Słownictwo
Słownictwo, inaczej leksyka[1][2] – ogół wyrazów danego języka; pojedyncza warstwa leksykalna (np. słownictwo neutralne, książkowe, ekspresywne itp.) lub zasób wyrazów właściwych dla danego autora lub utworu[3]. Wyrazy służą do nazywania elementów rzeczywistości (ich cech oraz relacji między nimi), stanów wewnętrznych człowieka oraz stanów ekspresywnych (uczuć, emocji itp.)[2]. Leksyka tworzy złożony system, w którego skład wchodzą różne podsystemy stanowiące rozmaite warstwy słów. Poszczególne leksemy różnią się pod względem pochodzenia, sfer użycia, przynależności stylistycznej i stopnia bliskości znaczeniowej[3]. Pewna grupa wyrazów nie odnosi się do rzeczywistości językowej, lecz pełni funkcję tekstową (spójniki, częściowo przyimki)[2].
Rozróżnia się słownictwo rodzime i słownictwo pochodzenia obcego (zapożyczone). W języku polskim, podobnie jak w innych językach europejskich, co najmniej 10% zasobu leksykalnego to zapożyczenia[4]. Z punktu widzenia stylistyki wyróżnia się słowa neutralne, tworzące fundament zasobu leksykalnego, a także słowa nacechowane, których użycie jest ograniczone przez typ wypowiedzi oraz warunki komunikacji (np. wyrazy specjalistyczne, potoczne, publicystyczne itp.). Wartość stylistyczna różnych elementów leksykalnych zmienia się wraz z rozwojem języka. Niektóre jednostki leksykalne z czasem wychodzą z powszechnego obiegu, stając się archaizmami; z kolei nowo powstałe słowa (neologizmy) przyjmują się dopiero po pewnym czasie[3]. Wyróżnia się słownictwo czynne (wyrazy rozumiane i używane przez daną osobę) oraz słownictwo bierne (wyrazy rozumiane przez danego człowieka, ale w zasadzie przez niego nie używane)[2].
Charakterystyczną cechą słownictwa (w odróżnieniu od stosunkowo stałej gramatyki) jest jego zmienność, gdyż odbijają się w nim zmiany w życiu społecznym, jak np. pojawianie się nowych przedmiotów i zjawisk[3]. Słownictwo jest nieustannie pomnażane wskutek zapożyczania wyrazów obcych i kreatywnego wykorzystywania rodzimych zasobów słowotwórczych (tworzenie neologizmów); dochodzi też do przypisywania nowych znaczeń istniejącym wyrazom (neosemantyzacja)[2]. Jednocześnie znaczna część zasobu leksykalną zachowuje swoje podstawowe znaczenia, zapewniając ciągłość językową. Słownictwo języka ogólnego (standardowego) może się wzbogacać poprzez przejmowanie elementów innych odmian języka, w tym dialektyzmów i slangu. Duży udział w słownictwie mają dziś internacjonalizmy (np. rewolucja, kosmos). Popularyzacja osiągnięć nauki i techniki prowadzi do rozszerzenia zakresu użycia pierwotnie wąsko specjalistycznych terminów, z których wiele staje się częścią powszechnego słownictwa[3].
Między jednostkami leksykalnymi zachodzą relacje semantyczne i formalne takie jak: synonimia, antonimia, homonimia[3].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Daniela Podlawska, Iwona Płóciennik: Leksykon nauki o języku. Bielsko-Biała: Park, 2002, s. 124. ISBN 978-83-7266-144-9. OCLC 52084427. [dostęp 2021-08-27].
- ↑ a b c d e Hanna Jadacka, Andrzej Markowski, Hasła problemowe, [w:] Andrzej Markowski (red.), Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, t. 2: Q–Ż, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 1668–1670, ISBN 978-83-01-22136-2, ISBN 978-83-01-22135-5, OCLC 1325603935, hasło „słownictwo”.
- ↑ a b c d e f Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 404, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
- ↑ Stanisław Dubisz: „lonek”. sjp.pwn.pl, 2023-10-21. [dostęp 2023-10-25].