Curtiss A-12 Shrike
Curtiss A-12 Shrike (Curtiss Model 60) – amerykański samolot szturmowy z lat 30. XX wieku. Zaprojektowany w zakładach Curtiss Aeroplane and Motor Company samolot był wersją rozwojową wcześniejszego Curtiss YA-10 ze zmienionym silnikiem i drobnymi zmianami konstrukcyjnymi. Shrike był podstawowym samolotem szturmowym United States Army Air Corps (AAF) końcowego okresu lat 30. Dziewięć A-12 służyło jeszcze w bazie Hickam Field w grudniu 1941 w czasie japońskiego ataku na Pearl Harbor, ale nie wzięły one udziału w walkach. Samoloty tego typu używane były także przez Siły Powietrzne Republiki Chińskiej.
.jpg) Curtiss A-12 Shrike | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent |
Curtiss Aeroplane and Motor Company |
| Typ |
samolot szturmowy |
| Konstrukcja |
metalowy |
| Załoga |
2 |
| Historia | |
| Data oblotu |
1933 |
| Lata produkcji |
1933-36 |
| Wycofanie ze służby |
1942 |
| Liczba egz. |
46+20 |
| Dane techniczne | |
| Napęd |
silnik gwiazdowy Wright R-1820 |
| Moc |
670 KM |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
13,41 m |
| Długość |
9,82 m |
| Wysokość |
2,74 m |
| Powierzchnia nośna |
26,38 m² |
| Masa | |
| Własna |
1768 |
| Startowa |
2611 |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
284,36 km/m |
| Prędkość przelotowa |
243,00 km/h |
| Prędkość wznoszenia |
5,94 m/s |
| Pułap |
4618 m |
| Zasięg |
838 km |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 5 km 7,62 mm, do 210 kg bomb | |
| Użytkownicy | |
| United States Army Air Corp/Army Air Forces, Siły Powietrzne Republiki Chińskiej | |
Historia edytuj
Samolot powstał jako wersja rozwojowa samolotu YA-10, który z kolei był wersją rozwojową wcześniejszego Curtissa YA-8[1][2]. We wrześniu 1932 pierwszy ze zbudowanych YA-8, numer seryjny 32-344, został przebudowany z silnikiem gwiazdowym Pratt & Whitney R-1690-9 (R-1690D) i otrzymał oznaczenie Curtiss YA-10[1][2]. Po zakończeniu testów, w praktycznie niezmienionej formie, wszedł do produkcji jako Curtiss A-12 Shrike[1][2][3].
W 1933 AAF zamówił 46 samolotów A-12 (numery seryjne 33-212/257) w które wyposażono 3rd Attack Group[4]. Po zakończeniu produkcji dla AAF w zakładach Curtissa opracowano wersję eksportową samolotu która nie różniła się znacząco od wersji A-12 dla AAF[5]. Samolot znany po prostu jako Export Shrike był oferowany do sprzedaży jako dwumiejscowy samolot obserwacyjny, dwumiejscowy samolot szturmowy i lekki bombowiec[6]. w 1936 dziesięć samolotów zostało zakupionych przez Siły Powietrzne Republiki Chińskiej, w późniejszym czasie zakupiono jeszcze dziesięć dodatkowych samolotów tego typu[6]. Chińskie Shrike'i brały udział w pierwszej fazie wojny chińsko-japońskiej[6].
Opis konstrukcji edytuj
Samolot Curtiss A-12 Shrike, był jednosilnikowym dolnopłatem o konstrukcji całkowicie metalowej ze skrzydłem z zastrzałami i usztywniającymi linkami[4].
Kadłub samolotu składał się z dwóch części, przednia część kadłuba, kończąca się za skrzydłem, miała konstrukcję kratownicową, a tylna skorupową; część silnikowa była osobną częścią konstrukcji, przymocowana była do kadłuba czterema kołkami stożkowymi[4].
