Teksas

stan w Stanach Zjednoczonych
Ten artykuł dotyczy stanu w USA. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Teksas (ang. Texas, wymowa:/ˈtɛksəs/ i) – stan w południowej części Stanów Zjednoczonych, drugi pod względem powierzchni (po Alasce) i drugi pod względem ludności (po Kalifornii).

Teksas
State of Texas
— stan —
28. stan od 29 grudnia 1845
ilustracja
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Dewiza: Friendship
(Przyjaźń)
Państwo  Stany Zjednoczone
Stolica Austin
Kod ISO 3166-2 US-TX
Gubernator Greg Abbott (R)
Powierzchnia 695 662[1] km²
Populacja (2017)
• liczba ludności
28 304 596[2]
• gęstość 37,9 os./km²
Strefa czasowa UTC-06:00
UTC-05:00
Języki urzędowe de iure brak
de facto angielski
Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Portal Stany Zjednoczone

Położony na wybrzeżu Zatoki Meksykańskiej, sąsiadujący ze stanami Luizjana i Arkansas na wschodzie, stanem Oklahoma na północy i Nowym Meksykiem na zachodzie. Na południowym zachodzie graniczy z Meksykiem. Obszar w większości wyżynny (Wielkie Równiny), w części południowo-zachodniej niewielkie obszary górzyste, w części południowo-wschodniej Nizina Zatokowa.

HistoriaEdytuj

Osobny artykuł: Historia Teksasu.
  • 1519 – Alonso Alvarez de Pineda wylądował na wybrzeżu Teksasu, ogłaszając teren posiadłością hiszpańską.
  • 1821 – po uzyskaniu przez Meksyk niepodległości, Teksas stał się jego prowincją.
  • lata 1820–1830 – w Teksasie osiedliło się 12 tys. Amerykanów, z których większość pochodziło ze stanów niewolniczych. Rząd meksykański przyznał osadnikom dużą autonomię lokalną.
  • 1829 – rząd meksykański wprowadził na terenie całego państwa zakaz niewolnictwa i zakaz dalszej emigracji ze Stanów Zjednoczonych do Meksyku. Stosunki między Teksańczykami a Meksykanami zaczęły się pogarszać.
  • 2 marca 1836 – Teksańczycy ogłosili powstanie Republiki Teksasu. Armia meksykańska zaatakowała w celu stłumienia rebelii, doszło do owianej później legendą bitwy o Alamo.
  • 21 kwietnia 1836 – meksykańska armia została pokonana w bitwie nad rzeką San Jacinto przez mniejsze liczebnie oddziały teksańskie dowodzone przez generała Sama Houstona.
  • 1836 – Teksas stał się oficjalnie republiką. Sam Houston został prezydentem. Na terenie nowo powstałej republiki zalegalizowane zostało niewolnictwo.
  • 1 marca 1845 – prezydent John Tyler podpisał rezolucję o aneksji Teksasu przez Stany Zjednoczone.
  • 4 lipca 1845 – Teksas ratyfikował akt o aneksji.
  • 29 grudnia 1845 – Teksas został przyjęty do Unii jako 28. stan.
  • 1846 – wybuchła wojna amerykańsko-meksykańska.
  • 2 lutego 1848 – pomiędzy Meksykiem a Stanami Zjednoczonymi zostaje podpisany traktat w Guadalupe Hidalgo, na mocy którego Meksyk uznawał m.in. amerykańskie prawo do Teksasu. Zachodnia granica stanu została przesunięta z rzeki Nueces na rzekę Rio Grande.
  • W roku 1861, gdy kolejne stany południowe występowały z Unii, również i Teksas z niej wystąpił.

