Aron Eisenstein (ur. 11 czerwca 1902 w Stasiowej Woli, zm. w czasie II wojny światowej w Stanisławowie) – rabin, w latach 1931–1939 rabin w Cieszynie, historyk, syjonista rewizjonistyczny.

Aron Eisenstein
Data i miejsce urodzenia

1902
Stasiowa Wola

Data śmierci

II wojna światowa Stanisławów

Rabin Cieszyna
Okres sprawowania

1931–1939

Wyznanie

judaizm

Życiorys

edytuj

Aron Eisenstein urodził się 11 czerwca 1902 r. we wsi Stasiowa Wola, w ówczesnym powiecie rohatyńskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie kupca Józefa i Fanni. Deklarował narodowość polską. Studiował prawo i filozofię na uniwersytetach w Krakowie, Wrocławiu i Wiedniu (uzyskał tytuł doktora). W 1931 r. zamieszkał w Cieszynie, gdzie w wigilię pierwszego dnia święta Pesach, tj. 1 kwietnia 1931 roku, uroczyście wprowadzony w urząd, czyli zainstalowany jako rabin, przez kierującego wówczas jednoosobowo gminą żydowską komisarza rządowego Emila Adlera. Był pierwszym cieszyńskim rabinem wychowanym w tradycjach polskich. Po trzech latach został uchwałą wydziału gminy wyznaniowej z 25 lutego 1934 roku zatrudniony na czas nieokreślony. Należał do Stowarzyszenia Rabinów Województwa Śląskiego (1934–1939). Prowadził badania historii Żydów na Śląsku Cieszyńskim i gminy żydowskiej w Cieszynie. Był także autorem kilku prac na temat dawnych dziejów Żydów w Polsce, m.in. wydanej w Cieszynie rozprawy o prawnym położeniu Żydów w Polsce w XIII i XIV wieku. Na łamach lokalnej prasy publikował różne przyczynki do dziejów miejscowych Żydów. Był autorem rozprawy o starym cmentarzu żydowskim w Cieszynie opublikowanej w 1934 r. na łamach kwartalnika „Zarania Śląskiego”. Udowadniał w niej średniowieczny rodowód cmentarza żydowskiego przy ul. Hażlaskiej. Po wybuchu II wojny światowej schronił się u rodziców w Stanisławowie. Według świadectwa złożonego dla Instytutu Jad Waszem w Jerozolimie przez ojca zginął w 1945 r. w Stanisławowie. Być może oznacza to, że przeżył wojnę, a zginął z ręki komunistów, nie Niemców[1][2][3].

Poglądy polityczne

edytuj

Już przed przybyciem do Cieszyna Eisenstein był zwolennikiem narodowych syjonistów rewizjonistów. Po uzyskaniu stałego zatrudnienia na stanowisku cieszyńskiego rabina bardziej zaangażował się w działalność polityczną wraz z dr Henrykiem Glanzem, adwokatem, członek cieszyńskiej Rady Miejskiej, prezesem komitetu lokalnego rewizjonistów w Cieszynie. W 1934 roku zostali wybrani delegatami na II Światową Konferencję Betaru, młodzieżowej przybudówki ruchu. W roku następnym Eisenstein został powołany w skład Rady Partyjnej Unii Syjonistów Rewizjonistów Małopolski Zachodniej i Śląska, czyli władz partii rewizjonistycznej. Po oficjalnym opuszczeniu przez rewizjonistów Światowej Organizacji Syjonistycznej i powołaniu Nowej Organizacji Syjonistycznej (NOS) był kandydatem z Małopolski Zachodniej i Śląska na konstytucyjny Kongres NOS, który odbył się w Wiedniu 8 września 1935 roku. Rewizjonizmowi służył głównie piórem, pisząc liczne artykuły na łamach wydawanej w Krakowie od 1934 r. „Trybuny Narodowej”. Wyjaśniał i propagował w nich najważniejsze elementy światopoglądu rewizjonistycznego syjonizmu. Potępiał np. żydowski pacyfizm, a wychwalał walkę, stawiając za wzór Legion Żydowski Żabotyńskiego w czasie I wojny światowej. Pisał, że państwa nie buduje się przez zakup ziemi, a dobroć Żydów nie przekona Arabów, o czym przekonują wydarzenia z 1936 roku, kiedy Arabowie zaczęli atakować żydowskich osadników. Nie można liczyć na armię angielską, powstrzymać ich mogą tylko własne jednostki zbrojne. Potępiał asymilację, zwłaszcza w odniesieniu do kobiet, bo one niemal zupełnie „zatraciły się” w dążeniu do upodobnieniu do otoczenia. Uważał, że Żydzi powinni mieć siłę, by móc powiedzieć innym, aby nie mieszali się do ich spraw. Wielokrotnie krytykował życie w diasporze. Przykładem artykuł napisany z okazji święta Sukot, którego symbolem jest namiot, coś nietrwałego, łatwego do zwinięcia, jak Żydzi w diasporze. Za największego wroga każdej religii i religii jako takiej Eisenstein uznawał nie ateizm, ale „urzędowe“ podejście do niej, czyli klerykalizm, podejście opierające się nie na miłości, ale na rozkazie. Uważał, że religię powinno się zaprząc w rydwan interesów żydowskich, co uczyniono na I kongresie Nowej Organizacji Syjonistycznej. Do bezpośredniej działalności politycznej Aron Eisenstein włączył się w październiku 1938 roku, kiedy po konferencji w Monachium, nakazującej Czechosłowacji oddanie Niemcom Sudetów, także Polska zażądała zwrotu Zaolzia. Dla syjonistów-rewizjonistów, podobnie jak dla wielu Polaków, było to potwierdzeniem mocarstwowej pozycji Polski, w której widzieli tarczę przed zagrożeniem ze strony Hitlera. Tak pisał również Eisenstein w jubileuszowym podwójnym numerze „Głosu Gminy Wyznaniowej” w Warszawie, który ukazał się w związku z odzyskaniem Zaolzia i jubileuszem 20-lecia niepodległości Polski. Przywołał ważne dla Polaków wydarzenia mające miejsce w listopadzie: powstanie w 1830 r., odzyskanie niepodległości w 1918 r. pod wodzą Józefa Piłsudskiego, który jest dla niego symbolem pozytywnego nacjonalizmu, nie skierowanego przeciwko innym. Mocarstwa zachodnie wygrały I wojnę światową, bo umiały zintegrować wszystkie grupy społeczeństwa. Wyraża ufność, że Polska dzięki ideologii mocarstwowej wróci do grona światowych potęg, i będzie matką-karmicielką dla wszystkich swoich obywateli. Dla cieszyńskich działaczy syjonistycznych zachodzące zmiany oznaczały m.in. konieczność przekonania do Polski Żydów mieszkających na Zaolziu, ale także pomocy tym, którzy uciekali z włączonej do Niemiec Austrii oraz z rozpadającej się Czechosłowacji. Rabin Eisenstein wizytował Zaolzie i włączył się w propolskie działania polityczne, np. w czasie wizyty działacza syjonistycznego, posła Ignacego Schwarzbarta w Cieszynie. 28 listopada 1938 prowadził pogrzeb Ozjasza Storcha, strzelca żydowskiego pochodzenia, który zginął w czasie zajmowania przez Wojsko Polskie okolic Czadcy na Słowacji.