Do głównej, kratownicowej części kadłuba, przymocowane była sztywna, wolnonośna część skrzydła do której od dołu przymocowane było podwozie główne samolotu[4]. Do „kikuta” skrzydeł przymocowane były „skrzydła właściwe” które były dodatkowo, zewnętrznie usztywniane linkami przymocowanymi od góry do kadłuba, a od dołu do owiewek podwozia[4].
Skrzydła były wyposażone w klapy i sloty[7]. Umieszczone na łożyskach kulkowych sloty otwierały się automatycznie przy dużych kątach natarcia samolotu[4]. Klapy operowane były przez pilota i mogły być wychylane do 35°[8].
Duże koła podwozia o średnicy 31 cali (79 cm) były prawie całkowicie osłonięte dużymi, aerodynamicznymi owiewkami w których znajdowały się także po dwa, nieruchome karabiny maszynowe[4].
Uzbrojenie samolotu stanowiło pięć karabinów maszynowych Browninga kalibru 7,62 mm; cztery nieruchome, umieszczone po dwa w każdej owiewce podwozia i jeden ruchomy obsługiwany przez strzelca/obserwatora[8]. Nieruchome karabiny w podwoziu zamontowane były jeden nad drugim, lufa dolnego karabinu była ustawiona nieco w lewą stronę, zapas nabojów wynosił 600 sztuk na każdy karabin[8]. Zapas amunicji do karabinu strzelca także wynosił 600 sztuk i znajdował się w sześciu magazynka po sto nabojów każdy[8].
Samoloty mogły przenosić do dziesięciu 30-funtowych bomb (13 kg) przenoszonych wewnątrz kadłuba, w luku bombowym mieszczącym się tuż za kabiną pilota[8]. Samolot mógł być także wyposażony w zewnętrzny wyrzutnik bomb który mógł przenosić do czterech bomb 122-funtowych (55,3 kg).
Załogę samolotu stanowił pilot i obserwator/strzelec znajdujący się w osobnych, zamkniętych kokpitach[8].
Użytkownicy edytuj
United States Army Air Corps/Army Air Force edytuj
Pierwszy A-12 (numer seryjny 33-212) został dostarczony do bazy Wright Field 21 listopada 1933 gdzie pozostał do końca służby, został złomowany 8 października 1936 po wylataniu 312 godzin[9]. Drugi A-12 (33-213) został dostarczony do Edgewood Arsenal 23 listopada, a trzeci samolot (33-214) został przekazany do Aberdeen Proving Ground 29 listopada[9].
Pozostałe 43 samoloty zostały dostarczone do 3rd Attack Group stacjonującej wówczas w Ford Crockett pomiędzy 14 grudnia 1933 (33-215) a 20 lutego 1934 (33-256)[9]. Pierwszym dywizjonem który został wyposażony w A-12 był 13th Attack Squadron[9].
Wkrótce po wejściu do służby, dwa A-12 zostały stracone - 33-240 został całkowicie rozbity przy lądowaniu, a 33-243 przymusowo lądował w bagnie 17 stycznia 1934 i wkrótce po tym został złomowany[9].
Kiedy w lutym 1934 rząd amerykański anulował wszystkie kontrakty na dostawę poczty lotniczej, tzw. Air Mail scandal, zadanie przewozu przesyłek lotniczych zostało przekazane USAAC[9]. W tym czasie 41 samolotów A-12 i dwa samoloty z Aberdeen i Edgewood używane były jako samoloty pocztowe[9]. W tej roli, do przewożenia poczty używany był tylny kokpit który został wyposażony w zamykaną pokrywę[9]. W trakcie ich służby cywilnej stracono dwa A-12, pierwszy z nich (33-244) rozbił się z powodu złych warunków atmosferycznych w pobliżu Oakley zabijając dwie osoby (w tym pilota Jeana D. Greniera którego nazwiskiem w późniejszym czasie nazwano Grenier Air Force Base), drugi (33-246) rozbił się 30 marca w pobliżu Clinton zabijając podporucznika J. A. Warda[9].
