Bagoas (dworzanin)

Bagoas (peo.: Bagoi, stgr. Βαγώας) (zm. 324 p.n.e.) zw. Młodszym – perski eunuch z IV wieku p.n.e., żyjący na dworze ostatniego króla Persji z dynastii Achemenidów, Dariusza III, a po jego śmierci na dworze Aleksandra Wielkiego.

Bagoas (dworzanin)

(peo.: Bagoi, stgr. Βαγώας)

Data śmierci	324 p.n.e.
Zawód, zajęcie	perski eunuch z IV wieku p.n.e., żyjący na dworze króla Persji Dariusza III, oraz Aleksandra Wielkiego.

Bagoas podarowany Aleksadnrowi przez Nabarzanesa. Miniatura z pierwszego wydania Historii Aleksandra Wielkiego z około 1475 r.

Opisywany przez Plutarcha, Arriana i Kurcjusza Rufusa, był kochankiem obu królów, osiągając w ten sposób spore wpływy na obu dworach, chociaż w obu przypadkach nie posiadał żadnej faktycznej władzy.

Pochodzenie

Pochodzenie Bagoasa nie jest do końca jasne, prawdopodobnie był potomkiem jednego z arystokratycznych, bogatych rodów, który utracił łaskę króla podczas jednego z licznych buntów i przewrotów pałacowych, który miał miejsce w imperium Achemenidów.

Pozbawiony rodziny i wolności, najprawdopodobniej sprzedał się w niewolę i dał się wykastrować podobnie jak wielu służących w pałacach królewskich eunuchów. Został wykastrowany w dzieciństwie lub we wczesnej młodości i stał się własnością jakiejś perskiej rodziny arystokratycznej, służąc pani domu jako paź i posłaniec, co było dosyć częstym zajęciem młodych eunuchów.

Nieszczęście rodziny Bagoasa mogło być spowodowane przez Orksynesa, którego później, będąc już kochankiem Aleksandra, Bagoas oskarżył o liczne przestępstwa (między innymi o ograbienie grobowców królewskich) i wykorzystując swój wpływ na króla sprawił, że Aleksander skazał go na śmierć.

Służba u Dariusza III

Królowie perscy mieli haremy pełne żon i nałożnic (tych ostatnich było podobno tyle ile dni w roku), którymi zajmowali się i którym służyli eunuchowie. Brak męskich narządów płciowych sprawiał, że sprawowali swoje funkcje doskonale, uniemożliwiając w zarodku jakiekolwiek związki z nałożnicami czy możliwość zapłodnienia ich. Eunuchowie byli zniewieściali i słabsi fizycznie od mężczyzn, posiadali więc cechy, które były nieodzowne w związkach homoseksualnych w tamtych czasach, tworzonych przez silniejszego i szlachetnie urodzonego mężczyznę, oraz słabszego i młodszego eunucha. Związki tego rodzaju były popularne w imperium perskim, zwłaszcza w rodzinie królewskiej i arystokracji. Wreszcie, brak włosów i rozwoju hormonalnego nadawał eunuchom bardziej kobiecy i młodzieńczy wygląd. Jednak po kilkudziesięciu latach po kastracji, eunuchowie mieli tendencję do tycia ze względu na inny metabolizm.

Bagoas był niezwykle piękny, zwłaszcza jak na eunucha – Pliniusz opisywał go jako „eunucha niezwykłej piękności” i utalentowanego tancerza. Urzędnicy królewskiego haremu znaleźli go podobno przez przypadek i po spotkaniu z nim, kupili go dla króla.

Przed przystąpieniem do objęcia swoich obowiązków, Bagoas musiał dokładnie i starannie przyswoić sobie etykietę królewskiego dworu, jedną z najbardziej sztywnych i niezmiennych reguł życia na dworze od samego początku istnienia imperium Achemenidów. Na przykład istniał zwyczaj wykonywania uroczystego pokłonu (z gr. proskynesis), który w innych kulturach był zarezerwowany jedynie dla bogów i stosowany podczas składania ofiar.

Bagoas szybko stał się ulubieńcem Dariusza III. Co prawda nigdy nie osiągnął takiego znaczenia i władzy jak jego imiennik Bagoas, ani inni eunuchowie w historii imperium perskiego. Jego wpływy wynikały i były zależne od łaski króla. Potęga faworyta wzbudzała zazdrość wśród możnowładców, do tego stopnia, że jeden z nich powiedział „Jeden eunuch rządził Persją, a teraz włada drugi”, co odnosiło się do wspomnianego wcześniej eunucha, wielkiego wezyra i władcy imperium w czasach Artakserksesa III Ochosa (w latach 358 p.n.e.–338 p.n.e.).

