Otwórz menu główne
Wikipedia

Teksas

stan Stanów Zjednoczonych
Ten artykuł dotyczy stanu w USA. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Teksas (ang. Texas, wymowa:/ˈtɛksəs/ i) – stan w południowej części Stanów Zjednoczonych, drugi pod względem powierzchni (po Alasce).

Teksas
State of Texas
— stan —
28. stan od 29 grudnia 1845
ilustracja
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Dewiza: Friendship
(Przyjaźń)
Państwo  Stany Zjednoczone
Stolica Austin
Kod ISO 3166-2 US-TX
Gubernator Greg Abbott (R)
Powierzchnia 695 662[1] km²
Populacja (2017)
• liczba ludności
28 304 596[2]
• gęstość 37,9 os./km²
Strefa czasowa UTC-06:00
UTC-05:00
Języki urzędowe de iure brak
de facto angielski
Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Portal Stany Zjednoczone

Położony na wybrzeżu Zatoki Meksykańskiej, sąsiadujący ze stanami Luizjana i Arkansas na wschodzie, stanem Oklahoma na północy i Nowym Meksykiem na zachodzie. Na południowym zachodzie graniczy z Meksykiem. Obszar w większości wyżynny (Wielkie Równiny), w części południowo-zachodniej niewielkie obszary górzyste, w części południowo-wschodniej Nizina Zatokowa.

Największe miasta to: Houston, Dallas, San Antonio, Austin i El Paso.

Spis treści

GeografiaEdytuj

Ukształtowanie powierzchni przeważnie równinne i wyżynne, w środkowej części rozległa Wyżyna Edwardsa, należąca do Wielkich Równin, na północy zachodzie równina Llano Estacado, na południowym wschodzie Nizina Zatokowa; na południowym zachodzie skrawek Gór Skalistych, z największym szczytem Guadalupe Peak 2667 m[3]. Klimat podzwrotnikowy, na wschodzie, zwłaszcza na wybrzeżach Zatoce Meksykańskiej, dość wilgotny (w Houston średni opad ok. 1100 mm), na zach. i płn. suchy (w El Paso poniżej 200 mm); średnia temperatura w styczniu od 0 °C na północy do 15 °C na południu, lipcu 25–29 °C[3], główne rzeki: Rio Grande del Norte (z dopływem Pecos), Colorado, Brazos, Trinity, Red River (dopływ Missisipi)[3]; w świecie roślinnym dominują prerie: na południowym zachodzie roślinność półpustynna, na północnym wschodzie lasy dębowo-hikorowe, w dolinie Rio Grande kolczaste sawanny subtropikalne[3].

Jest w dwóch strefach czasowych: UTC-06:00 i czubek West Texas UTC-07:00.

HistoriaEdytuj

Osobny artykuł: Historia Teksasu.
  • 1519 – Alonso Alvarez de Pineda wylądował na wybrzeżu Teksasu, ogłaszając teren posiadłością hiszpańską.
  • 1821 – po uzyskaniu przez Meksyk niepodległości, Teksas stał się jego prowincją.
  • lata 1820–1830 – w Teksasie osiedliło się 12 tys. Amerykanów, z których większość pochodziło ze stanów niewolniczych. Rząd meksykański przyznał osadnikom dużą autonomię lokalną.
  • 1829 – rząd meksykański wprowadził na terenie całego państwa zakaz niewolnictwa i zakaz dalszej emigracji ze Stanów Zjednoczonych do Meksyku. Stosunki między Teksańczykami a Meksykanami zaczęły się pogarszać.
  • 1 marca 1836 – Teksańczycy ogłosili powstanie Republiki Teksasu. Armia meksykańska zaatakowała w celu stłumienia rebelii, doszło do owianej później legendą bitwy o Alamo.
  • 21 kwietnia 1836 – meksykańska armia została pokonana w bitwie nad rzeką San Jacinto przez mniejsze liczebnie oddziały teksańskie dowodzone przez generała Sama Houstona.
  • 1836 – Teksas stał się oficjalnie republiką. Sam Houston został prezydentem. Na terenie nowo powstałej republiki zalegalizowane zostało niewolnictwo.
  • 1 marca 1845 – prezydent John Tyler podpisał rezolucję o aneksji Teksasu przez Stany Zjednoczone.
  • 4 lipca 1845 – Teksas ratyfikował akt o aneksji.
  • 29 grudnia 1845 – Teksas został przyjęty do Unii jako 28. stan.
  • 1846 – wybuchła wojna amerykańsko-meksykańska.
  • 2 lutego 1848 – pomiędzy Meksykiem a Stanami Zjednoczonymi zostaje podpisany traktat w Guadalupe Hidalgo, na mocy którego Meksyk uznawał m.in. amerykańskie prawo do Teksasu. Zachodnia granica stanu została przesunięta z rzeki Nueces na rzekę Rio Grande.
  • W roku 1861, gdy kolejne stany południowe występowały z Unii, również i Teksas z niej wystąpił.