W maju 1934 większość A-12 powróciło do Fort Crockett (cztery wróciły w czerwcu, a jeden uszkodzony 2 kwietnia powrócił dopiero w listopadzie)[9]. Samoloty otrzymały wówczas nowe numery identyfikacyjne bazujące na dwóch ostatnich cyfrach ich numerów seryjnych - samoloty z numerami 17-29 i 48 służyły w 13 Dywizjonie[9], numery 30-41 zostały przekazane do 8 Dywizjonu, a 42-56 do 90 Dywizjonu[10]. Przynajmniej trzy samoloty były przekazane do bezpośredniej dyspozycji sztabu[10].
5 listopada 1934 A-12 numerem seryjnym 33-250 został rozbity przy lądowaniu, w wypadku zginął pilot pułkownik Hickham[10].
Przynajmniej kilka A-12 brało udział w manewrach zimowych w lutym 1935, jedne z nich został wyposażony w tymczasowe podwozie nartowe[10].
W lutym 1935 3 Grupa Szturmowa została przeniesiona do bazy Barksdale Field w Luizjanie, gdzie używała pozostałych A-12 do połowy 1936 kiedy zaczęto je zastępować samolotami Northrop A-17[10]. Do ich wycofania ze służby w 3 Grupie, już po wypadku pułkownika Hickhama, rozbito jeszcze trzy samoloty[11]. Pozostałe 35 zostały wyremontowane i przekazane do czterech baz lotniczych[11].
Dziewięć A-12 przekazano do Air Corps Tactical School w bazie Maxwell Field w Alabamie, jeden A-12 został przydzielony do Edgewood Arsenal zastępując wcześniejszy samolot tamtej bazy, dziesięć zostało przydzielonych do Kelly Field w Teksasie gdzie używane były jako samoloty szkolenia zaawansowanego[11], ostatnich piętnaście samolotów weszło na wyposażanie stacjonującego na Hawajach 26th Attach Squadron[12].
W 1937 cztery A-12 z Maxwell Field i jeden z Aberdeen zostały przekazane na Kelly Field gdzie stanowiły wyposażenie, wraz z wcześniejszymi A-8, 37th Attack Squadron[12].
Do piętnastu samolotów przekazanych na Hawaje w 1936, rok później dołączyło jeszcze sześć maszyn - pięć z Maxwell i jedna z Edgewood[12]. Hawajskie A-12 stacjonowały początkowo w bazie Wheeler Field, około 1940 zaczęto je przenosić do Hickham Field[12]. Samoloty rozpoczęto wycofywać ze służby w 1940, ale dziewięć z nich było jeszcze na służbie 7 grudnia 1941 w czasie japońskiego ataku na Pearl Harbor, żaden z nich nie wziął udziału w walce[12].
Z dziewięciu samolotów, jeden został złomowany w maju 1942, a osiem powróciło do Stanów Zjednoczonych gdzie były używane do celów instruktażowych[12]. Ostatni z nich (33-227) został przekazany do Chanute Field 15 września, miał wylatanych 2029 godzin[5].
Szesnaście A-12 które pozostały w kontynentalnych Stanach Zjednoczonych zostały złomowane do końca 1942[5].
Siły Powietrzne Republiki Chińskiej edytuj
W 1936 dziesięć samolotów w wersji Export Shrike, z silnikami o większej mocy i aparatami fotograficznymi o masie 33 kilogramów zostały zakupione przez Siły Powietrzne Republiki Chińskiej[6]. Samoloty zostały dostarczone drogą morską do Hangzhou, po ich złożeniu i oblataniu zamówiono dziesięć następnych samolotów tego typu[6]. Wszystkie chińskie Shrike'i używane były w roli samolotów szturmowych[6].
Samoloty były użyte bojowo pierwszej fazie wojny chińsko-japońskiej, najprawdopodobniej wszystkie zostały stracone w czasie pierwszego roku konfliktu[6].