Przed wybuchem wojny Aron Eisenstein był postacią znaną, nie tyle jako rabin, czy historyk, ale jako znaczący żydowski polityk. Według wspomnień w tym czasie pokazywał się w mundurze oficera polskiego, do czego był uprawniony jako rabin polowy. Był znany także Niemcom, którzy umieścili jego nazwisko na opracowanej w lipcu 1939 liście osób z Polski poszukiwanych listem gończym. Nic dziwnego, że po wybuchu wojny nie pozostał ze swoimi wyznawcami, ale opuścił Cieszyn wraz z wycofującymi się wojskami polskimi[1].

Przypisy

edytuj
  1. a b Spyra 2018 ↓.
  2. Eisenstein Aron. sztetl.org.pl. [dostęp 2018-12-12].
  3. Janusz Spyra: Biografický slovník rabinů Rakouského Slezska. Ostrava: 2015, s. 67-69.

Bibliografia

edytuj
  • Janusz Spyra: Dr Aron Eisenstein. Cieszyński rabin, historyk, syjonista. [w:] PAMIĘTNIK CIESZYŃSKI tom 22/2017 [on-line]. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie, 2018. s. 31-50. [dostęp 2018-04-06].
  • Aron Eisenstein, w: Karl Walter Neumann, Ostschlesische Porträts. Bd. 2, Berlin, 1996, s. 5-6.
  • J. Spyra Biografický slovník rabinů Rakouského Slezska, Ostrava 2015, s. 67-69.
  • Żydzi na Śląsku Austriackim 1742-1918. Od tolerowanych Żydów do żydowskiej gminy wyznaniowej, Katowice 2005, s. 117-154
  • A. Eisenstein, Die Echtheit des undatierten Privilegs der großpolnischen Judenschaft, „Monatsschrift für Geschichte und Wissenschaft des Judentums” (dalej: MGWJ) 77, 1933, nr 3, s. 211-228 i 266-72.
  • A. Eisenstein, Stellung der Juden im Polen im XIII und XIV Jahrhunderts, Cieszyn 1934.
  • A. Eisenstein, Krótki zarys historji gminy żydowskiej w Cieszynie, “Zaranie Śląskie” 11, Bytom– Cieszyn-Katowice 1935, s. 189-193
  • A. Eisenstein, O starym cmentarzu żydowskim w Cieszynie, „Zaranie Śląskie” 10, Katowice - Cieszyn 1934, s. 158-161
  • Heinrich Berger, Zur Geschichte des jüdischen Friedhofs in Teschen, MGWJ, 1895, s. 37-40. Por. Marcin Wodziński, O 'średniowiecznych' macewach z Cieszyna, „Annales Silesiae“ 22, 1992, s. 105-114

Linki zewnętrzne

edytuj