GeografiaEdytuj

Ukształtowanie powierzchni przeważnie równinne i wyżynne, w środkowej części rozległa Wyżyna Edwardsa, należąca do Wielkich Równin, na północy zachodzie równina Llano Estacado, na południowym wschodzie Nizina Zatokowa; na południowym zachodzie skrawek Gór Skalistych, z najwyższym szczytem Guadalupe Peak, 2667 m n.p.m[3]. Klimat podzwrotnikowy, na wschodzie, zwłaszcza na wybrzeżach Zatoce Meksykańskiej, dość wilgotny (w Houston średni opad ok. 1100 mm), na zach. i płn. suchy (w El Paso poniżej 200 mm); średnia temperatura w styczniu od 0 °C na północy do 15 °C na południu, lipcu 25–29 °C[3], główne rzeki: Rio Grande del Norte (z dopływem Pecos), Colorado, Brazos, Trinity, Red River (dopływ Missisipi)[3]; w świecie roślinnym dominują prerie: na południowym zachodzie roślinność półpustynna, na północnym wschodzie lasy dębowo-hikorowe, w dolinie Rio Grande kolczaste sawanny subtropikalne[3].

Jest w dwóch strefach czasowych: UTC-06:00 i czubek West Texas UTC-07:00.

Większe miastaEdytuj


 
Houston
 
San Antonio

 Lp. Miasto Hrabstwo Liczba mieszkańców (2017)[4]

 
Dallas
 
Austin

1 Houston Harris 2 312 717
2 San Antonio Bexar 1 511 946
3 Dallas Dallas 1 341 075
4 Austin Travis 950 715
5 Fort Worth Tarrant 874 168
6 El Paso El Paso 683 577
7 Arlington Tarrant 396 394
8 Corpus Christi Nueces 325 605
9 Plano Collin 286 143
10 Laredo Webb 260 654

DemografiaEdytuj

Spis ludności z roku 2010 stwierdza, że stan Teksas liczy 25 145 561 mieszkańców, co oznacza wzrost o 4 293 741 (20,6%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 7,2% populacji, 26,0% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 12,3% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,3% ludności stanu stanowią kobiety[5].

JęzykEdytuj

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami są[6]:

Rasy i pochodzenieEdytuj

79,2% mieszkańców stanowi ludność biała (42,0% nie licząc Latynosów), 12,7% to Afroamerykanie, 5,0% to Azjaci, 2,0% ma rasę mieszaną, 1,0% to rdzenna ludność Ameryki i 0,1% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 39,4% ludności stanu[5].

Do największych grup należą osoby pochodzenia meksykańskiego (33,7%), niemieckiego (8,6%), irlandzkiego (6,0%), „amerykańskiego” (5,7%) i angielskiego (5,5%). Do innych większych grup należą osoby pochodzenia szkockiego (650 tys.), francuskiego (601 tys.), włoskiego (508 tys.), afrykańskiego (374 tys.), hinduskiego (358 tys.), salwadorskiego (346 tys.), polskiego (286 tys.), wietnamskiego (253 tys.) i chińskiego (202 tys.)[7][8].

ReligiaEdytuj

 
Kościół Baptystyczny w Houston

Struktura religijna w 2014 r.[9]:

Podział administracyjnyEdytuj

Osobny artykuł: Lista hrabstw w stanie Teksas.

Stan dzieli się na 254 hrabstwa.

GospodarkaEdytuj

 
Centrum Lotów Kosmicznych imienia Lyndona B. Johnsona w 1989

Produkt krajowy brutto Teksasu w 2015 roku osiągnął wartość 1475,5 mld USD[11], co uplasowało stan 2. miejscu (po Kalifornii) w Stanach Zjednoczonych[11]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł tylko 0,4%, co było jedną z niższych wartości w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)[12]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku PKB wyniósł 53 795 USD co uplasowało stan na 13. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577USD)[13].

RolnictwoEdytuj

Podstawą gospodarki jest wysokotowarowe rolnictwo. W Teksasie dominują wielkie farmy o pow. powyżej 1000 ha[3]. Teksas zajmuje pierwsze miejsce w USA pod względem pogłowia bydła, owiec oraz produkcji bawełny i sorgo[3]. Dodatkowo już od pierwszej połowy XIX w. na rozległych plantacjach uprawia się także pszenicę, ryż, kukurydzę i orzeszki ziemne[3]

PrzemysłEdytuj

Teksas jest największym producentem energii elektrycznej w Stanach Zjednoczonych[3]. Na terenie stanu licznie występują złoża surowców mineralnych m.in. 30% krajowego wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego, 50% siarki, ponadto wydobywa się grafit, gips, sól kamienna, baryt, rudy żelaza, magnezyty[3]

Teksas posiada wysoko rozwinięty przemysł maszynowy, lotniczy, zbrojeniowy, samochodowy, petrochemiczny, rafineryjny, chemiczny, elektrotechniczny, elektroniczny, odzieżowy[3]. Houston to jeden z największych na świecie ośrodków przemysłu naftowego. W stanie dzięki niskim podatkom mają swe siedziby liczne przedsiębiorstwa między innymi: AT&T, American Airlines, Continental Airlines, Dell, ExxonMobil, Frito-Lay. W Houston znajduje się także jeden z głównych ośrodków NASA.