Dane taktyczno-techniczne edytuj
| XA-8[13] | YA-8/Y1A-8/A-8[14] | Y1A-8A/A-8A[15] | A-12[13] | Export Shrike[6] | |
|---|---|---|---|---|---|
| Silnik | Curtiss V-1570C | V-1570C/F | GIV-1570F | Wright YR-1820-21 | Wright SR-1820F-52 |
| Moc silnika (KM) | 600 | 600 | 675 | 670 | 775 |
| Rozpiętość skrzydeł (m) | 13,41 | 13,41 | 13,41 | 13,41 | 13,41 |
| Długość (m) | 9,95 | 9,75 | 9,75 | 9,82 | 9,57 |
| Wysokość (m) | 2,74 | 2,74 | 2,74 | 2,74 | 2,74 |
| Powierzchnia skrzydeł (m2) | 23,78 | 23,78 | 23,78 | 26,38 | 26,38 |
| Masa własna (kg) | 1666 | 1774 | 2000 | 1768 | 1825 |
| Masa startowa (kg) | 2499 | 2671 | 2851 | 2611 | 2687 |
| Prędkość maksymalna (km/h) | 316,71 | 294,50 | 291,29 | 284,36 | 292,90 |
| Prędkość przelotowa (km/h) | 268,75 | 246,22 | 251,05 | 243,00 | 275,19 |
| Prędkość wznoszenia (m/s) | 6,42 | 6,73 | - | 5,94 | - |
| Pułap operacyjny (m) | 6035 | 5517 | 5181 | 4618 | 6309 |
| Zasięg (km) | 760 | 772 | 724 | 838 | 774 |
Przypisy edytuj
- ↑ a b c W. M. Jeffries: The Curtiss Shrike. s. 3.
- ↑ a b c Curtiss YA-10. nationalmuseum.af.mil, 2008/12/30. [dostęp 2013-10-03]. (ang.).
- ↑ P. Bowers: Curtiss Aircraft. s. 328.
- ↑ a b c d e f g W. M. Jeffries: The Curtiss Shrike. s. 4.
- ↑ a b c W. M. Jeffries: The Curtiss Shrike. s. 10.
- ↑ a b c d e f g h W. M. Jeffries: The Curtiss Shrike. s. 12.
- ↑ W. M. Jeffries: The Curtiss Shrike. s. 4-5.
- ↑ a b c d e f W. M. Jeffries: The Curtiss Shrike. s. 5.
- ↑ a b c d e f g h i j k W. M. Jeffries: The Curtiss Shrike. s. 6.
- ↑ a b c d e W. M. Jeffries: The Curtiss Shrike. s. 7.
- ↑ a b c W. M. Jeffries: The Curtiss Shrike. s. 8.
- ↑ a b c d e f W. M. Jeffries: The Curtiss Shrike. s. 9.
- ↑ a b P. Bowers: Curtiss Aircraft. s. 330.
- ↑ Curtiss YA-8. nationalmuseum.af.mil, 2008/12/30. [dostęp 2013-10-03]. (ang.).
- ↑ CurtissA-8A. nationalmuseum.af.mil, 2008/12/30. [dostęp 2013-10-03]. (ang.).
Bibliografia edytuj
- E. R. Johnson: American Attack Aircraft Since 1926. Jefferson, N.C.: McFarland, 2008, s. 18-21. ISBN 0-7864-3464-3.
- Peter Bowers: Curtiss Aircraft, 1907-1947. London: Putnam & Company Ltd., 1979, s. 326-330. ISBN 0-370-10029-8.
- Walter M. Jeffries, Kenneth Rust: The Curtiss Shrike. Wielka Brytania: Profile Publications, 1966.
Linki zewnętrzne edytuj
- Curtiss A-12. nationalmuseum.af.mil, 2008/12/30. [dostęp 2013-10-03]. (ang.).