Bóstwa kasyckie
Kasyci, lud o niezidentyfikowanym pochodzeniu, napływali do południowej Mezopotamii z gór Zagros od przełomu III i II tysiąclecia p.n.e. W połowie II tysiąclecia p.n.e. założyli dynastię i panowali w Babilonii przez około 400 lat. Prawdopodobnie początkowo posiadali własny panteon, jednak ulegli asymilacji i przejęli miejscową religię, zachowując nieznaczną odrębność kulturową[1].
Imiona bóstw kasyckich zostały wyodrębnione z tekstów babilońskich dzięki badaniom teonimicznym. Stanowiły one najczęściej element imion władców, będący pozostałością po kulcie bóstw kasyckich[2] (na przykład, Ulam-Buriasz, Szagarakti-Szuriasz, Meli-Szipak czy Kadaszman-Turgu). Niektóre imiona bóstw świadczą o kontaktach tego ludu z Indoeuropejczykami. Dotyczy to, na przykład, Buriasza, Marrutasza i Szuriasza, wykazujących podobieństwo do imion greckiego Boreasza oraz wedyjskich Marutów i Surji. Występowanie większości imion bóstw kasyckich w źródłach pisanych kończy się wraz z końcem panowania Kasytów[3].
Głównymi bóstwami kasyckimi były Harbe – naczelne bóstwo panteonu, Szumalia, Szukamuna – bóg i bogini gór oraz opiekunowie dynastii, a także Szipak – bóstwo księżyca[4].
| Bóstwo | Transkrypcja | Warianty imienia | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Bugasz | Bu-ga-aš | przypuszczalnie imię boga, wykorzystywane również w tytulaturze; występuje w królewskim imieniu Nazi-Bugasz | |
| Buriasz | Bur-ia-aš | Ub-ri-ia-aš, Bu-ra-ri-ia-aš |
bóg burz, odpowiednik babilońskiego Adada i greckiego Boreasza; imię to znaczy dosłownie „Pan krajów” - ze złożenia kasyckich słów buri („pan”) i iaš („kraj”); występuje w królewskich imionach Burna-Buriasz I, Burna-Buriasz II, Ulam-Buriasz |
| Dur(a) | Dur(a) | bóstwo świata podziemnego, odpowiednik babilońskiego Nergala | |
| Gidar | Gi-dar | bóg wojny, odpowiednik babilońskiego Ninurty | |
| Hala | Ḫa-la | bogini utożsamiana z babilońską Gulą | |
| Harbe | Ḫar-be | naczelne bóstwo panteonu, którego symbolem był ptak; utożsamiany z babilońskim Enlilem lub Anu; występuje w imionach królewskich Kadaszman-Harbe I i Kadaszman-Harbe II | |
| Hudha | Ḫudha | podobnie jak Buriasz utożsamiany z babilońskim Adadem | |
| Kamulla | Ka-mul-la | odpowiednik babilońskiego Ea | |
| Kaszszu | Kaš-šū | Kassu | być może bóstwo od którego wzięli swą nazwę Kasyci; występuje w imieniu królewskim Kaszszu-nadin-ahhe |
| Marattasz, Maruttasz | Ma-rat-taš | Mar-taš | przypuszczalnie odpowiednik wedyjskich Marutów i babilońskiego Ninurty; występuje w imieniu królewskim Nazi-Maruttasz |
| Miriasz | Mi-ri-ia-aš | prawdopodobnie bogini ziemi, utożsamiana z Mirizir | |
| Mirizir | Mi-ri-zi-ir | bogini, odpowiednik Isztar, której symbolem jest Wenus | |
| Nana | Na-na-a | przypuszczalnie odpowiednik Isztar pod postacią łowczyni, występująca na kudurru jako kobieta na tronie | |
| Szah, Sah | Šah | Tsah, Zah | podobnie jak Szuriasz uważany za boga słońca, odpowiednik babilońskiego Szamasza |
| Szala | Ša-la | Ḫa-la | bogini, której symbolem była jęczmienny kłos |
| Szinu | Ši-hu | jedno z imion Marduka | |
| Szumalia | Ši-ma-U-ia | bogini góry, przypuszczalnie jest wariantem imienia Semele lub nazwy Himalaje | |
| Szipak | Šipak | bóstwo księżyca; występuje w imionach królewskich Meli-Szipak i Simbar-Szipak | |
| Szugurra | Šu-gur-ra | odpowiednik Marduka | |
| Szukamuna | Šu-qa-mu-na | Šuga(b), Šu-qa, (z)-Zu-qa | bóstwo świata podziemnego, odpowiednik Nergala; występuje w imieniu królewskim Szirikti-Szukamuna |
| Szukannma | Šukannma | bóg, którego symbolem jest ptak na grzędzie; jedno z dwóch bóstw, związanych z inwestyturą królów kasyckich | |
| Szumalia | Šu-ma-li-ia | bogini, której symbolem jest ptak na grzędzie; jedno z dwóch bóstw, związanych z inwestyturą królów kasyckich | |
| Szuriasz | Šu-ri-ia-aš | odpowiednik babilońskiego Szamasza i prawdopodobnie wedyjskiego Surji, także boga słońca lub gwiazdy Syriusz, której symbolem jest strzała; występuje w imieniu królewskim Szagarakti-Szuriasz | |
| Tiszpak | Tišpak | odpowiednik huryckiego Teszuba i urartyjskiego Tejszeby; | |
| Turgu | Tur-gu | prawdopodobnie imię bóstwa; występuje w imieniu królewskim Kadaszman-Turgu |
Przypisy
edytuj- ↑ K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981, s. 18.
- ↑ M. L. Uberti, Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu, Warszawa 2010, s. 117.
- ↑ Bogowie kasyccy, w: J. Black, A. Green, Słownik mitologii Mezopotamii, Katowice 2006, s. 41.
- ↑ Ж. Ру, Касситский период (1500–700 гг. до н.э.), w: История человечества, Т. 2, III тысячелетие до н.э.–VII век до н.э., ред. А. Х. Дани и др., Москва 2003, s. 186.
- ↑ A. Fournet, The Kassite Language In a Comparative Perspective with Hurrian and Urartean, „The Macro-Comparative Journal” 2 (2011) nr 1, s. 6–17.
- ↑ F. Delitzsch, Die Sprache Der Kossäer. Linguistisch-Historische Funde Und Fragen, Leipzig 1884.
Bibliografia
edytuj- Delitzsch F., Die Sprache Der Kossäer. Linguistisch-Historische Funde Und Fragen, Leipzig 1884.
- Fournet A., The Kassite Language In a Comparative Perspective with Hurrian and Urartean, „The Macro-Comparative Journal” 2 (2011) nr 1.
- Krystyna Łyczkowska, Krystyna Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1981, ISBN 83-221-0132-5, OCLC 830135002.
- История человечества, Т. 2, III тысячелетие до н.э. – VII век до н.э., ред. А. Х. Дани и др., Москва 2003. ISBN 92-3-102811-1. ISBN 5-89317-154-3. ISBN 5-89317-156-X.
- Jeremy A Black, Anthony Green, Słownik mitologii Mezopotamii, Andrzej Reiche (tłum.), Tessa Rickards (ilustr.), Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 2006, ISBN 83-7132-860-5, ISBN 978-83-7132-860-2, OCLC 749607907.