Podboje Aleksandra Wielkiego

Aleksander dwukrotnie pokonawszy Dariusza III stał się panem Azji, zdobywając niemal wszystkie ziemie imperium. Po bitwie pod Gaugamelą Dariusz i jego świta, w tym Bagoas, zbiegli do Baktrii, gdzie król został zabity przez swojego kuzyna, satrapę Baktrii, Bessosa i wielkiego wezyra Nabarzanesa. Eunuch został porwany przez jednego z nich, Nabarzanesa, który wiedział jak cenny może być jego wpływ, jeśli zdoła uwieść Aleksandra.

Podczas, gdy Aleksander zajmował się ustanawianiem satrapów nowo zdobytych satrapii, Nabarzanes wszedł z nim w dyplomatyczne kontakty – w zamian za Bagoasa uzyskiwał królewskie przebaczenie i pozycję na dworze nowego monarchy. Wkrótce Bagoas stał się niemalże osobistym asystentem Aleksandra i jedną z najbliższych mu osób, a prawdopodobnie nawet jego kochankiem, co potwierdzają niemal wszyscy historycy, chociaż znany jest niemalże miłosny związek, jaki łączył Aleksandra z jego najlepszym przyjacielem Hefajstionem.

Służba u Aleksandra

Postać Bagoasa w czasie służby u Aleksandra wywołuje wiele sprzeczności wśród starożytnych historyków, którzy opisywali podboje. Podczas gdy Plutarch i Ptolemeusz są przychylnie nastawieni do perskiego eunucha, prezentując go jako przyjaciela i kochanka króla, to Kwintus Rufus przedstawia go jako chciwego i okrutnego dworzanina, mówiąc o nim w kategorii „dziwki króla”. Mary Renault dowiodła wieloma latami badań, że poglądy Rufusa są zniekształcone przez niewiedzę i uprzedzenia.

Najbardziej znanym i najczęściej opisywanym epizodem z życia Bagoasa na dworze królewskim jest przytoczony przez Plutarcha ustęp w żywocie Aleksandra: macedoński król zorganizował konkurs tańca, w którym Bagoas zdobył pierwszą nagrodę. W czasie kolejnej uroczystości w obecności wszystkich macedońskich żołnierzy, którzy wiwatowali na cześć chłopca, kilkoro z nich poprosiło króla, aby go pocałował, co ten też zaraz uczynił.

Obecność Bagoasa na dworze i jego związek z królem był widziany przez przywiązanych do tradycji żołnierzy i dowódców jako namacalny dowód persyzacji króla i jego upadku moralnego.

Śmierć

Nie wiadomo dokładnie, kiedy i gdzie zmarł Bagoas. Aleksander umarł w 323 p.n.e. i od tej chwili nie ma już wiarygodnych dowodów na to, że żył dłużej. Prawdopodobnie zmarł wkrótce potem zabity przez kogoś z najbliższego otoczenia króla (prawdopodobnie przez zazdrosną o uczucia męża żonę Aleksandra Roksanę albo przez drugą żonę króla, która też wkrótce została zamordowana, Statejrę II).

W kulturze

• Bagoas jest głównym bohaterem i narratorem książki Mary Renault pt. „Perski chłopiec”.
• W filmie Aleksander, Oliviera Stone’a, rolę Bagoasa zagrał hiszpański aktor Francisco Bosch.

Bibliografia

• Peter Green: Aleksander Wielki. Warszawa: wydaw. Naukowe PWN, seria Wielkie Biografie, 2010, str. 380 i n. ISBN 83-7414-099-2
• Graham Philips: Aleksander Wielki. Morderstwo w Babilonie. Warszawa: wydaw. Wołoszański, 2004, str. 113, 211–216. ISBN 83-89344-05-X
• Bob Bennet, Mike Roberts: Wojny domowe w imperium Aleksandra Wielkiego. wydaw. Bellona, 2008. ISBN 978-83-11-12410-3
• Flawiusz Arrian, Wyprawa Aleksandra Wielkiego, Wrocław 2004.
• Kwintus Kurcjusz Rufus, Historia Aleksandra Wielkiego, tłum. L. Winniczuk, Warszawa 1976.
• Plutarch z Cheronei, Żywoty sławnych mężów: Aleksander Wielki, tłum. M. Brożek, Wrocław 1976.
• Plutarch z Cheronei, O szczęściu czy dzielności Aleksandra, tłum. K. Nawotka, Wrocław 2003.