TransportEdytuj

Teksas posiada dobrze rozwiniętą komunikację morską m.in. port w Houston i w Corpus Christi[3]. Równie dobrze rozwinięta jest komunikacja lotnicza m.in. Port lotniczy Dallas-Fort Worth[3]. Stan przeplata wiele autostrad i dróg, a także liczne rurociągi i gazociągi[3].

PolitykaEdytuj

Gubernatorem stanu obecnie jest republikanin Greg Abbott. W senacie stan reprezentują republikanie John Cornyn i Ted Cruz, a w izbie reprezentantów 23 republikanów i 9 demokratów.

Stan ma legislaturę składającą się z Senatu i Izby Reprezentantów. Senat składa się 31 senatorów: 19 republikanów i 12 demokratów. Izba reprezentantów składa się ze 150 członków: 95 republikanów i 55 demokratów. Ze stanu pochodzi trzech prezydentów: Lyndon Baines Johnson, George H.W. Bush, George Walker Bush.

PrawoEdytuj

W teksańskim prawodawstwie figuruje kara śmierci[14]. Teksas słynie z najsurowszego prawa w Stanach Zjednoczonych[15]. Obowiązuje tam prawniczy system common law oparty na prawie precedensowym. W stanie obowiązuje daleko idące prawo do posiadania broni palnej i prawo własności. m.in. można zabić osobę, która wtargnęła na prywatną posesję[16]. Teksas był jednym z ostatnich stanów, w których obowiązywały tzw. sodomy law – „prawa o sodomii”, które zabraniały stosunków homoseksualnych. Zniesione zostały one w 2003 roku[17].

UczelnieEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates (ang.). U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09].
  2. ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Texas, www.census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m Encyklopedia interia.pl.
  4. ↑ Biggest Cities in Teksas, www.biggestuscities.com [dostęp 2019-02-03].
  5. ↑ a b U.S. Census Bureau QuickFacts: Texas; UNITED STATES, www.census.gov [dostęp 2019-02-03] (ang.).
  6. ↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-02-03].
  7. ↑ U.S. Census Bureau, ACS DEMOGRAPHIC AND HOUSING ESTIMATES 2013-2017 American Community Survey 5-Year Estimates, American FactFinder [dostęp 2019-02-03] (ang.).
  8. ↑ U.S. Census Bureau, SELECTED SOCIAL CHARACTERISTICS IN THE UNITED STATES 2017 American Community Survey 1-Year Estimates, factfinder.census.gov [dostęp 2019-02-03] (ang.).
  9. ↑ Adults in Texas. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-02-03].
  10. ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-02-03].
  11. ↑ a b Lam Cao and Robert P. Tate: Gross Domestic Product by State, Annual Statistics for (ang.). U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-30].
  12. ↑ Gross Domestic Product by State: Fourth Quarter and Annual 2016 (ang.). U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-30].
  13. ↑ Per capita Real Gross Domestic Product (GDP) of the United States in 2016, by state (ang.). The Statistics Portal. [dostęp 2017-10-30].
  14. ↑ Texas, deathpenaltyinfo.org [dostęp 2020-05-18] (ang.).
  15. ↑ Olivia Drost, „Austin to minidolina krzemowa” – Polak o życiu w Teksasie, podroze.onet.pl, 9 października 2018 [dostęp 2020-05-18] (pol.).
  16. ↑ TEX PE. CODE ANN. § 9.42 : Texas Statutes – Section 9.42: Deadly Force To Protect Property (ang.).
  17. ↑ Tom Dart, Texas clings to unconstitutional, homophobic laws – and it’s not alone, theguardian.com, 1 czerwca 2019 [dostęp 2020-05-18] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Teksas&oldid=61733613”