat, nad rzeką Mureș. Stolica okręgu Arad.

Ważny ośrodek przemysłowy, m.in. produkcja taboru kolejowego, obrabiarek, nawozów sztucznych, mebli. Miasto jest ośrodkiem kulturalnym, m.in. teatr, filharmonia, muzea. Węzeł komunikacyjny, ze stacją kolejową Arad i lotniskiem.

Historia

Arad w 1904 r.

Arad od X wieku był pod panowaniem Węgier. Za panowania węgierskiego miasto było siedzibą władz komitatu Arad. Na przełomie XVI–XVII wieku w Imperium Osmańskim, po czym ponownie w państwie węgierskim. W latach 1763–1783 wzniesiono nową twierdzę, a w 1834 Arad uzyskał status wolnego miasta królewskiego. Podczas antyhabsburskiego powstania węgierskiego w latach 1848–1849 siedziba rządu Lajosa Kossutha. Po upadku powstania, w Aradzie 6 października 1849 Austriacy stracili trzynastu węgierskich generałów powstańczych, znanych dziś jako Męczennicy z Aradu(inne języki). W XIX w. w Aradzie występowali wybitni europejscy muzycy, m.in. Ferenc Liszt (1846), Pablo Sarasate i Henryk Wieniawski (1877)^[2].

W 1910 roku z 63 166 mieszkańców 46 085 stanowili Węgrzy, 10 279 Rumuni, 4365 Niemcy, 1816 Serbowie, 277 Słowacy i 133 Czesi. W 1920 roku postanowieniem traktatu z Trianon przyłączone do Rumunii. W 2002 roku ze 172 827 mieszkańców 82,72% stanowili Rumuni, 13,01% Węgrzy, 1,73% Romowie, 1,3% Niemcy, 0,35% Serbowie, 0,26% Słowacy, 0,14% Bułgarzy, 0,85% pozostałe narodowości, w tym Polacy 0,01%^[1].

Zabytki

Twierdza z lotu ptaka

Kościół św. Antoniego z Padwy

Twierdza w Aradzie(inne języki) z l. 1763–1783
Kościół św. Antoniego z Padwy(inne języki) – kościół katolicki, wzniesiony w l. 1902–1904 w stylu eklektycznym
Ratusz(inne języki) – eklektyczny gmach władz miejskich z l. 1872–1875
Pałac Kultury(inne języki) z l. 1911–1913
Cerkiew św. Piotra i Pawła(inne języki) (Kościół Serbski) – barokowa świątynia, wzniesiona w l. 1698–1702
Figura św. Jana Nepomucena(inne języki) z 1729 r.
Kościół franciszkanów(inne języki) – barokowy kościół katolicki, wzniesiony w l. 1750–1800
Dom Mátyása Rozsnyayego, XIX-wiecznego farmaceuty węgierskiego
Sobór Narodzin św. Jana Chrzciciela(inne języki) – świątynia prawosławna, wzniesiona w l. 1862–1865, przebudowana w l. 1905–1906
Kasyno w Aradzie(inne języki) z 1872 r.
Teatr Klasyczny Ioana Slaviciego(inne języki) z l. 1872–1874
Pałac Sprawiedliwości(inne języki) z ok. 1892 r.
Pałac Csanádzki(inne języki) – pałac wzniesiony w l. 1892–1894 przez regionalnego węgierskiego przewoźnika kolejowego Aradi és Csanádi Egyesült Vasutak, któremu zawdzięcza swą nazwę
Wieża ciśnień(inne języki), wzniesiona w 1896 r. według projektu Miklósa Ybla
Pałac Kovácsa(inne języki) z ok. 1900 r.
Pałac biskupów serbskich(inne języki) z ok. 1900 r.
Kościół ewangelicki – neogotycki kościół, wzniesiony w l. 1905–1906 według projektu Lajosa Szántayego, potocznie nazywany czerwonym kościołem
Pałac Szántaya(inne języki) z l. 1905–1911 (secesyjny)
Pałac Nádasdyego z 1912 r.

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, taboru kolejowego, metalowy, chemiczny, meblarski, elektrotechniczny, precyzyjny, włókienniczy, materiałów budowlanych, obuwniczy oraz spożywczy^[3].

Transport

Osobny artykuł: Tramwaje w Aradzie.

W Aradzie znajduje się sieć tramwajowa. Założona została w 1869 i jest najstarszą siecią tramwajową wśród rumuńskich miast oraz jedną z trzech sieci wąskotorowych w Rumunii^[4]. Po rewolucji miasto zaczęło intensywnie sprowadzać używany tabor z zachodniej Europy, co spowodowało, że w 2011 zostały wycofane wszystkie wagony wyprodukowane w Rumunii i Czechosłowacji. Sieć jest charakterystyczna ze względu na linię do Ghioroc, na której tramwaje jadą dawną trasą kolejki podmiejskiej. Trasa ta jest jedną z atrakcji turystycznych Aradu^[5].