Archaizacja

Archaizacja (stylizacja archaiczna) – rodzaj stylizacji językowej polegającej na wprowadzeniu do utworu literackiego archaicznych elementów słownictwa, rzadziej form gramatycznych lub konstrukcji składniowych. W wypadku braku zabytków dokumentujących dawne formy (np. dla polszczyzny sprzed XII w.) celom stylizacji archaicznej mogą służyć elementy gwarowe lub pochodzące z języka dawnych epok. Problem archaizacji języka nabrał znaczenia z rozwojem powieści historycznej i wzrostem tendencji realistycznych w literaturze. W literaturze polskiej rozkwit tego rodzaju stylizacji przypada na wiek XIX. W szerokim zakresie wprowadził archaizację do swoich powieści historycznych Henryk Sienkiewicz. W „Trylogii” oparł stylizację językową na polszczyźnie XVII-wiecznej, wprowadzając zarówno archaizmy leksykalne, fonetyczne, fleksyjne a także archaizując tok składniowy. Dzięki temu odtworzył atmosferę przedstawionej epoki. Archaizacja może dotyczyć ortografii, jak w przekładzie Wielkiego testamentu François Villona pióra Tadeusza Boya-Żeleńskiego:

Nie iest biskupem mym ni panem;

Ni ziarnam nie miał zeń, ni plewy;

Anim mu sługą, ni poddanym,

Ani o iego stoię gniewy;

Wodą y kęsem chleba suchym

Karmił mnie zacnie całe lato,

Na chłód przyodział mnie łańcuchem:

Niechay go Bóg wypłaci za to.

Na płaszczyźnie pozajęzykowej archaizację można wyrażać dawnym krojem pisma (gotyk), zastosowaniem inicjałów lub użyciem drzeworytów, które zewnętrznie upodabniają książkę do starodruku.