DemografiaEdytuj

Teksas ma 20 387 061 mieszkańców (2005). Najpowszechniej używanymi językami są:

 
Dallas
 
Houston

22,6 mln mieszkańców (2004)[3] czyni Teksas drugim stanem co do liczby mieszkańców (po Kalifornii, a przed stanem Nowy Jork) stolicą jest Austin zamieszkane przez 494 tys. mieszkańców[3], a innymi głównymi miastami są:

80% ludności zamieszkuje miasta.

Struktura rasowa i etnicznaEdytuj

Obserwuje się duży napływ ludności latynoskiej i afroamerykańskiej do Teksasu.

ReligiaEdytuj

 
Kościół Baptystyczny w Houston

Największymi grupami religijnymi w 2010 roku, były[6]:

Podział administracyjnyEdytuj

Osobny artykuł: Lista hrabstw w stanie Teksas.

Stan dzieli się na 254 hrabstwa.

GospodarkaEdytuj

 
Centrum Lotów Kosmicznych imienia Lyndona B. Johnsona w 1989

Produkt krajowy brutto Teksasu w 2015 roku osiągnął wartość 1475,5 mld USD[7], co uplasowało stan 2. miejscu (po Kalifornii) w Stanach Zjednoczonych[7]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł tylko 0,4%, co było jedną z niższych wartości w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)[8]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku PKB wyniósł 53 795 USD co uplasowało stan na 13. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577USD)[9].

RolnictwoEdytuj

Podstawą gospodarki jest wysokotowarowe rolnictwo. W Teksasie dominują wielkie farmy o pow. powyżej 1000 ha[3]. Teksas zajmuje pierwsze miejsce w USA pod względem pogłowia bydła, owiec oraz produkcji bawełny i sorgo[3]. Dodatkowo już od pierwszej połowy XIX w. na rozległych plantacjach uprawia się także pszenicę, ryż, kukurydzę i orzeszki ziemne[3]

PrzemysłEdytuj

Teksas jest największym producentem energii elektrycznej w Stanach Zjednoczonych[3]. Na terenie stanu licznie występują złoża surowców mineralnych m.in. 30% krajowego wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego, 50% siarki, ponadto wydobywa się grafit, gips, sól kamienna, baryt, rudy żelaza, magnezyty[3]

Teksas posiada wysoko rozwinięty przemysł maszynowy, lotniczy, zbrojeniowy, samochodowy, petrochemiczny, rafineryjny, chemiczny, elektrotechniczny, elektroniczny, odzieżowy[3]. Houston to jeden z największych na świecie ośrodków przemysłu naftowego. W stanie dzięki niskim podatkom mają swe siedziby liczne przedsiębiorstwa między innymi: AT&T, American Airlines, Continental Airlines, Dell, ExxonMobil, Frito-Lay. W Houston znajduje się także jeden z głównych ośrodków NASA.

TransportEdytuj

Teksas posiada dobrze rozwiniętą komunikację morską m.in. port w Houston i w Corpus Christi[3]. Równie dobrze rozwinięta jest komunikacja lotnicza m.in. Port lotniczy Dallas-Fort Worth[3]. Stan przeplata wiele autostrad i dróg, a także liczne rurociągi i gazociągi[3].

PolitykaEdytuj

Teksas jest stanem typowo republikańskim z niskimi podatkami i niskimi wydatkami na opiekę społeczną, jak również mocno ograniczoną władzą ustawodawczą[3]. Gubernatorem stanu obecnie jest republikanin Greg Abbott. W senacie stan reprezentują republikanie John Cornyn i Ted Cruz, a w izbie reprezentantów 23 republikanów i 9 demokratów.

Stan ma legislaturę składającą się z Senatu i Izby Reprezentantów. Senat składa się 31 senatorów: 19 republikanów i 12 demokratów. Izba reprezentantów składa się 150 członków: 95 republikanów i 55 demokratów. Ze stanu pochodzi trzech prezydentów: Lyndon Baines Johnson, George H.W. Bush, George Walker Bush.

PrawoEdytuj

W teksańskim prawodawstwie figuruje kara śmierci. Teksas słynie z najsurowszego prawa w Stanach Zjednoczonych. Po abolicji w Stanach Zjednoczonych wykonano tam najwięcej egzekucji. Do lat 60. XX w. karę śmierci wymierzano również za gwałty i rozboje[potrzebny przypis]. Obowiązuje tam prawniczy system common law oparty na prawie precedensowym. W stanie obowiązuje daleko idące prawo do posiadania broni palnej i prawo własności. M.in. można zabić osobę, która wtargnęła na prywatną posesję[10]. Jest także jednym z dwóch stanów Stanów Zjednoczonych (oprócz Oregonu), w którym legalna jest eutanazja[potrzebny przypis]. Teksas był jednym z ostatnich stanów, w których obowiązywały tzw. sodomy law – „prawa o sodomii”, które zabraniały stosunków homoseksualnych. Zniesione zostały one w 2003 roku[11].

UczelnieEdytuj

PrzypisyEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Teksas&oldid=55235273”